کویر
کویر سرزمینی که نهایت تلاش برای بقا را به تصویر می کشد، جایی که آب را با هیچ تجملی نمی توان پیمانه کرد، آنجا که سکوت موسیقی مداوم است و مملو از پرده های پر رمز و راز، آنجا که سایه ها تنها همراه رهنورد است، همه چیز را افق منتهی است. افق، مرز طولانی آسمان وزمین، مأوای خورشید، نهایت معنی برای یک نگاه جستجوگر.
شبهای کویر حکایت دیگری است. شب آسمان کویر نگاه را با خود می برد تا آستانه عروج، محو می شود در نقطه ونور، ضربان را در کم وزیاد شدن نور ستارگان هم آوا می توان دید، یکی شدن با طبیعت، از جنس طبیعت شدن، حل شدن در واقعیت.
مردم کویر قدر آب خود را خوب می دانند وکلاً ایرانی ها به آب احترام می گذاشتند. آنها قنات را اختراع کرده اند تا بدون اینکه حتی یک قطره آب در دل کویر تبخیر شود آن را از کوه به دشت بیاورند واستفاده کنند. در دشتها هم از این آب انبارها ساخته اند وبا همراهی جریان آب وهوا زندگی را در دل کویر به جریان انداخته اند.
مردمی که در کویر زندگی می کنند بسیار مهمان نواز ، راست گو، ناعرس پرست ودلیر هستند، مردم کویر به تأثیر شرایط خاص محیط زندگی خود، پر دوام وبردبار می شوند وبا حداقل امکانات زندگی می کنند. تحمل آنان در برابر مشکلات وسختی ها شاید در دیگر نقاط ایران وجود نداشته باشد. اینان در دوستی ثابت قدم و وفادارند ولی در دشمنی سرسخت وانتقام جو. مردم کویر در چمازسواری، تیراندازی، شکارکردن، کوه گردی، صحرانوردی وپیاده روی تبحر دارند و از قیود زاید وتعاریف اضافی برکنارند. آنان سخت به دین ومذهب خود پایبند هستند.
طوایف اولیه کویری دارای ارتباط مستقیم با آریانهای اصلی هستند. بنا به عقیده پژوهش گران در گذشته های بسیار دور در آسیای میانه وفلات ایران می زیستند. لهجه های مختلف کویری از زبان واحدی سرچشمه گرفته شده است، ولی وسعت خاک و عدم ارتباط ساکنان قسمتهای پراکنده با یکدیگر موجب شده است که گویش منطقه ای با منطقه دیگر تفاوت داشته باشد. از یکی از مهم ترین گویشهای کویری می توان به گویش بلوچی لشاره کرد که آن را از جهت هیئت قدیمی بسیاری از لغات که ترکیبی از تلفظ پهلوی اشکانی وپهلوی اوایل ساسانی است، مورد بررسی قرار داد.
موسیقی کویر بر پایه ویژگی های بومی وتلفیق موسیقی های اقوام مختلف واقوام همجوار خود متنوع و منحصربه فرد وپیچیده است. این موسیقی ها برگرفته از مسائل عرفانی ، عاشقانه، اجتماعی، فرهنگی ودر مبارزه با ظلم وتبعیض در جوامع انسانی بیان شده است. از آهنگهای معروف آن می توان از هلی هالو، آلوکه، مشق پلتان وشاه صنم یاد کرد ونواهایی که از محبوبیت بیشتری نزد مردم برخوردار بودند نخست الله مرد وآواز نوایی است که به ترتیب از شیخ تربت نشین جام واشعار مولانا استمداد می طلبد.
دربعضی مناطق کویری موسیقی مراسم شادی وسرور با آلات موسیقی سرنا ودهل ودایره اجرا می شود. دربین آهنگهای رقص ترانه های شادی نواخته می شود که حرکات رقص یرپایه آنهاست. از انواع رقص ها می توان به رقص کلمپر که رقصی خاص ومخصوص مردان است نام برد که رقصی مهیج وپرتحرک است ودهل وجره نواخته می شود ورقص دستمال گردانی که بیشتر مختص زنان است وبا دو سر روسری اجرا می شود، اشاره کرد. از مهم ترین پوشاک زنان کویری می توان به سربند وجاعک قبا وچادرهای مخصوص که برای سنین مختلف متفاوت هستند، اشاره کرد. زنان حاشیه کویر علاوه برکفش بومی خودشان به نام سواس، دو نوع کفش دیگر نیز که یکی از نوع صندل وچرمی است ودیگر با پاشنه چرمی ورویه زیر بافت هست، استفاده می کنند. لباس مردان کویر شامل شال، سریم بند، پیراهن وروپوش مردانه است که معمولاً از پارچه هایی که به صورت محلی بافته می شود، استفاده می کنند. برخلاف زنان ومردان کویر زینتی ندارند وبرخی از آنان فقط از انگشتر فیروزه وعقیق که آن هم ریشه در باورها واعتقادهای سنتی آنها دارد، استفاده می کنند.