چین دارای فرهنگ و تمدنی است بس کهنسال با سابقه ای در حدود چهار یا پنج هزار سال،بحث از این تمدن کهنسال در این مختصر نمی گنجد.در این جا از دو مکتب بزرگ فلسفه چینی سخن می گوییم:مکتب تائوئیزم یا فلسفه ی لائوتز(lao_tzu)و مکتب کنفوسیانیزم یا فلسفهی کنفوسیوس((Confucius
تائوئیزم:مکتبی است که بوسیله ی "لائوتز"بنیانگذاری شد.در حالیکه محققان"لائوتز"را وجودی افسانه ای می دانند ،افسانه ها حاکی از آنند که وی در سال 604پیش از میلاد متولد شده است.ابتدا شغل درباری داشته و سپس از کار کناره گیری کرده است و به ریاضت و تزکیه پرداخته است.
جنبه های مختلف تائوئیزم:تائوئیزم دو جنبه دارد:جنبه ی فلسفی:که "تائو"را به عنوان مرکز کلیه ی افکار عقلانی معرفی می کند و جنبه ی دینی:که مجموعه ایست از اوهام و خرافات و سحرو جادو.
در اینجا مختصرا جنبه ی فلسفی تائوئیزم را مورد بررسی قرار می دهیم:
1.تائو(tao)چیست؟"تائو"در لغت به معنی"راه و طریق"است و در اصطلاح فلسفه چینی عبارتست از قانون ثابتی که اشیا بر طبق آن جریان می یابد و هم چنین روش مقرری است که موجودات بر طبق آن روش حرکت می کنند."تائو"نیرویی است آسمانی که نظم عالم از اوست همه ی موجودات مظاهر گوناگون تائو هستند و پیروی از قانون ازلی درهای سعادت را به روی بشر می گشاید.انتخاب راه و روشی که مغایر با روش و قانون تائو باشد موجب تیره روزی انسان خواهد شد.
2.جبر تائوئیزم:همه ی موجودات اسیر تائو هستند و سرانجام باید روش تائو را برگزینندو بر مبنای قانون آن عمل کنند.مرد حکیم آن کس است که خود را به تائو تسلیم کند.
3.اخلاق تائوئیزم:اخلاق تائوئیزم مشتمل بر دو قاعده است:قاعده مثبت و قاعده منفی.مقصود از قاعده مثبت آن است که آدمی باید طبیعت تائو را در درون خود متجلی سازد و بر طبق قانون تائو رفتار کند،مقصود از قاعده منفی آن است که انسان نباید علیه سیر آرام طبیعت رفتار کند و با آن مخالفت ورزد،زیرا این سیر آرام مطابق قانون تائو صورت میگیرد.
کنفوسیانیزم:مکتبی است که بوسیله کنفوسیوس(احتمالا551_479ق.م)یا به قول چینیان،"استاد کونگ"،بنیانگذاری شد.وی مردی حکیم و انسان دوست بود و تعالیم او همواره از قدیم مورد توجه چینیان بوده است.سخنان کنفوسیوس و مختصری از شرح حال وی در کتابی موسوم به "آنالکت(analects)_که بوسیله شاگردان آن حکیم جمع آوری شده_آمده است.
کنفوسیوس معتقد بود زمانی امور اجتماعی چین اصلاح خواهد شد که شاگردان تربیت شده وی مصدر مشاغل دولتی گردند .همچنان که خود وی نیز شغل دیوانی داشت.
فلسفه کنفوسیوس نیز همانند بیشتر فلسفه های مشرق زمین فلسفه ای است اخلا و خلاصه نظرات وی به شرح زیر است :
1.اصول اخلاقی کنفوسیوس:در زمان کنفوسیوس اصول اخلاقی به انحطاط گراییده بود.وی مردم را به اخلاق،انسانیت،پاکی و طهارت دعوت کردوی اعلام داشت که سعادت مردم یک کشور بستگی به حسن روابط آنها با یکدیگر دارد.به نظر او روابط اصلی انسانی پنج قسم است:
1.رابطه سلطان با رعیت(ملت)
2.رابطه پدر با فرزند
3.رابطه شوهر با زن
4.رابطه برادران بزرگتربا برادران کوچکتر
5.رابطه دوستان با دوستان
در هر سرزمینی که "انسانیت"بر روابط پنجگانه مذکور حکمفرما گردد،مردم آن سرزمین نیکبخت خواهند بود.انسان کامل کسی است که روابط وی با دیگران انسانی باشد.
تمام دستورات اخلاقی کنفوسیوس را می توان در این دستور خلاصه کرد:"آنچه بر خود روا نمی داری بر دیگران روا مدار "و این دستور انسانی شعار تمام متفکران انسان دوست جهان بوده است.با این همه کنفوسیوس معتقد بود که :پاداش نیکی را به نیکی باید داد و بدی را با بدی پاسخ باید گفت.
2.نظریه سیاسی :کنفوسیوس در مورد حکومت معتقد بود که حکام باید نیازهای مردم را برآورند و در خدمت مردم باشند.می گفت حکومت سر مشق مردم است .اگر دولت نیکی کند مردم نیز به نیکی میگرایند زیرا مردم فطرتا بد نیستند،و اگر دولت به فساد و تباهی درافتد مردم نیز فاسد و تباه خواهند شد.
کنفوسیوس به آداب و رسوم گذشتگان ارج می نهاد و می کوشید تا آنها را تعلیم دهد و خود نیز به کار گیرد.
بعد از کنفوسیوس مکاتب مختلفی در چین ظهور کرد که پیشوایان آنها اکثرا اندیشه ها ی ضد کنفوسیوس داشتند و فلسفه وی را مورد انتقاد قرار می دادند.از جمله این مکاتب میتوان مکتب قانون گرایانlegalistsو مکتب"مهیزم"به پیشوایی موتزوmo_tzuاحتمالا390_468ق.م را نام برد.
از سوی دیگر شاگردان کنفوسیوس در سراسر چین پراکنده شدند و به خدمت حکام فئودال درآمدند و علی رغم تمام اندیشه های ضد کنفوسیوسی ،نظریه های وی را به کار گرفتند و کنفوسیانیزم را به پیروزی رساندند.
اندیشه های کنفوسیوس در طول تاریخ تا به امروز فراز و نشیب ها پیموده است.اما در مجموعه روشنگر اندیشه های مردم چین و راهنمای آنها و حکام چینی بوده است.از سال 1911میلادی که در چین انقلاب جمهوری صورت گرفت و آزادی مذهب اعلام شد دوران سیه روزی مذهب کنفوسیوس فرا رسید.هر چند که در جنبش چیانگ کایشک(1934)-که به نام جنبش زندگانی جدید"معروف است -به فرهنگ و جنبش کنفوسیوس توجه شد،اما این توجه دیری نپایید. انقلاب توده ای (کمونیستی)مردم چنین وضع را دگرگون کرد.
فرهنگی تازه با اندیشه های نو در چین پدید آمد و آئین مارکسیستی و مائوئی جای آئین کنفوسیوسی را گرفت.این آئین،کنفوسیوس را طرفدار فئودالیزم و بورژووازی و در نتیجه کهنه پرست و مرتجع خواند.