تحقیق مقاله نظام بین الملل هزاره سوم و ایران

نظام بین الملل هزاره سوم و ایران

هر برهه ای از تاریخ نظام بین المللی شاهد روندهایی است، که بر رفتار واحدهای سیاسی، نقشی تأثیرگذار و یا حتی تعیین کننده داشته اند. این مقوله ها بیشتر شامل آن دسته از مواردی است که در محیط بین المللی به صورت جاری درآمده و به واسطه غلبه داشتن بر رفتار دولتها اثرگذارهستند. به طور مثال در طی قرن شانزدهم تا اوایل قرن بیستم، استعمار و گسترش قلمرو، یکی از روندهای نظام بین الملل بوده است ؛ اما محیطبین المللی بعد از جنگ دوم جهانی (دوره نظام دو قطبی) شاهد استقلال ملل مستعمره و افزایش تعداد اعضای نظام بین المللی بود و بر این اساس دولت ها نمی توانستند، گسترش قلمرو ارضی را سرلوحه سیاست خارجی خود قرار دهند. منظور از روندها: پروسه ها و فرایندهایی است که در نظام، به صورت عمومی درآمده و رفتار بازیگران را تحت الشعاع قرارمی دهد، به طوری که حتی به صورت الزامات نظام نمایان می شوند. در هزاره جدید نیز محیط بین المللی شاهد روندهای نوینی است که خود را به واحدهای سیاسی تحمیل کرده و بر کیفیت داده ها و خروجی سیاست خارجی اعضاء مؤثر است. برخی از ملزومات کنونی نظام بین الملل در گذشته شکل گرفته و تا حال حاضر ادامه یافته است، برخی دیگر نیز بعد از اشغال افغانستان و عراق ایجاد شده و از این نظر جدیدهستند، که در این فرصت به مهمترین روندها خواهیم پرداخت.

بازیگران جدید محیط بین المللی

 سالها بعد از اینکه دولتها شکل گرفت (1648)، بازیگرانی غیر دولتی نیز به وجود آمدند، که حاکمیت آنها راتحدید می کردند. یکی از این بازیگران کلیسا(1) و دیگری سازمان های بین المللی هستند. به طور نمونه مؤسسه بین المللی آمار و کمیسیون اروپایی (رود دانوب)، که به ترتیب در سال های 1853 و 1856 شکل گرفتند. از دیگر موارد جنبش های اجتماعی ایدئولوژیک فراملی (مثل بین الملل سوسیالیسم اول که در هه شصت قرن نوزده شکل گرفت) وشرکت های چند ملیتی است. این بازیگران، انحصار نقش دولتها را درعرصه بین المللی شکستند. البته ظهور و حضور این بازیگران به مشروعیتی بستگی داشته و دارد که دولتها به آنها می دهند. همانطور که نو واقعگرایان معتقدند: دولتها مهمترین بازیگران و نه البته تنهابازیگران عرصه بین المللی هستند. (یاکوبسن کاکس)(2)، بازیگران غیر دولتی را سیستم های غیرمستقلی می داند که تابع شرایط محیط هستند.... اصولا برای بازیگران،دو شرط اساسی در نظر گرفته می شود: یکی قدرت تصمیم گیری ودیگری توان اجرای تصمیمات، که در واقع هر دو از شرایط استقلال بازیگر است.(3) بازیگران غیر دولتی توان تصمیم گیری دارند، ولی دراجرای این تصمیمات با موانعی روبرو هستند. در اینجا قصد بر آن نیست تا همه این بازیگران را برشمرده و توضیح داده شود، بلکه پژوهش تنهابه دو مورد افکار عمومی داخلی و بین المللی و سازمانهای تروریستی اشاره می کند، که در سال های اخیر بیش از پیش اهمیت یافتند.

افکار عمومی داخلی و بین المللی

به واسطه تحولات شگرفی، چون انقلاب در اطلاعات و ارتباطات که در سال های اخیر در محیط بین المللی روی داد، نقش افکار عمومی بیش از پیش مد نظر است. گسترش دموکراسی،ظهور همکاری های فراملی ؛ مثل نهضت سبزها، تکامل تکنولوژی اطلاعاتی و افزایش دسترسی به آن، کوتاه شدن فاصله ها و... سبب گردید تا افکار عمومی خود را هر چه بیشتر در اداره امور جهان دخالت دهد. جرمی بنتام (4) اولین اندیشمندی بود، که بحث افکار عمومی راگسترش داد. او استدلال می کرد که افکار عمومی این قدرت را دارد که مطمئن شود حکمرانان به گونه ای رفتار می کنند که بیشترین شادیها رانصیب بیشترین تعداد افراد جامعه نمایند. افکار عمومی تحت نفوذارتباطات عمومی و مطبوعات سیاسی قرار دارد. علاوه بر آن، مطبوعات با بهره گیری از تکنولوژی های گوناگون، سعی دارند تا دیدگاه های خود راانتقال داده و افکار عمومی را متناسب با خواست خود تغییر دهند.(5) در میان بازیگران غیردولتی، افکار عمومی نقش و ممیزات بخصوصی دارد، به طوری که برخلاف دیگر بازیگران غیر دولتی، فاقد سازماندهی ورهبری است. در عین حال مهم ترین منبع مشروعیت، حکومت ها ورفتارهای آنهاست. امروزه هیچ پژوهشگری نیست که به نقش افکارعمومی در عملیاتی سازی سیاست خارجی عنایت نداشته باشد. به طورمثال ماشین تبلیغاتی بوش پسر، شش ماه تلاش نمود تا افکار عمومی آمریکا را برای حمله به عراق مهیا کند. علاوه بر آن، یکی از دلائل اساسی اینکه کاخ سفید به جنگ های طولانی مدت یا با تلفات سنگین اقدام نمی کند، به واکنش های منفی مردم آمریکا باز می گردد. در کنارافکار عمومی داخلی همچنان که در بالا آمده است افکار عمومی سایر ملل جهان نیز اهمیت می یابد. البته نقش افکار عمومی بین المللی اخیرٹ برجسته تر شده است. به طور مثال، عکس العمل شهروندان هشت کشور مخالف جنگ آمریکا ]با عراق [ (از جمله برلین، بروکسل، رم،پاریس، مسکو، وین و...) در موضع گیری برخی از کشورها علیه اقدام آمریکا در حمله مؤثر بوده و نهایتٹ آلمان و فرانسه را به موضع گیری سیاسی علیه آمریکا واداشت (6). برخلاف تصویر نومحافظه کاران آمریکا، به واسطه اقدامات یکجانبه گرایانه آمریکا در محیط بین المللی، دیدگاه مردم کشورهای جهان راجع به ایالات متحده بیش از پیش منفی می گردد. در نظر سنجی اخیرمؤسسه گالوپ مشخص شد که 55 درصد از شهروندان بریتانیا، آمریکا رابه عنوان تهدید مطرح کردند. همچنانکه در طی تفحص شبکه بی بی سی، متوجه شدند که 60 درصد از اندونزیاییها، 71 درصد اردنیها،25 درصد از کانادائی ها فکر می کنند که تهدیدات ایالات متحده بیش ازتهدیدات القاعده است (7). با توجه به پروسه دموکراتیزه شدن حکومت ها، این گونه دیدگاه ها در سیاست خارجی واحدهای سیاسی تأثیرگذار خواهد بود و از طریق انتخابات، اعتراضات، اعتصابات و... به حوزه حاکمیت و تصمیم گیری سیاسی انتقال می یابد.

سازمانهای تروریستی

فروپاشی شوروی و کاهش نگرانی های امنیتی برآمده از رفتار خصومت آمیز دولتها تقریبٹ مقارن بود با افزایش توجه به سازمان های تروریستی. بدین معنا که، همچنان که از نگرانی دولتها ازتهدیدهای سایر دولت ها کاسته می شد، بر ادراک آنها از تهدیدهای تروریستی افزوده شده است. در حال حاضر پارادایم امنیتی حول محورمبارزه با تروریسم می گردد. این سازمانها به واسطه نوع آثاری که درمحیط بین المللی دارند، بیش از پیش مدنظر سیاستمداران واستراتژیستها قرار دارند. مطالعه و بررسی سازمانهای تروریستی بخش زیادی از متون امنیتی را (بعد از فروپاشی شوروی) به خود اختصاص داده اند. حملات تروریستی سابقه ای طولانی دارد، اگرچه هیچ گاه اهمیت آنهاتا به این اندازه نبوده است. تروریست هایی که از زمان گذشته تاکنون وجود داشته اند، عبارتند از: ناسیونالیست ها، آنارشیست ها و افراطیون راست و چپ (8). اما امروزه تروریسم طیف های متعددی از گروه ها را دربر می گیرند. به واسطه اینکه در مورد تعریف تروریسم اجماع نظر وجود ندارد، لذااطلاق عنوان تروریسم به گروهی خاص محل مناقشه قرار می گیرد(9).به علاوه مصادیق تروریسم نیز مناقشه برانگیز شده است، به طوری که پاره ای از گروه ها و افراد زمانی به عنوان تروریسم و زمانی دیگر به عنوان جنبش آزادیخواه شناخته می شوند، یا بالعکس. نمونه بارز آن را می توان در رفتار کاخ سفید در قبال مجاهدان افغانی دید. تا زمانی که آنها علیه ارتش سرخ می جنگیدند، به مثابه مبارزان راه آزادی قلمداد می شدند؛ولی وقتی علیه منافع آمریکا اقدام کردند، به عنوان گروه های تروریستی تحت تعقیب و مورد هدف قرار گرفتند. مثال بارز دیگر قضاوت های متضادی است که از سوی جوامع اسلامی و غربی در خصوص فلسطینیان و اسرائیلیان ارائه می شود. تروریسم را به انواع زیر تقسیم بندی می کنند:
1. تروریسم دولتی (State Terrorism): که خود به کشتار شهروندان می پردازد. در این خصوص می توان به عملکرد رژیم های مستبد ودیکتاتور اشاره کرد.

2. تروریسم بین الملل (International Terrorism): که در آن تروریست ها با پشتیبانی از برخی دولتها اقدام به عملیات تروریستی دردیگر کشورها می کنند.

3. تروریسم محلی (Domestic Terrorism): در این نوع از تروریسم،تروریست ها در داخل کشور خود بر ضد حکومت دست به عملیات تروریستی می زنند.

. تروریسم فراملی (Transnational Terrorism): که در قالب آن تروریستها از ملیت های مختلف در کشورهای دیگر اقدام به عملیات تروریستی می کنند(10).

امروزه با توجه به پروسه جهانی شدن و گذار جوامع به طرف پیوستگی اقتصادی، آثار حملات تروریستی به سایر نقاط نیز کشیده می شود و لذاحتی تروریسم محلی که در فوق بدان اشاره شد، تبعات امنیتی بر محیطبین المللی دارد. ماهیت گروه های تروریستی، ابزارها و شیوه های آنها در حال دگرگونی و پیچیده شدن است. حمله به مراکز استراتژیک آمریکا در یازده سپتامبر2001، نقطه عطفی در تثبیت جایگاه گروه های تروریستی به عنوان یک تهدید جهانی است. در واقع یازده سپتامبر پیام جهانی شدن پدیده تروریسم و پیوستگی امنیت در سراسر جهان بود. این حادثه نشان داد که ما در جهان به هم وابسته ای زندگی می کنیم که در آن همه یک واقعه راشاهدند. بنابراین یازده سپتامبر نشان داد که تهدیداتی وجود دارند که حتی ابرقدرت ها نیز نمی توانند مانع از ظهور و بروز آنها گردند.(11)
حملات یازده سپتامبر در تثبیت اعتبار تهدیدات تروریستی، جایگاه منحصر به فردی دارد. به واسطه ادراک از تهدیدات تروریستی روابطقدرت های بزرگ نیز تحولات شگرفی را شاهد بود. وقتی جرج بوش پسرو همکاران او به قدرت رسیدند،... هدف سیاست خارجی خود را مقابله باچین، فدراسیون روسیه و دولت های واپس مانده و شکست خورده درحکومت برخی کشورهای جهان سوم قرار دادند. در پی حملات یازده سپتامبر، بخشی از طرح بالا که مربوط به قدرتهای بزرگ بود، کاملا تغییرکرد.(12) چارلز کراثامر(13) از نومحافظه کاران آمریکا، بعد از حادثه یازده سپتامبر تغییر اساسی را در سیاست خارجی آمریکا پیشنهاد کرد. وی گفت : نخستین تغییر، اتحاد دوباره با کشورها و تعیین اولویت های آمریکا است که حیاتی ترین آن رابطه با روسیه است. حملات یازده سپتامبر و مبارزه با تروریسم... راهی برای همکاری اتحاد روسیه و غرب گشود (گزیده تحولات جهان، 1382).

امروزه بیشترین نگرانی ها معطوف به دستیابی سازمانهای تروریستی به سلاح های کشتار جمعی است. این در حالیست که ابزارهای مختلف پرتاب این سلاح ها نیز قدرت بیشتری یافتند. امروزه حتی در جنگ های داخلی نیز از موشک استفاده می شود.... نگرانی دیگر در مورد تروریستهابه حمله این گروه ها به تأسیسات سلاح های کشتار جمعی بازمی گردد(14). با توجه به اینکه نگهداری و استفاده از سلاح های کشتارجمعی (مخصوصٹ سلاح های هسته ای) نیازمند تخصص فنی پیچیده ای است، لذا گروه های تروریستی برای بهره برداری از این سلاح ها مشکلات زیادی دارند. البته در مورد سلاح های میکروبی وشیمیایی محدودیت های کمتری خواهند داشت. بعد از فروپاشی شوروی نقش افکار عمومی داخلی و بین المللی وسازمانهای تروریستی بیش از پیش برجسته گردید.در رویکردهای امنیتی و استراتژیک، سازمانهای تروریستی جایگاه خاصی را اشغال کرده اند و به عنوان بازیگران مؤثر در محیط بین المللی که در کیفیت روابط میان واحدهای سیاسی و منافع آنها (مثل امنیت) تأثیر گذارهستند، مورد توجه قرار گرفته اند.

جهانی شدن (15)

از ملزومات نوین نظام بین الملل کنونی، حرکت به سوی جهانی شدن وپیوند جوامع بشری است. این حرکت به سمت تداخل حوزه های اقتصادی و ارتباطی و...، پروسه ای (و از دید برخی پروژه ای) است، که شرایط نوینی را پیش روی جوامع سیاسی قرار داده و هر یک را واداشته تا برای تطابق با آن تغییراتی را بپذیرند. به طور نمونه دولت ایالات متحده هر ساله ده ها هزار نفر از کشورهای مختلف را به صورت مهاجر،مقیم یا حتی شهروند می پذیرد تا مردم این کشور شرایط چند تمدنی راتمرین کنند و خود را با آن منطبق سازند. مارشال مک لوهان در سال 1970 کتابی تحت عنوان (جنگ و صلح در دهکده جهانی) نوشت و بدین ترتیب واژه جهانی شدن وارد ادبیات سیاسی و بین المللی شد. این واژه به یکی از اصطلاحات رایج و مد روزدرآمده است. البته برخی از متفکرین و اندیشمندان معتقدند که فرایندجهانی شدن با پروسه اقتصاد سرمایه داری آغاز گردید. از زمانی که سرمایه داری شکل گرفت، یعنی از چهار یا پنج سده پیش، یا به عقیده والرشتین از قرن 16 میلادی شکل گیری و تسلط نظام سرمایه داری برجهان آغاز گردید.(16) جهانی شدن در مفهوم عام آن عبارت است از درهم ادغام شدن بازارهای جهان در زمینه های تجارت، سرمایه گذاری مستقیم وجابجایی و انتقال سرمایه، نیروی کار و فرهنگ در چارچوب سرمایه داری و آزادی بازار و سرانجام سر فرود آوردن جهان در برابرقدرتهای جهانی بازار که منجر به شکافته شدن مرزهای ملی و کاسته شدن از حاکمیت دولت خواهد شد.(17)