تحقیق مقاله جغرافیای اقتصادی ایران

ایران سرزمینی پهناور، پرجمعیت، غنی و حاصل خیز است و با کوه های بلند و درّه های پُرآب وجلگه های حاصلخیز و تنوع آب و خاک ،موقع مناسبی برای کشاورزی و دامپروری دارد. به علاوه، در دل کوه ها و درعمق کویرها و شوره زارهای مرکزی این سرزمین منابع عظیم زیرزمینی، از سفره های گسترده آب تا معادن سرشار نفت و گاز و آهن و مس، ذخیره شده است. تنوّع اوضاع جغرافیایی و تفاوت بسیار زیاد درآب و هوای مناطق مختلف از دیگر عواملی است که زمینه لازم را برای انواع فعّالیت های اقتصادی در کشور فراهم می آورد.

کشاورزی

گرچه حدود هفتاد درصد از سرزمین ایران کوهستانی یا کویری وغیر قابل کشاورزی است، پیشینه کشاورزی درایران چندان قدیم است که پژوهندگان معتقدند اگر ایران کانون نخستین فعّالیت های کشاورزی نباشد، یکی از قدیم ترین آنهاست. ازحدود چهارهزارسال پیش از میلاد مسیح ساکنان این سرزمین به کشاورزی می پرداخته اند. وجود سدها، بندها، کاریزها، و منابع عظیم آب، که به وسیله ی جوی ها و آبراه ها میان کشاورزان تقسیم می شده، نشان از کوشش بسیار برای توسعه کشاورزی و سرسبزی و آبادانی در دوره شاهنشاهان ایرانی پیش از اسلام دارد. با حمله اعراب و سقوط ساسانیان، براثر نا آشنائی حاکمان عرب و بی توجّهی به نگهداری سدها و آب بندها، کشاورزی مدّتی از رونق افتاد، امّا با روی کار آمدن نخستین حکومت های ایرانی دگرباره کارآیی خودرا بازیافت. امروزه، با تنوّع جنس خاک و آب و هوا، امکان کشت و بهره برداری از همهء انواع محصولات کشاورزی و دامی از سردسیری و گرمسیری در ایران وجود دارد.

برنج کاری در گیلان

صادرات کشاورزی ایران بیشتر پنبه، حبوبات، سبزیجات، انگور، خرما، وخشکبار بوده است. امّا در دهه های اخیر، با افزایش جمعیّت و کاهش نسبی تولیدات کشاورزی میزان سرانهء این گونه صادرات کاهش یافته و، دربرابر، نیازایران به وارد کردن کالاهای غذایی و کشاورزی، از آن جمله گندم، برنج، روغن، گوشت، چغندر قند و نیشکر روزافزون شده است. مشکلات کشاورزی ایران را، علاوه بر کم بود آب و مشکل آبیاری، نارسایی راه ها و وسایل ارتباطی، زیان آفات نباتی و کم کاری پنهان در کشاورزی دانسته اند. با این همه امروزه افزون بر مصرف داخلی مقداری محصولات کشاورزی از جمله میوه به صورت تازه یا خشک و کنسرو به کشور های همسایه صادر می شود.

معادن

ایران با 10% ازکل ذخایر زیرزمینی دارای یکی از بزرگ ترین حوضه های نفت و گاز جهان است. دراستخراج نفت بعد از عربستان سعودی مقام دوم را بین اعضای سازمان اوپک دارد ودر بهره برداری از معادن گاز نیز بعد از روسیه قرارمی گیرد. با آن که جز در رشته نفت و گاز تحقیقات ومطالعات دامنه داری راجع به معادن ایران انجام نیافته است، دربیشتر نقاط کشور آثار وجود کان های مختلف به چشم می خورد. ذخیره بعضی از این معادن ناچیز است. امّا ذخیره بعضی دیگر چون معادن مس سرچشمه و معادن آهن بافت و زَرََند کرمان چشمگیر است. افزون بر این، اطّلاعات زمین شناسی و کان شناسی نشان می دهد که در ایران کان هایی با میزان ذخیره و عیار بالا وجود دارد که با معادن بزرگ دنیا برابری می کند. مهمترین معادنی که درایران استخراج می شوندعبارت اند از: نفت، گاز طبیعی، زغال سنگ، آهن، مس، سرب، منگنز، طلا، نقره، گوگرد، پنبه نسوز، خاک سرخ، خاک نسوز، نِشادُر، زرنیخ، سنگ مرمر، سنگ گچ و آهک، کرومیت، زاج، نمک، آنتیموآن،سنگ های ساختمانی، شن و فیروزه.

صنایع

صنعت نیز، مانند کشاورزی، درتاریخ ایران سابقه ای طولانی دارد. انواع واقسام ظرف ها و کوزه های سفالی و ابزار فلزّی از دوران پیش از تاریخ جزو آثار باستانی است و نشان از صنعتی پیشرفته دارد. امّا ساسانیان درخشان ترین دوره تاریخ صنعت ایران را پدید آوردند. شاهکارهای معماری، ظرف های فلزّی و سفالی و پارچه های لطیف و گران بهای آن دوران خریداران بسیار در سرزمین های دور و نزدیک داشت. توانگران روم باستان به خرید دستآوردهای ایرانیان رغبت بسیار داشتند و بهایی گزاف برای آن ها می پرداختند.

دوره صفویان دوران رونق اقتصادی ایران بود. قالی های نفیس ابریشمین ایران آن زمان چنان دربازارهای اروپایی شهرت داشت که نام قالی را با نام ایران درآمیخت. امّا پیشرفت سریع صنعتی در اروپا بسیار دیر و به صورت محدود درصنعت ایران تأثیر گذاشت و در نتیجه زیربنای توسعه صنعتی ایران تا دوران رضاشاه ریخته نشد. درنیمه دوّم سلطنت محمّدرضا شاه پهلوی مهمترین تحرّک صنعتی ایران درتاریخ معاصر صورت گرفت. پس از وقفه ای که درزمان جنگ ایران و عراق به وجود آمد، دوباره توجه به صنایع و به کار اندازی واحد های صنعتی رونق گرفت که در صنایع کوجک رو به پیشرفت سریع است. صنایع امروز ایران را به دو بخش دستی و کارخانه ای می توان تقسیم کرد. مهمترین بخش صنایع دستی ایران بافت قالی و قالیچه وگلیم است که علاوه بر مصرف گسترده داخلی رقم چشمگیری درصادرات دارد. خاتم کاری، میناکاری و پارچه های دستباف ابریشمی و زری، که جنبه هنری نیز دارد، از دیگر صادرات ایران دراین بخش است. صنایع دستی دراقتصاد روستایی ایران بیشتر از آن نظر مهم است که می تواند بیکاری یا کم کاری ناشی از طبیعت کار تولید کشاورزی را جبران کند.

صنایع کارخانه ای ایران از دوران سلطنت ناصرالدّین شاه در واحدهای کوچک آغاز شد. امروزه صنایع غذایی، نسّاجی، سیمان، صنایع سلولزی، چرم و پوست، دخانیات و تولید و مصرف برق و صنایع مونتاژقطعه های یدکی دراستان های مختلف ایران درحدّ مصرف داخلی فعّال است و به تدریج وارد مرحلهء صادرات می شود. صنعت ماشین سازی و ساخت قطعات اتومبیل از دیگر صنایع کارخانه ای نوپای کشور است که پس از انقلاب اسلامی و براثرجنگ باعراق مدتی متوقف ماند. اما در دهه ی اخیر دوباره فعال شده و درحال گسترش قابل ملاحظه است. صاحب نظران معتقدند که ایران ظرفیّت گسترش صنایع ماشین سازی را تا حدّ تأمین مصرف داخلی و حتّی صدور به کشورهای همجوار دارد.