کلیسا های اصفهان
منطقه ارمنی نشین استان عمدتا محدوده ناحیه جلفا است .اجداد اولیه ارمنیانی که هم اکنون دراین ناحیه ساکن هستند به فرمان شاه عباس درسال 1014 ه . ق ازمحل خود درخط مرزی شمال غرب ایران – جلفا – به اصفهان کوچ داده شدند وبه فرمان وی اراضی وسیعی ازساحل جنوبی زاینده رود جهت اسکان به آنها واگذار شد ودر طی سالیان متمادی برجمعیت آنها افزوده شد . درحال حاضر تعدادی نمازخانه –کلیسا و منازل قدیمی ازدوران صفویه دراین ناحیه باقی مانده است که تعدادی از این کلیساهاازجهت ویژگی های معماری وتفاویس هنری – ازسایر ابنیه مشابه ممتازترند
مانند کلیساهای هاکوپ . وانک . بیت اللحم . استپانوس . یوحنا . سرکیس و … غیراز این کلیساها – ارامنه کاتولیک و پروتستان هم درمحله سنگ تراشها ومحله هاکوپ جان برای خود کلیسای مخصوص دارند.
کلیسای هاکوپ
کلیسای هاکوپ اولین کلیسای ارامنه این ناحیه است که درسال1065 – بعداز مهاجرت ارمنیان به اصفهان احداث شده ودر حال حاضر درحیاط کلیسای مریم واقع است . این کلیسا از آن جهت که اولین کلیسای ایجاد شده ارامنه جلفاست – مورد احترام وتوجه خاص آنها است .این کلیسا در سال 1613 میلادی همزمان با سلطنت شاه عباس اول بناشد .این بنا توسط شخصی بنام خواجه آوتیکودر کنار کلیسای قدیمی ترهاکوپ ساخته شده است . کلیسای مریم دارای حیاط وسیعی است که دورتادور آ ن اتاقهایی ای استراحت نماز گزاران تعبیه شده است. دروسط حیاط ساختمان کلیسا واقع شده که دارای ستون هایی دراطراف و گنبد یک پوش است . داخل کلیسا مزین به نقاشی وکاشی هفت رنگ است .
کلیساهای بیت اللحم و گئورگ
این کلیسا در میدان جلفا به فاصله کمی از کلیسای مریم قراردارد . ساختمان آن را یکی از ارامنه نیکوکار آن دوره بنام خواجه پطرس ولی جانیان –احداث کرده است وتصویر اودردیوار کلیسا جای داده شده است .کلیسای گئورگاین کلیسا یکی دیگر از کلیساهای جالب و دیدنی ارامنه جلفا است که به کلیسای غریب مشهور است . دراین کلیسا قطعات بزرگ سنگ های مقدس – اوچ کلیسا– نگهداری می شود .
کلیسای وانگ
این کلیسا بزرگ ترین وزیبا ترین کلیسای جلفای اصفهان است که از نظر تزیینات ونقاشیهای فضای داخلی بسیار جالب توجه است . طاق کلیسای وانک که در زبان ارمنی کلیسای اعظم معنی می دهد از نظر طلا کاری سقف وسطح داخلی گنبد و نقاشی های تاریخی یکی از زیبا ترین کلیساها جلفای اصفهان است که درنوع خود بی نظیر است . این کلیسا به نامهای – سن سو – و –دو آ ناپرکیچ – که به زبان فرانسه به معنی نجات دهنده است نیز معروف است . داخل کلیسا ودیوارهای اطراف آ ن از تزیینات ونقاشی رنگ وروغن و آب طلا به سبکهای ایرانی وتصاویری از زندگی حضرت مسیح – ع –متاثر از نقاشی ایتالیایی تزیین شده است .روبه روی در اصلی این کلیسا – برج ناقوس کلیسا قرار دارد که در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده است . کتیبه تاریخی ناقوس – نامهای شاه سلطلن حسین و خلیفه بزرگ و بانی ساختمان که به زبان ارمن نوشته اند – را در سال 1702 میلادی در آنجا نصب کرده اند.
کلیسای وانک یا آمنا پرکیج نام کلیسایی است در محله جلفای اصفهان. این کلیسا از کلیساهای تاریخی ارمنیان اصفهان می‌باشد و در زمان شاه عباس دوم ساخته شده‌است. وانک در زبان ارمنی به معنی کلیسای جامع است.
ارامنه بعد از کوچ بزرگ یعنی در سال ۱۶۰۵ به دستور شاه عباس دوم به اصفهان آورده شدند. آنها از بدو ورود شروع به ساختن محل زندگی کردند و در وهلهٔ اول کلیساها را بنا کردند. ارامنه مردمانی بودند که مذهب برایشان اهمیت بسیاری داشت. پس این باعث می‌شد که محلی برای دعا و راز و نیاز با خدای خود داشته باشند. اولین آنها کلیسای وانک بود. وانک اولین بار در سال ۱۶۰۴ ساخته شد که البته این بنا خیلی کوچک‌تر از بنای فعلی و با وسعت کم ساخته شد.
۵۰ سال بعد از ساخت اولیه به خواست و تشویق خلیفه وقت داویراول (خلیفه شخصی است روحانی که ازدواج نمی‌کند و امور ارامنه در دست اوست این شخص از ارمنستان و یا لبنان که رئوس مذهبی ارامنه هستند انتخاب شده وبه نقاط مختلفی که ارامنه ساکن هستند فرستاده می‌شود) این مکان ویران شده و جای آن بنایی با طرحی شکوهمند و عظیم ساخته می‌شود. ساخت این مکان ۹ سال به طول می‌انجامد و در سال ۱۶۶۴ در زمان سلطنت شاه عباس دوم به اتمام می‌رسد. این مکان را برای تعلیم راهبان و اسکان خلیفه بنا می‌کنند.
این کلیسا و یا دیر آمناپرگیچ (ناجی همگان) در جنوب اصفهان در محلهٔ جلفا یعنی در میدان بزرگ این محله واقع است. بنای عظیم و برج ساعت آن از فاصلهٔ دور مشخص است با ایرن این بنا با ذوق و سلیقهٔ مردمان این منطقه بیشتر آشنا می‌شویم مردمانی که خاک خود را رها کرده وبه سرزمین غریب آورده شدند و اثری چنین زیبا خلق کرده‌اند. این بنا دو در ورودی دارد که در اصلی دری چوبی بزرگ است که مردم از آن رفت و آمد می‌کنند. سر در این ورودی منظره‌ای از داخل دیر با کاشی لاجوردی و خاکستری مزین شده بالای تصویر به خط ارمنی این چنین نوشته شده «دیر ناجی همگان محلی برای راهبان». بعد از ورود دالانی وجود دارد که در دو طرف دالان دو اتاق وجود دارد که قبلاً در آن اتاق‌ها به امور مربوط به ارامنه رسیدگی می‌کردند؛ ولی در حال حاضر یکی به عنوان مغازه‌ای کوچک و دیگری به عنوان اتاق نگهبانی از انها استفاده می‌شود. دالان به سمت پلکان ورودی می‌رود. در سمت راست پلکان برج ناقوس واقع است. در زیر این برج دو قبر وجود دارد؛ این قبرها متعلق به سربازی ارمنی و دیگری متعلق به پیشوای ارمنی است. این برج ۳۸ سال بعد از بنای اصلی دیر ساخته شده‌است. هزینهٔ آن را تاجری ارمنی به اسم هوانجان جمالیان متقبل گشته‌است.
در سمت راست این بنا (برج ناقوس) کتیبه‌ای بزرگ به رنگ آبی مشخص است و دور آن را سنگهای صلیبی احاطه کرده‌اند این سنگهای صلیبی به زبان ارمنی (خاچ کارم نام دارند یعنی همان سنگ صلیبی) این سنگها یا خاچ کارها از کلیساهای ویران شدهٔ جلفا به این مکان آورده شده و در این دیوار نصب شده‌اند. در قسمت سمت چپ برج ناقوس بنای یاد بودی چشم بیننده را به طرف خود جلب می‌کند این بنای یاد بود، یاد بودی از قتل عام ارامنه‌است که در سال هزار و نه صد و پانزده به دست ترکان عثمانی صورت گرفته هر ساله در این مکان در روز بیست و سه آوریل مراسم برگذار می‌شود که مردم (ارامنه) جمع شده و شمع روشن می‌کنند و یاد شهدای ارمنی را گرامی می‌دارند.\