تحقیق مقاله زمینه های سیاسی وسایل ارتباط جمعی

مقدمه :

امروزه رسانه های جمعی و وسایل ارتباط جمعی نقش مهمی در تمامی کشورها به عهده دارند . درک دنیای پیرامون و اطلاع از حوداث و رویدادها، به خوبی تأثیرات وسایل ارتباط جمعی را برای ما روشن می سازد. در عصر جهانی شدن فرهنگ حالتی یکپارچه می یابد و در گذر زمان تغییر و تحولات زندگی بشر و پاسخگوئی به نیازهای اساسی اندیشه ها و دانستنیها اهمیت وسایل ارتباط جمعی را محرز می نماید.

آگاهی سازی جامعه و آموزش همگانی و توسعه مشارکت در پروتوی رشد و شتاب روزافزون رسانه ها اهمیت فراوان دارد.نقش اطلاع رسانی به مردم و بالا بردن فهم و شعور سیاسی جامعه از اهم وسایل ارتباط جمعی است.

در عصری که جهان پیوسته در حال کوچکتر شدن، به سوی دهکده ای جهانی پیش می رود، شناخت عملکرد و ماهیت رسانه ها برای  احراز هویت فرهنگی و ارزشهای ملی مؤثر و مفیدی دارد.

عنوان تحقیق مربوط است به زمینه های سیاسی وسایل ارتباط جمعی و فهرست مطالبی که من به آنها پرداخته ام عبارتند از :

تاریخچه احزاب سیاسی، مفهوم ارتباطات سیاسی و ماهیت آن، نگرش تاریخی پیرامون ارتباطات سیاسی، نظریه های سیاسی وسایل ارتباط جمعی و پیشگامان ارتباطات، طبقه بندی احزاب سیاسی از دیدگاه دوروژه، رشد مطبوعات سیاسی و در آخر به فهرست منابع و مأخذ مورد استفاده در تحقیق پرداخته ام.

تاریخچه احزاب سیاسی :

مهمترین نهاد اجتماعی و سیاسی در نظام دموکراسی، احزاب سیاسی و گروهها هستند که جانشین مردم اند. در نظام دموکراسی وجود احزاب مخالف یا اپوزسییون (  Opposition ) لازم است و از آنجا که انسانها در یک جامعه تفکر برابر ندارند، وجود حزب اقلیت یا اپوزسییون یک اصل به شمار می رود.

تاریخچه احزاب از ادموند بورک انگلیسی که اولین بار از حزب سیاسی نام برد تا « مادیسن »،  چهارمین رئیس جمهور آمریکا پس از جفرسئن که طرح حکومت فدرال را اجرا نمود و آن را موجب تفرقه و جدایی مردمی می دانست، پا به عرصه نهاد. در کشورهای جهان سوم به دلیل آنکه بخشی از تفکر خود آگاهانه توسط بخش ناخودآگاه سرکوب می شود. احزاب سیاسی را چماقی برای تسویه حساب یکدیگر می دانند و استنباط درستی از حزب ندارند. با توسعه ارتباطات و حمل و نقل، توسعه احزاب نیز به آسانی شکل گرفت و گردهماییها و مشارکت در جلسات بحث و گفتگو و تبادل نظر آسان گردید.

در گذشته حکومتهای توتالتیه همانند هیتلر، استالین و لنین با نفوذ بر نگرشها، انتشار یک ائدلوژی خاص و جزء نگر، رهبری حزب توسط یک رهبر، کنترل وسایل ارتباط جمعی، انحصار تسلیمات نظامی، کنترل مسیر اقتصادی از طریق بوروکراسی دولتی، و بر پایی نظام گسترده تروریزم یا وحشت بر دشمنان داخلی و خارجی غلبه می نمودند. امّا امروزه دیگر این اقدامات قابل اجرا نیست.

احزاب سیاسی نوین ابتدا در اروپا ابتدا در اروپا شکل گرفت سپس دیگر کشورها نیز از آن الگو برداری و تقلید نمودند. بعضی از احزاب مانند کمونیست و فاشیست بین سالهای 1919 تا 1939،  برخی مانند حزب سوسیالیست قبل از 1914، و بعضی در نیمۀ اول قرن 19 مانند احزاب محافظه کار و لیبرال تشکیل یافتند.

از اوایل قرن 19 مبارزات سیاسی به دلیل ایجاد اتحادیه و سندیکاهای مطبوعاتی در چارچوبهای مسلکی صورت گرفتند و بطور عمده با روی کار آمدن رنسانس و گسترش اندیشه های آزادیخواهی و به وجود آمدن بورژواها و حذف آریستوکراسی، تعارض میانه سرمایه داران و طبقه کارگر فزونی گرفت و این مبارزۀ بین طبقه زیر سلطه و طبقه مشلط بود که افرادی چون کارل مارکس و انگلیس را بر آن داشت تا اندیشه های خویش را علیه سیاست سرمایه داری را استمثار تنشان به وسیلۀ انسان بدانند.

احزب با برخورداری از رسانه های نوشتاری صوتی و تصویری برای نیل به اهداف خود استفاده می کنند تاپیامشان را به مردم برساند وبه عنوان ابزار از ان سود جویند و افکار عمومی را همراه خود سازند.

احزاب سیاسی معمولا از رسانه ها در سه بعد استفاده می کنند ؛ نخست بعد نوشتاری است . احزاب دائما به آموزش نیاز دارند و با آموزش به اعضا اشخاص دیگر را که عضو نیستند متوجه مسائل مهم سیاسی و ایدئولوژیکی خود می کنند و ضمن آموزش ایدئولوژیک و حزبی راه همبستگی و اتحاد و بهره گرفتن از قدرت حزب را نیز می آموزند و گاه جوانان را جذب حزب کرده، آموزش می دهند ؛ همچنان که حزب کمونیست و نازیست از این کار بهره فراوانی می برده است . عمده ترین هدف ، انتشار خبر و اشاعه ایدئولوژی از طریق رسانه های صوتی و تصویری است ؛ البته طبق تحقیقات آزمایشگاهی دو محقق، « فوژی دالا»  و «کوهن سه آ» پیامهای سمعی و بصری از طریق تلویزیون و رادیو بر خلاف پیامهای کتبی، کمتر از صافی عقلانی می گذرد و زودتر بر حواس تاثیر می گذارد. برای همین اثر تبلیغی زیادی دارند و از میان رسانه ها، رادیو قدیمی ترین و مهم ترین رسانه است که متاسفانه در کشورهای جهان سوم کاملاً در اختیار دولت است و آن را در اختیار کاندیداها و احزاب قرار نمی دهد. رادیو در کشورهای دموکراتیک، با روشهای دموکراسی در بخش خصوصی سیر می کند و یکی از مسایل رادیو تامین هزینه است. که باید توسط آگاهیهای تجاری و یا کمکهای دولت صورت گیرد. احزاب برای کاندیداها و آرمانهای خود، از تلویزیون بیشترین بهره را می گیرند.

 کشور انگلستان به عنوان کشوری دو حزبی است. در صورتی که سه حزب در مبارزات انتخابی هستند و حزب سوم بسیار ضعیف است و نمایندگان اندکی دارد. در انگلستان، مطبوعات در ردیف صنایع هستند و به عنوان مرکز تولید، تیراژ فوق العاده زیادی دارند. چون یک فرد با پنج شش روزنامه و مجله زندگی می کند نه یک روزنامه و در حقیقت روزنامه وجدان بیدار جامعه و مدافع مردم است نه مدعی مردم. در کشورهای دارای دموکراسی. مطبوعات تا حدودی طرفدار دولت هم هستند. روابط تنگاتنگی میان روزنامه و حزب سیاسی وجود دارد در انگلیس برای به راه انداختن روزنامه بایستی چند سالی میلیونها پوند خرج کرد تا در سالهای سوم و چهارم به بهره برداری رسد. مهمترین خصوصیت روزنامه در این کشور آزادی روزنامه است. روزنامه ها در انگلستان تمایلات محافظه کارانه را تا 60% ، کارگری را تا 30، و لیبرال را تا 10% پوشش می دهند[1].

 مفهوم ارتباطات سیاسی و ماهیت آن :

 ارتباطات سیاسی به فرایندی گفته می شود که براساس آن، در جوامع دموکراتیک، رهبران سیاسی توسط شهروندان از طریق آزادی بیان در رسانه های جمعی تحت کنترل قرار می گیرند و رهبران سیاسی نیز از طریق مجراهای ارتباطی اطلاعات شهروندان را نسبت به امور دولت تامین می کنند. و یا  به عبارت دیگر، ارتباطات را زمانی سیاسی گویند که به فعالیت نهادهای تخصصی معینی که به منظور انتشار اطلاعات، ایده ها، عقاید، نظرات و نگرشهایی که درباره امور دولت، بیان می شوند، اطلاق شود. در ارتباطات سیاسی، پیوندهای گوناگونی وجود دارد که عبارتند از :

 1 ) مبادله پیام میان نخبگان تصمیم گیرنده وبین آنها و بقیه مردم .

 2 ) مبادله پیام میان نخبگان تصمیم گیرنده و عامه مردم از نطقهای تلویزیونی تا مکاتبات با نمایندگان سخنرانیهای انتخاباتی آرای انتخابات عمومی.

 3 ) اعتراضات عمومی نسبت به وضع قوانین، مالیاتها و ... و پاسخهای حکومت به چنین اعتراضها.

 4 ) یادداشتهای سازمانهای دولتی به یکدیگر و شهادت کارگزاران رسمی دولتی در مجلس.

 5 ) بخشی از مبادلات اطلاعاتی میان اعضای سازمانهای دولتی و غیردولتی، خانواده و ... که جنبه های سیاسی دارند.

 6 ) مبادله اطلاعات میان اعضای سازمانهای سیاسی با دولت[2].

 نگرشی تاریخی پیرامون ارتباطات سیاسی :

 از لحاظ تاریخی کهن ترین پژوهشها در زمینه ارتباطات سیاسی متعلق به اندیشمندان یونان باستان است که گورجیاس اثر معروف افلاطون در راس آنها قرار دارد. این کتاب که افلاطون، نام یک سوفیست را بر آن نهاده است، درباره من فن سخنوری برای دستیابی به قدرت نوشته شده است. افلاطون این موضوع را قلمی نقّاد مورد بررسی قرار داده است.

 اما از قرن شانزدهم تا قرن هیجدهم، در اثر تحولات عظیم اجتماعی، نظیر فعالیت مطبوعات چارچوب زندگی و روشنفکری در هم ریخت. در این دوران، اندیشمندانی مانند توماس هابس، جان لاک و ژان ژراک روسو، نظریات جدیدی در زمینه آزادیهای سیاسی عرضه کردند که این نظریات سیاسی امروزه کمک شایان توجهی در امر توسعه فرهنگ سیاسی می کنند.

 در واقع تحولات اقتصادی و جنبشهای سیاسی نیمه دوم به ویژه نخست قرن نوزدهم، شئون مختلف زندگی سیاسی اجتماعی را در هم می نوردد و در آنها تزلزل و اضطراب پدید می آورد و سبب نظریه پردازیهای سیاسی مهمی می شود. از آن جمله اثر معروف دیگری از استورات میل تحت عنوان نظام منطق که کتابی است در زمینه ارتباطات سیاسی منتشر می شود. او در این کتاب، ساخت استدلالی ترغیب را در مورد مطالعه می دهد. کتاب دیگری که در زمینه ارتباطات سیاسی نوشته شده و به عصر ما نزدیک است. کتاب « چه باید کرد؟» اثر لنین است. او در این کتاب، توسعه وسایل ارتباط جمعی را عامل می داند که به وسیله آن می توان به « نظام اجتماعی به عنوان پدیده عصر جدید تسلط پیدا کرد[3].

 نظریه های سیاسی وسایل ارتباط جمعی و پیشگامان ارتباطات :

 نظریات ارتباط جمعی در محدوده علوم سیاسی در فاصله دو جنگ جهانی اول ( 1918 – 1914 ) و دوم ( 1945 – 1939 ) توجه رهبران ایدئولوژیک نازیسم (هیتلر) و فاشیسم (موسولینی) را به سوی خود جلب کرد. دکتر « گوبلز» مشاور تبلیغاتی هیتلر، در پی افکار تبعیض نژادی و القای فکر و درستکاری افکار عمومی خصوصاً جوانان بود و اصولی چون تکرار، بزرگنمایی، تکیه بر نفرت و عشق، تکیه بر جوانان، جنگ روانی، تاکید بر سینما، و نامشخص کردن هدف را با تاکید بر دو رسانه رادیو سینما درنظر داشت.

 طی ده سال ( 1943 – 1933 ) حدود هزار و نود و سه فیلم سینمایی تولید شد و گیرنده های رادیو از صدهزار به شانزده میلیون رسید و نحوه تبلیغات سیاسی تبلیغات مستقیم و منفعل کننده پیش رفت که در آن مخاطب کاملاً تحت تاثیر پذیر فرض می شود و مضمون آن انتقال نفرت و عشق و مفاهیم ارزشی بود. بعدها تبلیغات بازرگانی شکل گرفت. که تبلیغ به صورت غیرمستقیم و فعال فرض کردن مخاطب رود سپس تبلیغات آموزشی شکل گرفت. به طور کلی تبلیغات تجاری در کار جایگزینی رفتار شرطی به جای رفتار عقلایی، تبلیغات سیاسی در جهت جایگزینی رفتار عاطفی به جای رفتار عقلایی و تبلیغات آموزشی در کار جایگزینی رفتار عقلایی به جای دو مورد قبلی هستند.

 نظریه ارتباط گلوله ای سرژ چاکوتین :

 « چاکوتین » محقق آلمانی روسی الاصل. با بررسی روش تبلیغاتی گوبلز به این نتیجه رسید که تبلیغات سیاسی با تکیه بر غرایز طبیعی امکان پذیر است. وی در اثر معروفش، تبلیغات سیاسی وسیله ای برای تجاوز به خلق، می گوید : « با استفاده از وسایل ارتباطی می توان از طریق تکرار نمادها یا شعارها توده های وسیع انسانی را شرطی ساخت. عاداتی تازه در آنان پدید آورد و آنها را در جهت مطلوب به حرکت درآورد  و همین امر اساس موفقیت تبلیغات نازیها بوده است » براساس این نگرش که گاه آن را نظریه ارتباط گلوله ای، می خوانند، پیام دهنده می تواند گلوله جادوئی خود را به سوی بیننده یا شنونده شلیک کند و همانگونه که مدارالکتریکی می تواند الکترونها را به فیلامنت داخل لامپ ببرد و آن را روشن سازد، او نیز با این گلوله جادوئی، می تواند اندیشه پیامگران را روشن کند.

 چاکوتین رفتار سیاسی جامعه را واکنش شرطی اعمال دولت می دانست. وی رفتار بشر را به چهار غریزه تغذیه، میل جنسی، عشق مادری و دشمنی یا ستیزه جویی تقسیم می کند. وی عقیده دارد هر زمانی هر یک از این غرایز وجه غالبی دارد. همچنان که هیتلر، غریزه دشمنی را از راه تکرار نمادها و از سوی دیگر می داند. چاکوتین عقیده دارد رسانه های بصری و سمعی چون بر احساسات و عواطف استوارند پیام آنها کمتر از صافی عقلانی می گذرد، در تبلیغ موفق ترند.

 در انتقاد از نظریه وی، دو مسئله مطرح شد :

 1 ) این نوع شرطی شدن در جوامعی کاربرد دارد که تنوع و تعدد وسایل ارتباط جمعی وجود ندارد.

2 ) نه می توان انسان را محدود به این چهار غریزه دانست و نه صرفاً واکنش تنسان ناشی از این غرایز است[4].

1 . افشین رزاقی، نظریه های ارتباطات اجتماعی، نشر پیکان، تهران : چاپ اول 1381 ، صص : 206 و 207 و 208 .

1 . دکتر سید محمد دادگران، مبانی ارتباط جمعی ، انتشارات فیروزه، چاپ 82 ، ص 61 و 62 .

1 . همان منبع ، صص 62 و 63 .

1 . افشین رزاقی، نظریه های ارتباطات اجتماعی، نشر پیکان : تهران چاپ اول 1381 ، صص 48 و 49 و 50