مقدمه
تعلیم و تربیت قرآنی
تأسیس اسلام و مهندسی فرهنگ آن به وسیله ی رسول مکرم اسلام تنها با قرآن کریم شروع شد.
رفتار رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله نیز طبق آیه کریمه ی «واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لاتفرقوا» تنها با قرآن تطبیق داده می شد. هرگونه رفتار فرهنگ ساز رسول خدا، هر گونه عبادت،هرگونه جهاد، هرگونه قضاوت، هرگونه روابط فردی و اجتماعی، هرگونه اقتصاد و هر یک از شؤون حیات انسانی، بر اساس اندیشه ای بود که قرآن کریم مطرح می فرمود.
رسول مکرم اسلام، جامعه ای اسلامی را آنچنان تربیت کرده بود که تطبیق تمامی اجزاء و ارکان فرهنگ و یکایک شؤون حیات انسانی با قرآن، اساس فرهنگ جامعه ی اسلامی را تشکیل می داد. عمل به آیه ی شریفه ی مذکور، سنت اساسی و اصلی رسول خدا صلی الله علیه و آله بود.
پس از آن حضرت نیز، شیوه ی اهل البیت آن حضرت و تمامی معصومین علیهم السلام آنگونه بود که مبنای هرگونه رفتار فردی و اجتماعی و سیاسی و نظامی و حقوقی و قضایی نه تنها در اسلام و حکومت اسلامی می بایست با قرآن تطبیق داده می شد، بلکه می بایست براساس آیات قرآن و متکی بر آیات قرآن باشد.
قرآن همان حبل اللهی است که حقتعالی فرموده است محکم به آن بچسبید و با رها کردن آن موجب تفرقه در بین جهان اسلام نشوید. آنجا که می فرماید.
گویا حقتعالی می فرماید هرگونه برنامه ریزی اعم از اقتصاد، سیاست، حکومت داری، تعلیم و تربیت، هنر، ورزش، بهداشت، علوم، صنعت و تجارت، حقوق و قضا و عرفان و اخلاق و فلسفه و حکمت و جمیع شؤون حیات انسانی اگر از قرآن نشأت نگرفته باشد و با معیارهای قرآنی تطبیق نکند،به معنای جدایی و رها کردن حبل الله است و موجب تشتت و تفرقه جهان اسلام خواهد گشت.
کلمه ی «جمیعاً» در آیه ی شریفه ی فوق به معنای تأکید بر اجرای این فرمان در تمامی اقشار جامعه می باشد آیه… و این به معنای آنست که تطبیق رفتار جامعه با قرآن باید در تمامی برنامه های جامعه و تمامی شؤون جامعه اجرا گردد. با عنایت به مفهوم عمیق آیه ی شریفه ی مذکور، ریشه ی تمامی انحرافات و ضعفها و اختلافات جوامع اسلامی، مشخص خواهد شد و آن عبارت است از عدم تطبیق شؤون مختلف حیات اجتماعی کشورهای اسلامی با آیات شریفه ی قرآن.
امت رسول خدا در اجرای هر برنامه، منتظر نزول فرمان حقتعالی از طریق وحی و تبیین آن به وسیله ی آیات کریمه ی وحی شده بر رسول خدا بودند.
امت اسلام در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آموخته بودند که هر یک از رفتار رسول خدا و تمامی مؤمنین می باید با آیات قرآن کریم مطابقت داشته باشد.
براساس عمل به آیه ی شریفه ی مذکور، هر یک از آحاد جامعه اسلامی در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم اعم از وضیع و شریف و رئیس و مرؤوس، موظف بود رفتار خود را با قرآن تطبیق دهد و مطابقت رفتار خود را با قرآن در آنجا که موجب شبهه و سؤال می شد، اثبات نماید.
مراجعه ی مکرر خلفای راشدین پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام و مشورت و استفاده از راهنماییهای آن حضرت به همین دلیل بود که آن حضرت را در تطبیق دقیق احکام قضایی و حقوقی و اجتماعی و سیاسی و فقهی و حکومتی و اقتصادی و غیره، عالم تر از دیگران می دیدند. جامعه ی اسلامی توسط رسول خدا براساس همین آیه ی شریفه در لزوم تطبیق رفتار مسؤولین و برنامه های ایشان با قرآن کریم آنچنان تربیت شده بود که صحت گفتار و رفتار مدعیان مسلمانی اگرچه خلیفه ی مسلمین باشند را در مطابقت گفتار و رفتار ایشان با قرآن کریم جستجو می کرد. به همین دلیل،خلفای راشدین، استفاده از رهنمودهای حضرت امیرالمؤمنین و مشورت با آن حضرت را از افتخارات خود می دانستند و در اظهار این افتخار،مباهات می نمودند. زیرا می دانستند که مشورت ایشان با حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام که طبق روایات بسیار از رسول مکرم اسلام،عالمترین فرد امت اسلامی بر قرآن و عالمترین ایشان در تطبیق تمامی اجزاء‌و ارکان حیات انسانی با قرآن کریم بود، موجب افزایش حیثیت سیاسی ایشان می گشت.
امت اسلامی آنچنان تربیت شده بود که حتی دلایل رفتار رسول دا را نیز در تطبیق با قرآن و معیارهای قرآنی جستجو می کردند و حتی از شخص رسول مکرم اسلام در این باره سؤال می کردند.
اما متأسفانه این سنت – یعنی تطبیق تمامی شؤون حیات اجتماعی مسلمانان با قرآن – که اساسی رکن در مهندسی فرهنگ اسلام توسط رسول مکرم اسلام و قرآن کریم می باشد،در جوامع اسلامی اکنون کمرنگ شده یا به فراموشی سپرده شده است و عمل به آیات قرآن در سطح جامعه تنها به بعضی جوانب آن بسنده شده است.
خوشبختانه از افتخارات جمهوری اسلامی آنست که در جستجو راهکارهای اساسی و مبانی اسلامی کردن برنامه های جمهوری اسلامی می باشد و پرچم عمل به آیات قرآن را در جهان اسلام به اهتزاز درآورده است و محققین را در تدارک پاسخ به سؤالات بسیاری که چگونگی تطبیق شؤون مختلف حیات اجتماعی اسلام را با قرآن کریم تبیین نماید،تشویق می نماید. چند نمونه از سؤالات مورد نیاز جوامع اسلامی در زیر مطرح شده است.
چگونگی اسلامی شدن آموزش و پرورش
چگونگی اسلامی شدن دانشگاه ها
چگونگی اسلامی شدن اقتصاد
چگونگی اسلامی شدن فرهنگ جامعه
چگونگی اسلامی شدن نهادهای فرهنگی جامعه
چگونگی اسلامی شدن سیاست و فعالیتهای سیاسی
چگونگی اسلامی شدن حکومت و فعالیتهای حکومتی
چگونگی اسلامی شدن رفتار مسؤولین
چگونگی اسلامی شدن علوم
آنچه ذکر شد، تنها نمونه هایی از انبوه سؤالاتی است که حیات اسلامی و اقتدار جوامع اسلامی به تهیه ی پاسخ آن وابسته است و جمهوری اسلامی در تدارک و تهیه پاسخ و عمل به آنست و بحمدالله تاکنون به نمونه های عینی و عملی مهمی نیز دست یافته است.
کتاب نظریه تربیتی اسلام نیز در تدارک پاسخ به بخشی از سؤالات مذکور است و در پی آنست که اساسی ترین راهکارها و رهنمودهای قرآن کریم را در پاسخ به سؤالات مذکور ارائه دهد.
در این کتاب، ارکان مهندسی فرهنگ در جامعه ی اسلامی از دیدگاه قرآن کریم و روایات شریفه به بحث گذاشته شده است. جهان بینی،عرفان،اخلاق، فلسفه و حکمت،تعلیم و تربیت، هنر، انسان شناسی، امامت و ولایت و سایر ارکان فرهنگ از دیدگاه قرآن و روایات مطرح گشته است و دانش پژوهان و محققان را به نحو جذاب و شایسته ای به سوی تحقیق بیشتر در ساحت موضوعات فوق، هدایت می نماید.
در این کتاب، شیوه ی خاصی در بهره مندی از قرآن کریم بکار گرفته شده است که موجب می شود تا قرآن پژوهان و محققان اسلامی،ضرورت مراجعه به قرآن کریم و روایات شریفه را درباره ی تمامی مطالب مطرح شده احساس کرده و به آن اقدام نمایند.
آنچه از نظرات قرآن کریم و روایات در این کتاب آمده است، تنها نمونه هایی برای آموزش و پیگیری پژوهشگران است تا با مراجعه به آیات قرآن و کتب روایی،انبوه آیات و روایات را در ساحت هر یک از موضوعات مطرح شده ملاحظه نمایند و به عنوان مطالعات و پژوهشهای قرآنی و روایی، استخراج نمایند و در مسیر کشف راهکارها و راهبردهای قرآنی و روایی مهارت یابند.
در غیر این صورت، اگر مجموعه آیات و روایاتی که درباره ی هر یک از موضوعات مطرح شده در این کتاب استخراج و ارائه می گشت، حجم کتاب به چندین مجلد اضافه می گشت و در جریان یادگیری و تدریس، زمان زیادی را به خود اختصاص می داد که مناسب حوصله ی قرآن پژوهان در مرحله ی فعلی نبود.
اما قرآن پژوهان با شیوه ای که این کتاب می آموزد و سایر پژوهشگرانی که در ساحت معارف قرآنی، مشغول تحقیق می باشند، فرصت می یابند درباره ی هر یک از ده ها عنوان مطرح شده به تحقیق بپردازند.
از نتایج به دست آمده در تحقیقات بیست و چند ساله ی این مؤسسه، اساس عقب ماندگی جوامع اسلامی ریشه در عدم تربیت و پرورش صحیح عقل و تفکر و عاطفه و اراده و عدم توجه به مرکز ادراکات عالی انسانی که در قرآن کریم از آن به قلب یاد فرموده است و همچنین در عدم تبدیل آموخته ها و علوم و فنون،به شعور و فهم عمیقی است که قرآن کریم آن را به عنوان علم حقیقی و بصیرت و نور و خرد ناب معرفی فرموده است.
بنابر دلایل فوق از دیدگاه اسلام، تربیت و پرورش، مهمترین استعدادهای انسان یعنی عقل و اراده و عاطفه و تفکر و مرکز ادراکات عالی انسانی یعنی قلب روحانی و تبدیل دانش به بصیرت و شعور ، اساس مهندسی فرهنگی را تشکیل می دهد و هرگونه طراحی و مهندسی بدون در نظر گرفتن ارکان فوق، بیهوده و بی پایه خواهد بود.
علاوه بر این سالهاست که فرهیختگان و آگاهان عرصه ی اندیشه از ضعف نظام علمی مدرسه و دانشگاه اظهار نگرانی می کنند و اعلام کرده اند که این نظام متکی به ذهن و محدود به ادراکات حسی است و نمی تواند نیروها و استعدادهای برتر انسان مثل عقل و تفکر و عاطفه و اراده را تربیت کند و پرورش دهد زیرا براساس دیدگاه های ناقص غربی در شناخت انسان و توانایی های انسان بنا شده است.
سالهاست که اندیشمندان اعلام خطر می کنند که مسیر برنامه های علمی در مدرسه و دانشگاه، جوانان ما را به همان راهی می برد که جوانان در کشورهای غربی در بحرانهای ناشناخته و پر از ابهام و تردید و اضطراب و پوچ نگر فرو رفته اند.
این در حالی است که قرآن کریم از شدائد قوا یعنی استعدادهای برتر در وجود انسان خبر داده است که زمینه ساز آمادگی انسان برای پذیرش حکمت و علم یعنی شعور و بصیرت و توانایی کشف روابط حاکم بر هستی می باشد.
و اساس توسعه ی پایدار و اساس مهندسی فرهنگی زا، پرورش استعدادهای برتر انسان اعلام فرموده است.