تحقیق مقاله حساسیت زدایی منظم

حساسیت زدایی منظم:

روش حساسیت زدایی منظم(systematic desensitization) اولین بار توسط ژوزف ولپی(۱۹۵۸) برای درمان فوبی ها ابداع شد.در این روش بنا به اصل شرطی سازی تقابلی ، ابتدا پاسخهایی که با ترس مغایر هستند، شناسایی می شوند و بعد از مراجع خواسته می شود تا در موقعیتهایی که ترس تولید می کنند این پاسخهای مغایر با ترس را از خود بروز دهد.مبنای این درمان این است که بطور همزمان نمیتوان آرامش و اضطراب داشت.

این روش شامل سه مرحله است: آموزش آرمیدگی، تهیه سلسله مراتب اضطراب و شرطی سازی تقابلی(حساسیت زدایی).

درمرحله اول به مراجع یاد داده می شود تا ماهیچه های مختلف بدن خود را به آرامش کامل در آورد. در مرحله ی دوم،صحنه ها ایجاد کننده ی ترس از لحاظ ایجاد اضطراب از ضعیف ترین تا شدیدترین مرتب می شوند. پس از آموزش آرمیدگی و تهیه سلسله مراتب اضطراب، جریان حساسیت زدایی شروع می شود.در این مرحله مراجع پس از قرار گرفتن در حالت آرمیدگی، فرد با صحنه های ایجاد کننده ی ترس(بصورت خیالی وتجسمی) به ترتیب سلسله مراتب تهیه شده،مواجه می شود.

شواهد پژوهشی نشان می دهند که توانایی مقابله ی مراجع با صحنه های خیالی اضطراب زا که در ضمن حساسیت زدایی منظم آن را کسب می کند، قابل انتقال به موقعیتهای طبیعی است.

همچنین بعضی در بعضی از روشها به جای آرمیدگی از روشهای دیگر استفاده می شود. گاهی نیز از روش حساسیت زدایی واقعی استفاده می شود.

 شرطی‌سازی تقابلی فرایندی است که درآن پاسخ با پسخ‌ دیگری که با آن ناهمساز است جانشین می‌شود. و این سبب می‌شود که پاسخ شرطی (که نا مطلوب است و هدف تغییر رفتار واقع شده) در خصوص محرک شرطی داده شود.

بطور مثال اگر کودکی از سگی می‌ترسد چنانچه در گوشه‌ای از حیاط او به همراه تعدادی از کودکان دیگر از هیجان مبت (کنار کودکان دیگر بودن) پاسخ هیجانی ترس را نشان نخواهد داد.

مهمترین روش تغییر رفتار و رفتاردرمانی برخاسته از شرطی تقابلی حساسیت‌زدایی است.

انواع حساسیت‌زدایی:

1- حساسیت‌زدایی منظم (خیالی)

2- حساسیت‌زدایی واقعی

3- خود حساسیت‌زدایی

1) حساسیت‌زدایی منظم (خیالی): در این روش حساسیت‌زدایی منظم خیالی محرکی را که مولد اضطراب است در شرایط آرمیدگی عضلانی به تدریج به فرد مضطرب ارائه می‌کنند و این کار ادامه می‌دهند تا اینکه بتواند محرک  مولد اضطراب را با حداکثر شدت تحمل نماید. برای اجرای حساسیت‌زدایی منظم سه مرحله زیر باید طی شود:

1- ایجاد سلسله مراتب اضطراب

2- آموزش آرمیدگی

3- حساسیت‌زدایی

2) حساسیت‌زدایی واقعی: در روش حساسیت‌زدایی واقعی محرک اضطراب‌آور تدریجاً ولی به‌صورت عینی یا واقعی به فرد ارائه می‌شود.

3)‌خود حساسیت‌زدایی: روش خود حساسیت‌زدایی همان روش حساسیت‌زدایی منظم اسن با این تفاوت که در حساسیت‌زدایی منظم درمانگر به تدریج موقعیت‌های اضطراب‌زا را که در سلسله مراتب اضطراب مرتب شده‌اند به مددجو معرفی می‌کند. اما در خود حساسیت‌زدایی، خود مددجو کنترل صحنه‌های اضطراب‌زا را برعهده می‌گیرد.

روش‌های بیزاری‌آور

روش‌های درمانی انزجارییا بیزاری‌آور برای از بین‌ بردن رفتارهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که خود آنها تقویت کننده هستند و به آسانی تن به خاموشی نمی‌دهند.

1) شرطی‌سازی بیزاری‌آور Ñ درمان الکسیم- اعتیاد- انحرافات جنسی- پرخوری

2) حساسیت‌زدایی Ñ فرد به صورت خیالی محرک مولد رفتار را با یک محرک آزارنده همراه کند.

3) سایر روش‌ها Ñسیگار کشیدن سریع

۳- سرمشق گیری:

الگوبردای یا سرمشق گیری به آن فرایند یادگیری گفته می شود که به واسطه ی آن فرد،در نتیجه ی مشاهده ی رفتار یک فرد دیگر(الگو یا سرمشق) یعنی دیدن ،شنیدن یا حتی خواندن درباره ی آن رفتار تغییر می کند.

در این شیوه معمولآ بیمار فوبیک فردی را مشاهده می کند که فوبیک نیست و رفتاری را انجام می دهد که بیمار فوبیک خود قادر به انجام آن نیست. مثلآ : بیمار مبتلا به فوبی مار بارها الگویی را مشاهده می کند که به یک مار واقعی نزدیک می شود، آنرا بلند کرده و نوازش می کند. بیمار فوبیک وقتی که می بیند طرف مقابل او صدمه نمی بیند،از این موقعیت کمتر دچار ترس می شود. بعد درمانگر به تدریج بیمار فوبیک را درگیر تمرینها می کند. در ابتدا ممکن است از بیمار فوبیک خواسته شود تا با صدای بلند آنچه را که می بیند شرح دهد، بعد به مار نزدیک شود و بالاخره آن را لمس کند. این شیوه تکرار خواهد شد تا فوبی کاهش یابد.

 ترس و اضطراب واکنشهای طبیعی هستند که ارزش حیاتی برای جانداران دارند.ترس یک واکنش طبیعی در برابر خطر است و بقای فرد و نوع را تقویت می کند و در حد اعتدال آمیز آن مناسب و حتی ممکن است مفید باشد؛ اما گاهی ترس جنبه ی افراطی و غیر منطقی به خود می گیرد.در این شرایط  با وجود اینکه ترس برای خود شخص نیز غیر منطقی است، باز از آن اجتناب می کند و حتی ممکن است بر عملکردش تأثیر منفی بگذارد که در این صورت ترس مرضی و نابهنجار یا به اصطلاح فوبی است.اختلالات اضطرابی( از جمله فوبی ها) از شایعترین اختلالات روانپزشکی هستند.مطالعات نشان داده اند این اختلالات بیماری قابل ملاحظه،استفاده زیاد از خدمات مراقبت بهداشتی و اختلال کارکرد بیش از اندازه ایجاد می کنند.همچنین اختلال اضطرابی مزمن ممکن است میزان مرگ و میر مربوط به اختلالات قلب و عروق را بیشتر کند که این امر لزوم تشخیص بموقع این اختلالات را مشخص می کند.(کاپلان و سادوک، ترجمه پورافکاری)

برای روشن شدن معنای فوبی(ترس مرضی) ابتدا در مورد ترس توضیح می دهم و بعد به فوبی می پردازم.      

ترس 

Fear (ترس) از کلمه انگلیسی قدیمی faer به معنای خطر ناگهانی مشتق شده است.این ترس قابل توجیه و خطر ایجاد کننده ی آن ذاتی ، واقعی و معلوم است.ترس متناسب با خطر است و گاهی اگر ضرورت آسیب وجود داشته باشد ، مفید هم هست.

هنگامی که ما خطر را تجربه می کنیم، دستخوش تغییرات بدنی و هیجانی گوناگونی می شویم که پاسخ ترس را تشکیل می دهند.پاسخ ترس دارای چهار عنصر است:

1-  عناصر شناختی : عبارتند از انتظار آسیب قریب الوقوع بخصوص و معمولآ در آینده نزدیک . در خیابان پرت و تاریکی،حرکت ناگهانی را پشت سر خود احساس می کنید؛ فکر می کنید که یک کیف زن است و میخکوب می شوید. توجه داشته باشید که بازنمایی های ذهنی ، واکنشهای بدنی ترس را فرا می خوانند.

2-  عناصر بدنی : واکنشهای اضطراری بدن به خطر(افزایش فشار خون و ضربان قلب،تنفس سریعتر، گشاد شدن مردمک چشم و...) به علاوه ی تغییرات موجود در ظاهر ما.

3-     عناصر هیجانی : احساس دلهره ،وحشت ، تهوع، لرزش و احساسهای مورمور شدن و ورم معده.

4-     عناصر رفتاری : رفتاری که ما هنگام ترس بدان می پردازیم که معمولآ‌ عبارتند از:  جنگ وگریز.

 در فوبی نیز به عنوان نوعی از ترس،ما این علائم را تجربه می کنیم ولی بصورت اغراق آمیز آن.دامنه ای از موقعیتهای خطرناک و دامنه ای از پاسخهای ترس وجود دارد.زمانی که پاسخ ترس ما با مقدار خطر موجود در موقعیت متناسب است،آن را می پذیریم؛اما وقتی که پاسخ ترس با مقدار خطر تناسب ندارد،آن را نابهنجار و بطور خلاصه فوبی می خوانیم.در حالیکه ترس بهنجار و فوبی نابهنجار است، هر دوی آنها در یک پیوستار قرار می گیرد. آنها از نظر مقدار فرق دارند نه از نظر نوع.

فوبی

فوبی(phobia)به ترس شدید از یک شیء یا موقعیت یا وضعیت اطلاق می شود.این واکنش ترس پایدار و غیر منطقی است و شدیدآ‌ با واقعیت ترس بی تناسب است.شخص فوبیک بصورت هشیارانه از شیء،فعالیت یا موقعیت منبع ترس اجتناب می کند.حضور یا پیش بینی ماهیت فوبیک ناراحتی شدید در شخص مبتلا ‌به وجود می آورد. این پاسخ ها ممکن است به شکل یک حمله پنیک (وحشتزدگی) وابسته به موقعیت یا زمینه سازی شده با موقعیت در آیند.واکنشهای فوبیک معمولآ منجر به گسستگی توانائی شخص برای عملکرد در زندگی روزمره می گردند، اما برخی فوبی ها چنین نیستند.( مثل ترس از عنکبوت)

نشانه های فوبی بسیار واضح هستند و این امر تشخیص این اختلال را آسان می کند. این نشانه ها عبارتند از :

1-     ترس پایدار از یک موقعیت بخصوص که با واقعیت خطر بی تناسب است.

2-  اضطراب شدید یا حتی حمله ی وحشتزدگی(panic) که توسط مواجهه ی واقعی با آن موقعیت ایجاد می شود.

3-     اجتناب بیمار از موقعیت فوبیک.

4-     پی بردن فرد به اینکه ترس بیش از اندازه یا نامعقول است.

5-     نشانه هایی که به علت اختلال دیگری نیستند.نظیر: OCD,PTSD,Panic

6-  به استثنای فوبی مکانهای باز،مشکلات روانی افراد فوبیک کاملآ مجزاست. معمولآ‌ تنها مشکل خود فوبی است و افراد فوبیک قادرند در اغلب زمینه های دیگر زندگی شان عملکرد خوبی داشته باشند.

انواع فوبی

در طبقه بندی های جدید اختلالات روانی فوبی به دو نوع خاص و اجتماعی تقسیم بندی شده است.

۱) فوبی خاص(specific  phobia) :

فوبی خاص(اختصاص؛مشخص) ترس شدید و پایدار از یک شیء یا موقعیت است.این ترس مشخص،پایدار و جنبه ی افراطی و غیر منطقی دارد.فرد مبتلا ممکن است منتظر آسیب دیدن(مورد حمله یک سگ قرار گرفتن)باشد یا از تصور از دست دادن کنترل دچار وحشتزدگی panic) ) شود.

در-TR  DSM-ινفوبی خاص به نوع حیوانات، نوع محیط طبیعی(مثل طوفان)، نوع خون - تزریق - جراحت،نوع موقعیتی(مثل اتومبیل) و سایر انواع (NOS)تقسیم شده است.(در آینده احتمالآ در مورد انواع فوبی های خاص بیشتر توضیح می دهم.)

۲)فوبی اجتماعی(Social  phobia):

همه ما برخی اوقات در موقعیتهای اجتماعی مضطرب می شویم؛فوبی اجتماعی شکلهای اغراق آمیز اینگونه ترسها هستند.فوبی اجتماعی ترس شدید و مستمر از موقعیتهایی است که در آن حالت، ممکن است شرمندگی روی دهد.مبتلایان به فوبی اجتماعی( اضطراب اجتماعی هم گفته می شود) از تحقیر شدن و شرمساری در موقعیتهای اجتماعی خاص نظیر گفتگو در جمع،دفع ادرار در توالت عمومی(اصطلاحآ مثانه خجالتی) و صحبت در قرار ملاقات به شدت می ترسند.افراد مبتلا به فوبی اجتماعی از اینکه دیده شوند، می ترسند. آنها می ترسند به گونه ای عمل کنند که تحقیر آمیز یا شرم آور باشد و در موقعیتی قرار گیرند که به حمله ی وحشتزدگی بینجامد. آنها از صحبت کردن یا خوردن و نوشیدن در حضور دیگران وحشت دارند(این ترسها جزء ‌شکایتهای عمده ی آنهاست).

فوبی های اجتماعی را به سه طبقه تقسیم می کند:

1-  تیپ عملکردی، که طی آن فرد نمی تواند اعمال خاصی را در انظار انجام دهد. مثل: سخنرانی، خواندن، نوشتن یا ادرار کردن؛ اعمالی که وقتی تنهاست به راحتی آنها را انجام می دهد.

2-  تیپ محدود، که طی آن اضطراب فقط در موقعیت خاص اجتماعی رخ می دهد. نظیر : قرار ملاقات یا صحبت کردن با رئیس .

3-     تیپ فراگیر، که طی آن اغلب موقعیتهای اجتماعی، اضطراب یا وحشتزدگی ایجاد می کنند.

درمان

درمانهای مختلفی برای این اختلالات وجود دارد ولی به نظر می رسد مؤثرترین درمانها،درمانهای شناختی رفتاری(خصوصآ رفتاری)از جمله:غرقه سازی، حساسیت زدایی منظم و سرمشق گیری (الگو برداری).همچنین دارو درمانی و درمانهای ترکیبی(دارو درمانی و درمانهای روانشناختی)

 دوستان اگر بعضی وقتها متن ها تخصصی می شه، معذرت می خوام؛ چون یکی از اهداف من نوشتن متنهای تخصصیه که علاوه بر عموم به درد دانشجویان روانشناسی هم بخوره.

تکنیکهای رفتار درمانی

تکنیکهایی که روان درمانگر در فرایند رفتار درمانی از آنها استفاده می‌کند، عمدتا بر اصول و قوانین نظریات شرطی فعال و کلاسیک و یادگیریهای اجتماعی مبتنی هستند و در مواردی ممکن است از اصول نظریات یادگیری دیگر نیز استفاده شود. اهم تکنیکهای رفتار درمانی به قرار زیر است:

شرطی کردن : در این تکنیک رفتار درمانگر به تقویت رفتارهای مطلوب می‌پردازد.

خاموش کردن یا حذف رفتار : عبارت است از تضعیف تدریجی و یا حذف یک رفتار که از راه عدم تقویت آن صورت می‌گیرد.

آموزش شیوه متوقف کردن فکر : در این تکنیک به مراجع آموزش داده می‌شود، با استفاده از یک محرک قوی ، مثل داد زدن « متوقف کن » ، افکار اضطراب زا و مزاحم خود را متوقف کند.

آموزش اظهار وجود : آموزش اظهار وجود تکنیکی است که برای رفع اضطرابهای حادث از روابط اجتماعی متقابل افراد بکار برده می‌شود. مثلا اضطراب ناشی از عدم توانایی فرد در ارائه عقایدش به دوستانش و یا دیگران ، با این تکنیک به خوبی از بین می‌رود.

انزجار درمانی : این تکنیک همراه کردن یک محرک نامطبوع است، با رفتارهای ناسازگار و غیرعادی. در این تکنیک از محرکهای تنبیه کننده مثل داروها ، شوک الکتریکی ، تصاویر منزجر کننده و ... برای رفتارهایی مثل ترک عادت استفاده می‌شود.

حساسیت زدایی منظم : این تکنیک که بسیار پرکاربرد است، روش ایجاد آرامش عمیق عضلانی به فرد آموزش داده می‌شود سلسله مراتبی از محرکات اضطراب‌زا از ضعیف تا شدید به فرد ارائه می‌شود و بعد از رفع اضطراب بعد از هر محرک و ایجاد آرامش ، محرکات بعدی ارائه می‌شوند.