تحقیق مقاله ایوان کرخه

نگاهی مقدماتی به خوزستان

استان خوزستان با مساحت 64236 کیلومتر مربع، در جنوب غربی ایران قرار دارد. این استان از شمال به استان لرستان، از شمال شرقی به استان اصفهان، از شمال غربی به استان ایلام، از شرق و جنوب شرقی به استان های چهار محال و بختیاری و کهکیلویه و بویر احمد، از جنوب به خلیج فارس و از غرب به کشور عراق محدود می شود. استان خوزستان دارای 16 شهرستان و 29 شهر می باشد.

استان خوزستان که یکی از مهم ترین و با ارزش ترین مناطق ایران است; در جنوب غربی ایران واقع شده و از جاذبه های کم نظیر گردشگری در زمینه های طبیعی، تاریخی، معماری، اجتماعی و فرهنگی برخوردار است. خوزستان یکی از باستانی ترین و تمدن خیزترین ناحیه های جهان بوده و جزو کهن ترین سرزمین های متمدن بشری به شمار می رود. آفتاب دل نشین، آب فراوان، خاک مرغوب و مردمانی سخت کوش سبب شده; این منطقه یکی از پرحاصل ترین نقاط ایران شده و لقب "زرخیز" را از آن خود نماید.

درباره واژه "خوزستان"، معانی و تعابیر فراوانی وجود دارد که قدمت و دیرینگی این خطه را آشکار می سازد. برخی کلمه "خوز" را نام قبیله ای می دانند که در این منطقه ساکن بوده است. "ابن منظور" به سال 711 ه. ق. در "لسان العرب" اشاره دارد: " خوز قوم یا قبیله ای از مردم عجمند". از سوی دیگر "خوز" را به معنی "شکر" و "نیشکر" نیز معنا می کنند. زیرا خاک حاصلخیز و بارور خوزستان، استعداد ویژه ای برای رشد این گیاه، داشته و آنجا بهترین محصول نیشکر را به دست می داده است.

"خوزستان" در دوران باستان، به خصوص در دوره هخامنشی به دو ناحیه تقسیم می شد: بخش های شمال و شمال شرقی که انشان (انزان) نام داشت و سرزمین های با صفا، کوهستان ها و جنگل های فراوانی را شامل بود، و ناحیه جنوبی که دارای آب و هوای گرم و مرطوب و دشت های حاصلخیز و جلگه ای جنوبی که دارای آب و هوای گرم و مرطوب و دشتهای حاصلخیز و جلگه بوده است. بخشهای جنوبی که "عیلام" نام داشته یادآور تمدنهای دیرینه خوزستان است و به شدت تحت تاثیر فرهنگ "میان رودان" بوده و جغرافیای وسیعی را شامل می شده که حد فاصل لرستان و خوزستان و سواحل خلیج فارس امروزی است.

"استرابون" جغرافی دان عهد باستان، خوزستان را از حاصلخیزترین جلگه های جهان می داند; زیرا رودخانه های زیادی این دشت را مشروب می کرده که امکان کشاورزی و آبادانی را در این منطقه میسر می ساخته است . شاید بر همین اساس بوده که عده ای بر این اعتقادند که نام این سرزمین "هند" یا "اند" بوده که به معنای جایی با آبهای فراوان می باشد. در کتاب "مجمع التواریخ و القصص" خوزستان به نام "حجوستان" و "حبوجستان" آمده که به نظر می آید ماخوذ از زبان پهلوی با عناوین "حبوجستان" و "حوجستان" است.

وجود مراکز علمی و فرهنگی همچون دانشگاه جندی شاپور در این استان، دال بر اهمیت و رونق این خطه ارزشمند می باشد که استادان بزرگ دانش پزشکی را از یونان، مصر، هند و روم گرد هم آورده بوده است. پزشکان برجسته و ناماوری که به مداوای بیماران و تدریس دانشجویان رشته پزشکی در این دانشگاه مشغول بوده اند. این دانشگاه که به دستور شاپور اول (271-241 م) بنیان نهاده شد. توسط شاپور دوم (ذوالاکتاف) مرمت و بازسازی گشت و در زمان انوشیروان تکمیل و توسعه یافت. علما، دانشمندان و شاعران بزرگی همچون "ابونواس حسن بن هانی خوزستانی"، که از ارکان شعر عرب است، "عبدالله بن میمون اهوازی"، "نوبخت اهوازی منجم" و فرزندانش، جورجیس پسر بختشوع گندیشاپوری و شاعران عرب زبان شیعی، مانند "ابن سکیت" و "دعبل خزائی" که با اشعار خود ولایت و امامت را پاس داشته اند و زبان به مقاومت گشوده اند از همین منطقه برخاسته و در این دیار زندگی می کرده اند. نفت و گاز مهمترین منابع طبیعی کشور; برای اولین بار در این استان و در شهر مسجد سلیمان، قریب به 80 سال پیش کشف و استخراج شد. از آن موقع تا کنون حوزه های نفتی فراوانی در این استان کشف و مورد بهره برداری قرار گرفته که ازمهمترین آنها حوزه های نفتی اهواز می باشد. پالایشگاه آبادان و پتروشیمی بندر امام و ماهشهر و... از جمله صنایع وابسته به نفت در این استان می باشند. رودخانه کارون پر آب ترین رودخانه شرقمیانه، به همراه رودخانه های دز، کرخه، اروند و گتوند; این استان را به یکی از مساعدترین استان ها برای اجرای طرح های کشاورزی تبدیل نموده و هم اکنون بزرگترین طرح تولید نیشکر و صنایع جانبی آن، در این استان در حال انجام است. ارتباط این استان به آب های آزاد از طریق بنادر آبادان و خرمشهر، امکان دیگری از این استان برای تجارت آزاد می باشد.

برد نشانده    

آثار باستانی برد نشانده بین راه مسجد سلیمان و سد شهید عباسپور قبل از گدارلنده واقع است. در بالای تپه ای صفه مانند ، صفه سلیمان سر مسجد وجود دارد . این صفه 28 پله و هر پله8/5 متر طول دارد.صفه مزبور از چهار طرف پلکان دارد و در سمت شرق و غرب این پلکانها 5 دهانه است که هر دهانه آن 7/20 متر پهنا داشته. بردنشانده یا میل نشانده در درون یک ساختمان ویرانه در ابتدای قسمت سفلای این مجموعه به چشم می خورد.

در قسمت غربی و شمال غربی برد نشانده آثار خرابه های سنگی گورهای اسلامی و مقابر قدیمی وجود دارند. قدیمی ترین تاریخ ثبت شده برلوحه سنگ گور اسلامی ،1216ه.-ق است. آثار زیادی از ساختمانهای کهن و جای یورتهای شبانی و بندهای آبرسانی و جویها و خانه ها دیده می شود. اشیای به دست آمده از بردنشانده بیشتر مسکوکات و سفال اند. مسکوکات بیشترمسین و سفالها از جنس سفال های ضخیم نخودی رنگ دوران عیلامی کهن بوده اند . یکی از میلهای بردنشانده ،سرستون های بنای آن، و ... به موزه شوش انتقال داده شده اند.

بقعه امام زاده عبد الله

بعقه امام زاده عبدالله بربالای تلی در جنوب شهر شوشتر قرار دارد و دارای چشم اندازبسیار زیبایی است . ساختمان اصلی آن را به المستنصر بالله خلیفه عباسی نسبت می دهند. دربالای سردرحرم امام زاده عبدالله ، کتیبه ای به خط کوفی باقی مانده که تاریخ 625ه.-ق. را دارد .این بقعه در گذشته دارای ساختمانهای جنبی چون مدرسه ، کتابخانه ، و مهمانسرا بوده است که به مرور زمان از بین رفته اند.امام زاده عبدالله محل دفن یکی از فرزندان امام زین العابدین (ع) است.ضریح آن در زمان ناصر الدین شاه قاجار به سال 1270ه.-ق. به سبک ضریح سازی اواخر صفوی ساخته شده است . این بنا گچ بریهای دوران قاجاریه را دارد و نقش سروها و شیشه کاری مرکز دایره گنبد و حاشیه بندی آن جالب است.در تاریخ 28دی 1369ه.- ش. به اتفاق آقایان محمد ابریشم کار و محمود کریمی از امامزاده عبد الله درشوشتربازدید شد.سقف بقعه ترک برداشته است ودر وضع بدی قرار دارد وایوانهای بقعه نیزدرحال نابودی اند. متولی بقعه درحال حاضرآقای سید حسین کلیدداراست

ایوان کرخه

شاپور دوم ساسانی(309-379) در 25 کیلومتری غرب شوش بر ساحل راست رودخانه کرخه یک شهر جدید شاهی بنا کرده که در متن پهلوی شهرستان های ایران از این شهر به نام (ایران کردشاپور)نام برده شده یعنی شهری که شاپور ساخته است و امروزه ان را ایوان کرخه گویند. طرح شهر به روش غربی است. شهر به شکل مستطیلی است که چهار کیلومتر طول و یک کیلومتر عرض آن است. شهر را باروی مستحکمی در بر گرفته که این بارو با خشت ساخته شده. ایوان کرخه دارای انواع تاسیسات شهری از جمله کارگاه  های بافندگی ابریشم بوده است، که در پرتوی آن پارچه های ابریشمی این شهر به نقاط دور و نزدیک صادر می شده است. آثار معماری و شهرسازی ایوان کرخه تاثیر زیادی بر معماری ایران و خارج از ایران داشته است.

ایوان کرخه آثار شهری از دوره ساسانیان است و زمانی یکی از مهم ترین شهرهای دوران شاپور ساسانی بوده است و در گویش محلی به ایوان کرخه کوت گپون یعنی محل بزرگان هم می گویند. این بنا در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[نیازمند منبع] این بنا در ۲۰ کیلومتری شمال‌غربی ویرانه‌های شوش و ۲۰ کیلومتری جنوب غربی دزفول ، در سمت راست رود کرخه در جاده دهلران قرار داردقرار دارد و کامل ترین و بزرگ ترین شهر مدفون شده ساسانی است.

این شهر به علت آنچه تعرض های پی در پی، خوانده شده، در معرض نابودی کامل قرار گرفته است. وزارت راه و ترابری، از سال ۸۲ ۱۳ طرح احداث جاده ای را شروع کرده که از وسط این شهر تاریخی می گذرد.

تخریب و حفاری غیرمجاز در ایوان کرخه شوش

جام جم آنلاین: سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان از جدیدترین تخریب در محوطه باستانی ایوان کرخه خبر داد و گفت: این تخریب مانع جدی برای ثبت جهانی این اثر است.

مجتبی گهستونی در گفتگو با مهر در اهواز با اشاره به اینکه تخریب در ایوان کرخه در کنار کشت اراضی و حفاری های غیر مجاز، این بار شکل دیگری به خود گرفته است، گفت: شرکت توزیع نیروی برق شوش از اسفندماه 1378 تا نیمه اول فروردین 1388 اقدام به نصب 60 پایه برق در عرصه محوطه باستانی ایوان کرخه کرده است.

وی اظهار داشت: این اقدام اداره برق به خاطر تعرض به ایوان کرخه، حفاری غیر مجاز و تخریب، تخلف آشکار از قوانین حمایتی از محوطه های باستانی محسوب می شود.

نائب رئیس انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان افزود: کاشت پایه های برق که منجر به حفاری برای پی کنی شده است با اطلاع اداره میراث فرهنگی شوش در بخش فتح المبین این شهرستان صورت گرفته است و سکوت این ادره برای نصب دکل های برق که می توانست با انجام کار کارشناسی در خارج از عرصه باشد جای تامل دارد.

وی اظهار داشت: ایوان کرخه محوطه ای تاریخی مربوط به دوره ساسانی است که در سال 1310 به شماره 47 ثبت شد و در صورتی که بحث ثبت جهانی شوش مطرح شود یکی از موانع این ثبت جهانی وجود پایه های برق خواهد بود.

این فعال حوزه میراث فرهنگی تصریح کرد: تخریب و حفاری غیر مجاز در محوطه ایوان کرخه به قدری زیاد است که پیش تر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان و دیگر فعالان با نامه نگاری، نسبت به تخریب ایوان کرخه به اطلاع رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور رسیده بود.

گهستونی با اشاره به نامه استانداری خوزستان برای جلوگیری از تعرض به اماکن باستانی این استان، تصریح کرد: با پیگیری هایی که از سوی شرکت توزیع نیروی برق خوزستان به عمل آوردیم متوجه شدیم که نامه ای از سوی معاون فنی استانداری خوزستان به دستگاه های دولتی ارسال شده است که انجام هرگونه ساخت و ساز در اماکن باستانی بدون استعلام از سازمان میراث فرهنگی ممنوع شده است که البته در پیوست این نامه به نام آثار و اماکن ثبت شده اشاره ای نشده است.

وی تاکید کرد: اگرچه شرکت توزیع نیروی برق خوزستان برای جلوگیری هدررفت سرمایه های استانی از اجرای هرگونه پروژه ای که معارض داشته باشد خودداری می کند اما این اقدام شرکت برق که با سکوت چند باره میراث فرهنگی برای جلوگیری از تخریب در محوطه های باستانی ایوان کرخه صورت گرفته ضربه مهلکی است که در صورت بی توجهی غیر قابل جبران خواهد بود.

در این گفتار باهم در مورد یکی از محوطه های باستانی ایران صحبت خواهیم کرد و راجع به آسیب های وارده بر آن و همچنین از آخرین تصمیماتی که برای حفاظت از این اثر گرفته شده، بحث خواهیم کرد. می خواهیم به طور خلاصه به "ایوان کرخه" بپردازیم و در مورد این محوطه کمتر شناخته شده دوران ساسانی با هم صحبت کنیم.

ایوان کرخه در 20 کیلومتری شمال غربی شهر باستانی شوش و در نزدیکی شهر دزفول در استان خوزستان قرار دارد. در حال حاضر ایوان کرخه به محوطه ای شامل 400 هکتار اطلاق می شود که یکی از شهرهای بسیار مهم دوران ساسانی بوده است. در این محل بقایای کاخ یا ساختمان بسیار بزرگی وجود که بسیاری از باستان شناسان معتقدند فرم معماری آن الگوی بسیاری از بناهای ایران از جمله مسجد جامع دزفول در دوران اسلامی بوده است. در مورد این کاخ گفته می شود که دارای نقاشی های دیواری زیبایی بر روی لایه ای از ساروج بوده است.

همچنین در این محوطه بقایای برج و باروهایی همراه با دروازه هایی به فواصل منظم نیز وجود دارد. شهر و محوطه ساسانی ایوان کرخه متاسفانه تاکنون مورد کاوش و حفریات علمی باستان شناسی قرار نگرفته و اطلاعات جامعی از آن در دست نیست اما به دلیل وسعت و همچنین بکر بودن این منطقه، چنان چه حفاری های باستان شناسی در آنجا صورت بگیرد