خشم و راه های مقابله با آن
مومن ، شوخ و گشاده رو و منافق ، ترشرو و خشن است . پیامبراکرم (ص)
تنها کودکان نیستند که خشمگین می شوند بلکه بزرگ سالان نیز بدان دچارند . خشم حالتی است از هیجان . قبل از آنکه تعریفی از خشم آورده شود ضروری است که هیجان تعریف شود . هیجان نوعی واکنش کلی و شدید ارگانیزم نسبت به یک موقعیت دور از انتظار ، همرا با یک حالت عاطفی است . این حات عاطفی ممکن است خوشایند ویا ناخوشایند باشد ، مانند محبت خشم و ترس و ...
خشم حالتی از هیجان است که در آن انسان برای رهانیدن خود از یک حالت فشار به تلاشهایی دست می زند و یا حرکاتی انجام می دهد . خشم معمولا زمانی ظاهر می شود که انسان در راه ارضای انگیزه های خود با موانعی رو به رو شود و یا اینکه در انجام کاری با شکست مواجه گردد و منافع وی به خطر افتد .
اغلب خشم را پرخاشگری یک میدانند، در حالی که خشم با پرخاشگری فرق دارد ، چرا که پرخاشگری نوعی رفتار است که برای آسیب رساندن به طرف مقابل از فرد پرخاشگر سر میزند . ولی در خشم چنین حالتی ممکن است پیش نیاید . البته بعضی مواقع خشم با پرخاشگری همراه می شود و آن زمانی است که فرد در اثر خشم بخواهد به کسی صدمه وارد نماید . به طور کلی هیجان با نیازهای انسان رابطه بسیار نزدیک دارد و گاه می توانند سلامت انسان را تضمین نمایند ، مانند هیجان ترس که مو جب می شود زمانی که فرد احساس خطر کند ، از خود دفاع کند یا فرار کند و گاه می تواند عامل اصلی پدید آیی اختلالات روانی شود . چنانچه انسان خشمگین شود ممکن است تعادل روانی خود را از دست بدهد به همین منظور است که حضرت علی (ع) می فرماید : به هنگام خشم نه تصمیم ، نه تشویق ، نه تنبیه .
نشانه های خشم
هیجان خشم دارای علائم بسیاری است که بروز این علائم از یک سو به میزان ایجاد حالات خشم بستگی دارد و از سوی دیگر به حالات روانی و شخصیتی فرد وابسته است . علائم خشم را به طور کلی به دو دسته می توان تقسیم کرد:
علائم فیزیولوژی خشم مانند : لرزش اندام ، بالا رفتن فشار خون ، پا به زمین کوبیدن ، لگد زدن ، فریاد زدن ، نبض تند و ...
علائم روانی خشم مانند : ضعف در حافظه ، تقلیل قوه فهم ، سلب اراده ، اشتباه در تصمیمات و ...
چرا انسان خشمگین می شود ؟
عوامل به وجود آورنده خشم در افراد بسیار متعدد و پیچیده اند اما به طور کلی می توان گفت : زمانی که انسان در راه دست یابی به اهداف با موانعی رو به رو می شود و یا اینکه مورد تهدید قرار می گیرد ، در این حالت یکی از عکس العمل های معمولی او می تواند خشم باشد .
از دیگر عواملی که در این راه مداخله می کنند می توان به محدودیت های شدید ، احساس نا امنی ، مشکلات در یادگیری مهارت های جدید ، تمسخر ، رفتارهای غیر عادلانه ، تبعیض ها ، زور گویی ها ، دروغ گفتن ، تحمیل عقاید ، تهاجم و حملات ، بی توجهی به نیازها و در تعارض قرار گرفتن اشاره کرد .
راه مقابله با خشم
با توجه به اینکه هیجان خشم نوعی احساس فردی است ، یعنی ممکن است که یک موقعیت فردی را خشم ایجاد نماید ولی در فرد دیگری هیچ هیجانی را ایجاد نکند ، نمی توان گفت که این هیجان در همه انسان ها یکسان وجود دارد .هیجان خشم در زندگی انسانها کم و بیش مشاهده می شود . از این رو انسانها باید خشم را تجربه کنند و نباید شرایط به گونه ای باشد که انسان اصلا خشمگین نشود . اما آنچه مهم به نظر می رسد این است که انسان باید دنیای روانی خود را بشناسد و ضرورت کنترل و شیوه مهار و هدایت آن ها را نیز بیاموزد .
در بسیاری از مواقع هیجان خشم برای انسان به منزله تولید نوعی زهر در بدن است ، همانند برخی از حیوانات . به عنوان مثال مار وقتی که مورد تهدید واقع می شود خشمگین شده در بدنش نوعی زهر تولید می کند این زهر در کیسه مخصوصی ریخته می شود و این حیوان در مواقع ضروری برای دفاع از خود از آن استفاده می کند که اغلب کشنده است .
می توان گفت که هنگام خشم نیز در بدن انسان نیز نوعی زهر تولید می شود اما در کیسه مخصوص ریخته نمی شود بلکه در قسمت های مختلف بدن انسان پخش می شود و موجب سرخ شدن چهره ، عدم تعادل و ناهماهنگی در عملکرد او می گردد . بنابراین لازم است که راههای کنترل و مقابله با آن را نیز آموخت . بهترین شیوه مقابله با خشم صبر و بردباری است . لازم است انسان صبر پیشه سازد تا از این طریق به فرد خشمگین کمک نماید . صبر و بردباری در مقابل خشم به معنای تسلیم شدن در برابر فرد خشمگین نیست بلکه به معنای تسلط داشتن بر شرایط روانی خویش است . خشم را نباید در برابرخشم پاسخ داد زیرا این کار موجب تشدید حالات خشم در فرد می شود .با توجه به اینکه خشم به خودی خود به حالات آرامش تبدیل می شود بنابراین نباید به فرد خشمگین التماس کند زیرا ممکن است آن فرد به این کار عادت کند .
روش دیگر مقابله با خشم این است که وقتی خشم فرد به آرامش نسبی تبدیل شد به وی کمک کرد تا راههای عقلانی برای برخورد با مساله را در پیش بگیرد . خشم ممکن است از طریق مشاهده صحنه ها و برنامه های خشونت آمیز آموخته شود . بنابراین راه دیگر این است که تلاش کرد تا فرد چنین برنامه هایی را کمتر مشاهده نماید .
از انجا که ممکن است خشم براثر تکرار عادت شود بهتر است تا حد امکان از امور خشم پرهیز کرد و نگذاشت تا فرد به این حالت عادت کند .
پر هیز های لازم
برای دور داشتن فرد از خطر احتمالی خشم باید پرهیز ها و مراقبت هایی را در مورد فرد معمول داشت که اهم آنها به قرار زیر است :
استفاده از اصل بازداری
برای استفاده از اصل بازداری لازم است فرد الگوهایی را مشاهده کند که در آنها فرد به دلیل خشمگینی در تصمیمات خود اشتباه می کند و زیان های را نیز متحمل می شود . با مشاهده چنین الگوهایی احتمال بروز خشم از سوی مشاهده گر کاهش می یابد .
دور داشتن فرد از مشاهده برنامه های خشونت آمیز :
تا آنجا که ممکن است باید فردی را که زود خشمگین می شود از اموری که جنبه خشونت را در وی رشد می دهد و باعث ایجاد خشم در او می شود دور نگاه داشت .
دوری از عصبانیت
نباید از انسان توقع داشت که اصلا عصبانی نشود اما می توان در این حالت کنترل خود را حفظ نمود . بنابراین فرد باید تا حدودی خود را کنترل کند و بر اعصاب خود تسلط داشته باشد .