تحقیق مقاله زیگموند فروید ( 1865 تا 1939.م )

زیگموند فروید ( 1865 تا 1939.م )

فروید از جمله متفکران پرتأثیر است که در زمینه­های مختلف چون روان­شناسی، دین، فرهنگ، ادبیات، فلسفه و ... تأثیرات گوناگونی برجای گذاشته است. این تأثیرات بر متفکران پست­مدرنیست و بر جامعه­ی معاصر بسیار مشهود است.

آثار فروید: ویراستِ استاندارد آثار فروید 24 جلد است که می­توان آنها را به سه دسته­ی عمده تقسیم کرد:

1-   آثار در حوزه­ی روان­شناسی بالینی: کتاب­های "تحقیقاتی درباره­ی هیستری"، "تعبیر رؤیا"، "آسیب­شناسی روانی زندگی روزمره"، "لطیفه و رابطه­ی آن با ضمیر ناخودآگاه"، "سه مقاله درباره­ی نظریه­ی جنسیت"، "پیش­درآمدی عمومی بر روان­کاوی". "تعبیر رؤیا" جزء مهم­ترین کتاب­های وی به حساب می­آید.

2-      آثار در حوزه­ی مباحث فرهنگی: "توتم و تابو"، "روان­شناسی گروهی و تحلیل خود"، "موسی و یکتاپرستی".

3-   آثار در باب تأملات فلسفی و موضوعات فراروان­شناسی: "ورای اصل لذت"، "آینده­ی یک توهم"، "تمدن و ملالت­های آن". "ورای اصل لذت" هوشمندانه­ترین و خیال­انگیزترین نوشته­ی فروید است.

"ژاک لکان" در حوزه­ی فراروان­شناسی فروید تحقیقات و بررسی­های قابل توجهی ارائه داده است. موضوع مکتب فروید، "رفتار نابهنجار" است یعنی فروید از "بیمار" شروع می­کند و موضوع "جنسیت در بیماری" در تفکر روان­تحلیلگری فروید نقش بسیار مهمی دارد.

ساختار دستگاه روانی انسان:

شخصیت انسان سه پایگاه یا نظام دارد:

نهاد ( بن/ Id ): "نهاد" نظام اساسی شخصیت انسان را تشکیل می­دهد و قالبی است که خود و فراخود در آن شکل می­پذیرند. مهم­ترین جزء "نهاد" غرایز هستند که از سامان بدن سرچشمه مى‏گیرند. نهاد شامل هر فرآیندی است که به طور ارثی هنگام تولد با انسان هست. مثلا مجموعه­ی غرایز کودک، جنبه­های زیستی او، امیال و نیازهای او در این پایگاه قرار دارد. کودک دنبال ارضای نیازها و دفع دردهایش می­باشد و در این ساحت تنها از "اصل لذت" پیروی می­کند.

خود ( من/ ego ): بخشى از "نهاد" از آن حالت اولیه به سازمان ویژه‏یى تبدیل می­­گردد که از این پس هم­چون واسطه‏یى بین "نهاد" و دنیاى بیرونى عمل مى‏کند. فروید این حوزه از ذهن و روان را "خود" می­نامد. به نحوی "خود" قوه­ی مجریه و مرکز تصمیم­گیری شخصیت انسان است. "خود" حرکت­هاى اختیارى را تحت فرمان خویش دارد. "خود" رخدادهای بیرونی را از این طریق­ها مدیریت مى‏کند: 1) از راه واقف شدن به محرک­ها؛ 2) از راه انباشتن تجربیاتى درباره آنها ( در حافظه )؛ 3) از راه اجتناب از محرک­هاى فوق‏العاده قوى ( با گریز از آن محرک­ها )؛ 4) از راهِ حل و فصل کردن محرک­هاى ملایم ( با سازگارى )؛ 5) از راه فراگیرى نحوه­ی ایجاد تغییرات مصلحت‏آمیز در دنیاى بیرونى، تغییراتى که به نفع "خود" هستند ( با فعالیت ). اما در ارتباط با "نهاد"، "خود" رخدادهای درونی را از این طریق­ها انجام مى‏دهد: 1) از راه مسلط شدن بر خواست­هاى غرایز؛ 2) از راه تصمیم‏گیرى درباره­ی این‏ که آیا آن خواسته‏ها اجابت شوند یا خیر؛ 3) از راه موکول کردن اجابت آن خواسته‏ها به زمان و اوضاع مساعد در دنیاى بیرونى؛ 4) از راه سرکوب کردن تمام تحریکاتِ آن خواسته‏ها. تفاوت بین "نهاد" و "خود" در این است که "نهاد" فقط واقعیت ذهنی را می­شناسد و تابع اصل لذت است، اما "خود" بین فرایندهای ذهنی و اشیاء دنیای خارج تفاوت قائل می­شود و هم­چنین از "اصل واقعیت" پیروی می­کند. در کل، فروید دو نظریه درباره­ی "خود" ارائه می­دهد: یکی کنش اصلی "خود" پرداختن به واقعیت است از طریق ادراک و آگاهی و طبق نظریه­ی دیگری "خود" در پیوند با امیال ناخودآگاه ساختار می­پذیرد.

فراخود ( فرامن/ super ego ): "فراخود" بازنمای ارزش­های مرسوم و ایده­آل­های اجتماعی درونی شده است که توسط پدر و مادر به کودک عرضه می­شوند. "نهاد" و "فراخود" به رغم تمام تفاوت­هاى بنیادین­شان، واجد یک ویژگىِ مشترک هستند: این دو نیروى کنشگر روان تأثیرات گذشته را بازنمایى مى‏کنند. "نهاد" بازنمود تأثیر وراثت است و "فراخود" در اصل بازنمود تأثیرات اشخاص دیگر، حال آن‏که "خود" عمدتا حاصل تجربیاتِ فرد است و به عبارت دیگر، رخدادهاى اتفاقى و در زمان حاضر محتواى آن را تعیین مى‏کند. "فراخود" دو قسمت دارد: 1) وجدان اخلاقی: خوب و بد را می­فهمد. 2) منِ آرمانی: شخصیتی که کودک باید در آینده به آن دست پیدا کند. کنش­های اساسی "فراخود" عبارت اند از: الف) منع انگیزه­های "نهاد" به ویژه انگیزه­هایی که ماهیت پرخاشگرانه و جنسی دارند. ب) ترغیبِ من به جانشین­سازی هنجارهای اخلاقی به جای هدف­های واقعی. ج) کوشش برای کمال.

فرآیندهای روانی:

فرآیندهای روانی انسان به سه صورت خود را نشان می­دهند:

1- هشیارانه یا آگاهانه: در حوزه­ی آگاهی ما قرار دارند.

2- نیمه­هشیارانه یا نیمه­آگاهانه: خود فروید "پیشاآگاه" تعبیر می­آورد.

3- ناهشیارانه یا ناآگاهانه: بخش وسیعی از فعالیت­های روانی آدمی را تشکیل می­دهد. مثل بخش زیرین کوه یخ است که بیشترین حجم آن زیر آب قرار دارد. "ناآگاه" ساحتی است که غرایز سرکوفت شده و نیازهای برآورده نشده در آنجا ته­نشین شده اند و خود را به صورت­­های مختلف مثلا در رؤیا، لغزش­های زبانی، لطیفه­ها، حالات هیپنوتیکی، مشکلات هیجانی، بیماری­های روانی، فعالیت­های هنری و ادبی نشان می­دهد. خواب یا رؤیا یک محتوای آشکار دارد و یک محتوای پنهان که نیاز به تعبیر دارد. فروید تعبیر رؤیا را اساس کارش قرار داده است و می­گوید: « تفسیر رؤیاها "شاهراه" درکِ ناخودآگاه است. ». رؤیا، شیوه­یی است که ناخوداگاه با آن سخن می­گوید. چیزی که در خواب می­بینیم، خواسته­های ناخودآگاه ماست که در بیداری به آن دست نیافته ایم و آن را در خواب می­بینیم. اما در خواب هم کاملا رها شده نیستیم، کنترل شده ایم. از اینجاست که تأویل و تعبیر خواب لازم می­آید. فروید برای درمان، هم از تعبیر رؤیا استفاده می­کرد و هم از روش­های بالینی مثل مصاحبه و مواجهه حضوری با بیمار و از تداعی معانی یا تداعی آزاد نیز استفاده می­برد تا از درون فرد سردربیاورد. فروید از این بررسی­ها نتیجه گرفت که آن چه در بخش هشیار بروز می­یابد، نشان از بخش ناهشیار دارد و خیلی از مسائل به ضمیر ناخودآگاه انسان برمی­گردد. البته ناگفته نماند که این سه فرآیند با ساختار روانی انسان ( نهاد، خود و فراخود ) ارتباط تنگاتنگ و پیچیده­یی دارد. البته فروید نخستین کاشف ضمیر ناخودآگاه نیست بلکه نخستین کسی است که توانست ضمیر ناخودآگاه را به صورت علمی و نظام­مند ثابت کند و ارائه دهد. به هر حال طرح ناخودآگاه توسط فروید، انقلابی در علوم انسانی ایجاد کرد.

پویایی شخصیت ( روان­پویایی یا سایکو دینامیک ):

چندین بحث: 1- غرایز و انواع آن. 2- انرژی، توزیع و به کارگیری آن. 3- اضطراب. 4- رشد شخصیت.

ویژگی­های غریزه:

1-      منبع: هر غریزه اغلب به عنوان شرط بدنی با یک نیاز تعریف شده است.

2-   هدف: رفع تنش ارگانیسم و ارضای نیاز. مثلا هدف غریزه­ی گرسنگی رفع کمبودهای مواد غذایی است که با غذا خوردن برطرف می­شود.

3-   مسیر: مجموعه فعالیت­هایی است که از ظهور یک نیاز تا ارضای آن انجام می­شود. مثلا کنش­هایی که شخص گرسنه تا رسیدن به تغذیه از خود نشان می­دهد.

4-   نیروی جنبشی: این نیرو به وسیله­ی توان یا شدت نیاز تعیین می­شود. مثلا هر قدر نیاز بدن به هدف خاصی قوی­تر باشد، نیروی جنبشی آن زیادتر شده و شخص برای رسیدن به هدف، فعالیت­های بیشتری از خود بروز می­دهد.

ویژگی اول و دوم در تمام طول عمر ثابت است اما ویژگی سوم و چهارم تغییر می­کند. فروید تمام غرایز را تحت دو غریزه­ی اساسی جای می­دهد:

الف. غریزه­ی زندگی: تمام غرایزی که به هدف بقای افراد یک نوع خدمت می­کند، غریزه­ی زندگی نام دارد. مثل: غریزه­ی تشنگی و گرسنگی و غریزه­ی جنسی.

ب. غریزه­ی مرگ: به اعتقاد فروید هر انسانی آرزوی مرگ دارد ولی این فرایند در ناخودآگاه وی جاری است. همه­ی انسان­ها به صورت طبیعی و ناخودآگاه به دنبال مرگ و نابودی اند. این غریزه خود را در رفتارهای بیرونی به صورت "پرخاشگری" نشان می­دهد و در رفتارهای درونی به شکل "افسردگی" بروز می­یابد. پس از 1920، فروید به این نتیجه رسید که غریزه­ی مرگ در بیشتر کارهایی که مردم انجام می­دهند، حضور دارد.

انرژی:

دو دسته انرژی داریم: روانی و جنبشی. انرژی بین سه پایگاه شخصیتی ( بن، خود و فراخود ) تقسیم می­شود. انرژی از بدن گرفته می­شود یعنی "نهاد" منبع انرژی است. وقتی نیاز گرسنگی ارضا می­شود، انرژی انتقال می­یابد. "خود" با یک ارضا، انرژی را از "نهاد" می­گیرد. "فراخود" از "نهاد" و "خود" انرژی می­گیرد. در زندگی انرژیِ اساسی­ای داریم که ما را وادار به حرکت می­کند به نام "لیبیدو". ترجمه کرده اند به انرژی زندگی، زیست­مایه.

خصوصیت­های لیبیدو: 1) منبع انرژی روانی انسان است. 2) فرایندهای رشد شامل مراحل لیبیدویی است. مراحل رشد از نظر فروید عبارت اند از: دهانی، مقعدی، احلیلی، کمون و جنسی. رشد شخصیت از وظایف انرژی لیبیدویی است یعنی موازی با مراحل رشد، شخصیت­سازی می­کند. 3) ارتباطات بین افراد نتیجه­ی تبدیل لیبیدو است. 4) لیبیدو، ممکن است ارضا شود یا سرکوب ( واپس زده ) شود یا جابجا ( تصعید ) شود.

اضطراب:

نگرانی و تشویش نسبت به یک امر مبهم و تنش­برانگیز و یا امر معین به طور افراطی. اضطراب از نظر فروید نوعی ترس مبهم است و قسمتی از بیماری­های روانی را تشکیل می­دهد.

انواع اضطراب:

1-      واقعی: ترس و نگرانی از تهدیدها و خطرات واقعی در دنیای عینی. مثل ترس از تنبیه یا ترس از بلندی.

2-   نوروتیک: از تشخیص خطر بالقوه در ارضای غرایز نشأت می­گیرد. ترس از ناحیه­ی غرایز یا تنبیهی که بر ارضای غرایز مترتب است، ناشی می­شود.

3-   اخلاقی: اضطراب اخلاقی، ترس از آگاهی است. هرگاه انسان با فراخود تکامل یافته­یی کاری انجام دهد یا حتا خطور انجام آن فعل با ارزش­های اخلاقی­اش مغایرت داشته باشد، احساس گناه خواهد کرد. و اگر فراخود افراطی شود، بیماری به حساب می­آید.

راه­حل اضطراب:

فروید از طریق تحلیل روانی پیش می­رود تا به منشأ اضطراب برسد و ریشه­یی آن را حل کند. روش­های دیگر مثل آرامش­بخشی ماهیچه­یی: با ماساژ دادن ماهیچه­ها و عضلات و آرام شدن آنها، روان هم آرام می­شود. روش دیگر، استفاده از داروها که باید زیر نظر پزشک تجویز گردد.

رشد شخصیت:

فروید معتقد است که ما اسیر کودکی خود هستیم. بقیه روان­شناسان این حد زیاد را نمی­پذیرند. عوامل رشد شخصیت عبارت اند از:1- فرآیندهای رشد فیزیولوژیکی 2- ناکامی­ها 3- تعارضات 4- تهدیدها. این عوامل باعث ایجاد تنش می­شوند و راهکارهایی که برای مقابله با این­ها انتخاب می­کنیم، منجر به شکل­گیری شخصیت می­شود. در تنش­هاست که شخصیت ما ساخته می­شود.

روش­های مقابله با تنش­ها:

همانندسازی: فرد برای رسیدن به هدف، الگویی برمی­گزیند که آن را جز شخصیت خود می­پندارد. با تقلید فرق دارد، عمیق­تر از آن است.

جابجایی: هرگاه با موانعی برمی­خورد، هدف دیگری را انتخاب می­کند. یعنی هدف قبلی را با هدف جدیدی جایگزین می­کند که موانع کمتری داشته باشد. عوامل مؤثر در انتخاب هدف جدید عبارت اند از: الف. تشابه هدف جانشین با هدف اصلی. ب. تصویب و تحریمی که جامعه بر ما تحمیل می­کند. فروید رشد فرهنگ را مرهون همین جابجایی می­داند.

مکانیسم­های دفاعی: نسبت به برخی تنش­ها ساز و کارهایی را درپیش می­گیریم که جنبه­ی دفاعی دارند. یعنی سعی می­کنیم تا جریان لیبیدو را دوباره به سوی کانال­های امن هدایت کنیم. این موارد عبارت اند از: سرکوب ( واپس­زنی )، فرافکنی، واکنش­سازی، تثبیت و بازگشت.

سرکوب: کاری در گذشته انجام داده ایم و هر وقت یادمان می­آید، آن را به ناخودآگاه خویش می­فرستیم، چون یادآوری­اش باعث اضطراب می­شود. به اعتقاد فروید، ناشادی اساسا در اثر سرکوب ایجاد می­شود. ( لکان نظر دیگری دارد. )

فرافکنی: مکانیسمی است که به وسیله­ی آن اضطراب اخلاقی یا نوروتیک به صورت ترس منعکس می­شود که برای تسکین خود، آن را به دیگری نسبت می­دهیم.

واکنش­سازی یا واکنش معکوس: عامل اضطراب­زا یا احساس مشابه را با مفاهیم متضاد بیان می­کند. مثلا نامادری از بچه خوشش نمی­آید، لذا به جای کینه و نفرت، اظهار محبت و عشق می­کند. این را از افراط کاری­هایش می­توان فهمید. ( ضرب المثل: با دست پس می­زند ولی با پا پیش می­کشد. )

تثبیت: رشد پنج مرحله داشت. انرژی لیبیدو یا جنسی در هر مرحله، در یک جای بدن تمرکز می­یابد. در مکانیسم تثبیت، این انرژی در یک مرحله باقی می­ماند. به عبارتی، رشد بهنجار شخص به طور موقت یا دائم دچار توقف و رکود می­شود. مثلا وابستگی زیاد کودک به والدینش او را از یادگیری استقلال بازمی­دارد.

بازگشت: در این مورد، انسانی که با تجربه­های بحرانی روبرو می­شود، ممکن است به مراحل اولیه­ی رشد شخصیت خود بازگردد. مثل کودکی که روز اول در مدرسه می­ترسد، گریه می­کند، انگشتش را می­مکد، به معلم آویزان می­شود، تا اضطرابش را کاهش دهد.

مکانیسم­های دفاعی پاسخی هستند به اضطراب و نگرانی. در پاسخ­ها معمولا به طور واقع­نگری برخورد نمی­کنیم. چون بیشتر به صورت ناخودآگاه و ناهشیارانه صورت می­گیرند. حواس­مان نیست که داریم چه کار می­کنیم، هدف این است که شخصیت خودمان را حفظ کنیم. این مکانیسم­ها نوعی سازگاری در شخصیت انسان ایجاد می­کند به شرطی که افراط نداشته باشد.