دیابت در واقع یک بیماری مزمن است که با عدم توانایی بدن در تولید مقدار کافی انسولین برای سوخت و ساز مناسب قند، چربی و پروتئین مشخص می شود. همان طور که می دانید افراد دیابتی به دو دسته تقسیم می شوند:
الف) وابسته به انسولین: بیماری آنها با تزریق مقدار مشخصی از انسولین، همراه با رعایت رژیم غذایی و برنامه ی ورزشی، قابل کنترل است.
ب) غیر وابسته به انسولین: دیابت آنها با رژیم غذایی، ورزش و گاهی مصرف برخی داروهای خوراکی کاهنده ی قند خون، تحت درمان قرار می گیرد.
بنابراین بیماران دیابتی (هم افراد وابسته به انسولین و هم افراد غیر وابسته به آن) می توانند از ورزش برای کنترل بیماری اشان سود زیادی ببرند. با این وجود باید حتماً دقت کرد که افراد دیابتی پیش از شروع برنامه های ورزشی، از لحاظ شرایط بالینی و پزشکی تحت معاینه و بررسی دقیق قرار بگیرند.
فواید ورزش دیابت
1) ورزش از طریق کمک به کاهش وزن، سبب کاهش مقدار گلوکز خون می شود که می تواند در کنترل بیماری دیابت نقش مهمی را ایفا کند.
2) یکی از دلایل بروز دیابت، مقاومت بدن به انسولین است که در خون وجود دارد. ورزش با افزایش سوخت و ساز بدن، مقاومت سلول ها به انسولین را کم می کند و باعث کارآیی بیشتر آن می شود، پس می تواند سبب بهبود کنترل قند بشود.
3) همان طور که می دانید بیماری های قلبی – عروقی (سکته قلبی، سکته مغزی، نارسایی کلیوی، فشار خون بالا و…) در افراد مبتلا به دیابت شایع تر از دیگران است. ورزش احتمال تصلب شرایین و بروز بیماری های عروق را کاهش می دهد و می تواند بر طول عمر افراد دیابتی بیفزاید. البته برای اینکه این نتیجه به دست آید، برنامه ی ورزشی باید در تمام طول عمر بیمار، حالت منسجم و منظم داشته باشد.
خطرات ورزش در افراد دیابتی
پایین افتادن قند خون (هیپوگلیسمی)
وقتی برنامه ی ورزشی بسیار طولانی مدت یا شدیدتر از حد مجاز باشد، ممکن است سبب افزایش اثر انسولین تزریقی یا داروی خوراکی کنترل قند خون گردد و به این ترتیب، باعث کاهش بیش از حد قند خون شود که با علایمی مثل ضعف، سرگیجه، تعریق، رنگ پریدگی و حتی اختلال هوشیاری همراه است که درمان آن نوشیدن مایعات غنی از قند مثل آب پرتقال (که به آن شکر اضافه شده باشد)، آب قند و… است، در عین حال باید برای کنترل این وضعیت فورا به پزشک مربوطه مراجعه کرد.
بنابراین به تمام افراد دیابتی توصیه می شود، موقع فعالیت ورزشی مقداری نوشیدنی شیرین در دسترس داشته باشند.
برخی عوارض دیابت مثل نارسایی کلیوی، آسیب به شبکیه ی چشم، آسیب به اعصاب محیطی… ممکن است با فعالیت های نامناسب بدنی (از لحاظ شدت یا مدت ورزش) تشدید شود، بنابراین پیش از شروع ورزش با پزشک خودتان مشورت کنید.
چند نکته:
توصیه های زیر می تواند به بیماران دیابتی کمک کند تا حین ورزش خطرات کمتری را متحمل شوند:
1) تا زمانی که قند خون شما به طور مناسب تحت کنترل قرار نگرفته است، فعالیت های ورزشی سنگین را انجام ندهید و حتماً قبل از شروع ورزش مورد علاقه تان، با پزشک خود مشورت کنید تا تناسب آن رشته ی ورزشی با وضعیت جسمانی و بالینی شما مورد تأیید قرار گیرد.
2) تحت راهنمایی های گروه پزشکی، یاد بگیرید که مقدار انسولین (و یا داروهای خوراکی کنترل قند خون) را بسته به مقدار غذایی که می خورید و میزان فعالیتی که دارید، تنظیم کنید؛ به عنوان مثال اگر قرار است ورزش سنگینی را انجام دهید، ممکن است لازم باشد تا غذای بیشتر بخورید، ولی در عین حال مقدار انسولین کمتری را تزریق کنید.
3) در صورتی که برای کنترل دیابت، از انسولین استفاده می کنید، سعی کنید محل تزریق شما در مناطقی از بدن تان باشد که کمتر تحت فعالیت قرار می گیرند؛ به طور مثال در بازی فوتبال یا بسکتبال، منطقه شکم بهتر از ناحیه ی ران ها یا بازوها است.
4) اگر دیابت سبب آسیب به شبکیه ی چشم شما شده، بهتر است از ورزش هایی مثل وزنه برداری یا ورزش هایی که سبب فشار بر ناحیه ی سر یا افزایش فشار داخل چشم می شوند، خودداری کنید.
5) به علت اینکه دیابت شانس ایجاد بیماری های هم زمان قلبی-عروقی را در این افراد بالاتر می برد، تمام افراد مبتلا به این بیماری (خصوصا اگر سن آنها بالای 60 سال باشد) قبل از شروع هر گونه برنامه ی ورزشی، باید حتما از لحاظ مسائل قلبی -عروقی تحت معاینه و بررسی قرار بگیرند.
6) اگر علاوه بر دیابت، مبتلا به بیماری های دیگری هستید و برای درمان آنها از سایر داروها مانند آسپرین، داروهای ضد التهابی استروئیدی، کورتون و… استفاده می کنید، این دقت را داشته باشید که هر کدام از این داروها ممکن است روی سطح قند خون شما اثر بگذارند و شاید نیاز باشد با توجه به اثر هر کدام از این داروها، مقدار فعالیت خودتان را (برای پیشگیری از افت یا افزایش بیش از حد قند خون) کاهش یا افزایش بدهید.
نکات مهم ورزش کردن برای دیابتی ها
بیماران دیابتی باید در هنگام ورزش کردن نکات زیر را مد نظر داشته باشند :
1- انتخاب ورزش مورد علاقه
2- شروع آهسته ی فعالیتهای ورزشی
3- ورزش روزانه
4- پوشیدن جوراب‌های نخی
5- بررسی میزان قند خون در صورت امکان قبل و بعد از انجام فعالیتهای ورزشی سنگین
6- همراه داشتن غذا برای نگه داشتن قند خون در سطح فعالیت، در طول فعالیت ورزشی.
در صورتی که احساس کاهش قند خون کردید، (لرزش، عرق کردن، سستی زانوها، تپش قلب،...) موادی مثل آب پرتقال یا هر نوع آب میوه (1لیوان) و یا 1قطعه آب نبات مصرف کنید و این احساس را به هیچ عنوان نادیده نگیرید.
7- نوشیدن آب و مایعات غیرقندی در طی ورزش و بعد از آن.
8- زمانی که دچار درد قفسه سینه یا درد شدید در ناحیه پا شدید، ورزش را متوقف کنید.
9- پاها را قبل و بعد از هر ورزش، از نظر بریدگی‌ها، قرمزی و تاول کنترل کنید.
10- از پیاده روی طولانی و پیمودن مسافت‌های زیاد که خطر تاول زدن و سایر آسیب‌ها به پا را افزایش می دهد، خودداری کنید.
11- به خاطر داشته باشید در هنگام ورزش، به‌خصوص پیاده روی و دویدن از کفش‌های راحت استفاده کنید تا احتمال آسیب رساندن به پاها را به حداقل برسانید.
در صورتی که احساس کاهش قند خون کردید، (لرزش، عرق کردن، سستی زانوها، تپش قلب،...) موادی مثل آب پرتقال یا هر نوع آب میوه (1لیوان) و یا 1قطعه آب نبات مصرف کنید و این احساس را به هیچ عنوان نادیده نگیرید.
12- توصیه میشود ورزش را روزانه در ساعت‌های معین، به ویژه زمانی که سطح قند خون در حداکثر می‌باشد، انجام دهید. بهترین برنامه، نرمش صبحگاهی بعد از صبحانه به مدت حداقل 10دقیقه در فضای آزاد یا در اتاق با پنجره باز می‌باشد.
13- قبل از برنامه ورزشی یک غذای سبک مانند یک عدد میوه یا یک ساندویچ پنیر میل نمایید. این عمل در ورزش‌های سبک مثل نرمش‌های کوتاه مدت لازم نیست.
14- در صورتی که ورزش بیش از نیم ساعت طول بکشد، خوردن غذایی ساده مثل یک عدد میوه، یک لیوان آب میوه، یک ساندویچ کوچک ضروری است.
15- اگر میزان قند خون بیش از 250 میلی گرم در دسی لیتر باشد، ورزش نکنید، زیرا فعالیت ورزشی در این حالت، سبب تشدید افزایش سطح قند خون میشود.
انجام ورزش در افرادی که قند خون کنترل شده ندارند، موجب افزایش بیشتر قند خون آنان میشود، زیرا بدون انسولین کافی در بدن، در عضله‌ای که در حال ورزش می‌باشد، مصرف قند خون افزایش نمی‌یابد، علاوه بر آن تولید قند در کبد بالا می‌رود و باعث وخیم شدن وضعیت دیابت شما میشود. اما در افرادی که قند خون آنها کم تر از 250 میلی‌گرم در دسی لیتر باشد، ورزش منجر به کاهش مطلوب قند خون خواهد شد.