تحقیق مقاله جامعه شناسی کار و غیر کار

جامعه شناسی کار و غیر کار

مقدمه

همه انسانها به نظام تولید وابسته اند. اگر خوراک، آب و سرپناه به طور منظم فراهم نمی شد ما نمی توانستیم زنده بمانیم. حتی در جوامعی که هیچ گونه محصولات غذایی کشت نمی شود (مانند فرهنگهای شکار و گردآوری خوراک) ترتیبات منظمی برای تهیه و توزیع منابع مادی لازم وجود دارد. در همه جوامع، فعالیت تولیدی یا کار، بیش از هر نوع فعالیت دیگری بخش عمده زندگی اکثر مردم را اشغال می کند. در جوامع امروزی برای ما عادی است که افراد در انواع مشاغل گوناگون و فراوانی کار کنند. اما این امر فقط با توسعه صنعتی پدید آمده است. در فرهنگهای سنتی اکثریت مردم به یک فعالیت اصلی اشتغال داشتند:گردآوری خوراک یا تولید خوراک. پیشه های گوناگونی، مانند نجاری، سنگتراشی یا کشتی سازی، در جوامع بزرگتر معمول گردیده، اما تنها اقلیت کوچکی از جمعیت به طور تمام وقت به این کارها اشتغال داشتند.

تعریف کار

کار می تواند به عنوان انجام وظایفی تعریف شود که متضمن صرف کوششهای فکری و جسمی بوده و هدفشان تولید کالاها و خدماتی است که نیازهای انسانی را برآورده می کند. شغل یا پیشه کاری است که در مقابل مزد یا حقوق منظمی انجام می شود. کار در همه فرهنگها اساس نظام اقتصادی یا اقتصاد است، که شامل نهادهایی است که با تولید و توزیع کالاها و خدمات سروکار دارند.

موضوع جامعه شناسی کار

مطالعه نهادهای اقتصادی در جامعه شناسی دارای اهمیت زیادی است، زیرا اقتصاد کم یا بیش بر همه بخشهای دیگر جامعه تاثیر می گذارد. فعالیت اقتصادی دارای آن اندازه نفوذ کنترل کننده ای نیست که کارل مارکس به آن نسبت داده است، اما تاثیر فعالیتهای اقتصادی در هر جامعه ای قابل ملاحظه است. شکار و گردآوری خوراک، شیوه زندگی شبانی، کشاورزی، تولید صنعتی_این شیوه های مختلف تامین معیشت تاثیر بنیادی بر زندگی مردم دارند. توزیع کالاها و تغییرات در موقعیت اقتصادی کسانی که آنها را تولید می کنند نیز به شدت بر همه انواع نابرابریهای اجتماعی تاثیر می گذارند. ثروت و قدرت به طور اجتناب پذیر همراه با همدیگر نیستند، اما به طور کلی ثروتمندترین افراد از جمله گروههای قدرتمند در جامعه اند.
توسعه صنعت، بر خلاف اعتقاد رایج مخصوص جوامع اروپای غربی و آمریکای شمالی نیست. بلکه در حقیقت صنعت گرایی جنبشی است که به طور سریع و متوالی در همه کشورها صرف نظر از ساختار اقتصادی و اجتماعی آنها، رواج یافته است. به همین دلیل توسعه نیافتگی یا عقب ماندگی را باید در تاخیری که از نظر توسعه صنعت در برخی کشورها وجود دارد، جستجو کرد. بنابراین اگر تنوع و ناهماهنگی ظاهری جوامع را نادیده بگیریم، مسائل مربوط به کار صنعتی و آثار آن به تدریج گریبانگیر همه کشورهای جهان، اعم از صنعتی و غیر صنعتی     می شود.

تعریف جامعه شناسی کار

اگر چه در حال حاظر درباره جامعه شناسی کار حتی در جوامع صنعتی فرضیات و آرای واحدی وجود ندارد،می توان آن را چنین تعریف کرد:
جامعه شناسی کار بررسی و مطالعه گروههای انسانی است که از نظر ابعاد و وظایف متفاوتند و برای اجرای کار معین و مشترکی گرد هم آمده اند.مسائل مربوط به کار و روابط بیرونی این فعالیتها و همچنین روابط درونی افرادی که این گروهها را تشکیل می دهند همگی در قلمرو جامعه شناسی کار قرار دارد؛لیکن چون ماهیت کار بسیار پیچیده و متنوع است و جنبه های مختلف فنی، روان شناسی ، اقتصادی و اجتماعی آن کاملاً به یکدیگر مرتبط و وابسته اند.

اتحادیه های کارگری و ستیزه صنعتی

زمانی دراز بین کارگران و کسانی که بر آنها سلطه اقتصادی و سیاسی داشته اند ستیزه وجود داشته است. شورش علیه خدمت نظام اجباری و مالیاتهای گزاف و شورشهای غذایی در دوره های بدی محصول در نواحی شهری اروپا در قرن 18 معمول بود. این شکلهای ستیزه کارگری و ماقبل مدرن تا تقریباً یک قرن پیش در بعضی کشورها ادامه داشت. برای مثال اغتشاشات مواد غذایی در چندین شهر بزرگ ایتالیا در سال 1868 رخ داد.این گونه شکلهای سنتی رویارویی تنها طغیانهای غیر عقلانی پراکنده نبودند:کاربرد یا تهدید خشونت بر محدود کردن قیمت غله و سایر مواد غذایی ضروری اثر داشت.

روان شناسی اجتماعی کار صنعتی

رضایت کارگر از کار خود امری روان شناختی است و جنبه فردی دارد؛اما محیط کار، رضایت از مدیریت و عوامل اجتماعی بسیاری نیز بر آن تاثیر می گذارد.رضایت از کار به دو دلیل اهمیت دارد:

1-تاثیر آن بر رفتار فرد

2-تاثیر آن بر روابط اجتماعی محیط کار

سنجش سطح رضایت شغلی مبتنی بر این فرض است که اولاً احساس رضایت یا نارضایتی ناشی از نگرشی است که خود نیز تا اندازه ای با چگونگی شغل و مقتضیات مربوط به آن پدید می آید. ثانیاً چنین نگرشهایی عوامل موثر در برخی از رفتارها به حساب می آیند. به طور خلاصه فرض بر این است که نتایج عینی برخی از این رفتارها از قبیل جابه جایی و غیبت، روند ضد تولیدی را تا اندازه ای تبیین می کند و همه اعضای نیروی کار نیز نسبت به مقتضیات عینی کار به طور یکسان واکنش نشان نمی دهند؛ بنابراین در این اندازه گیریها باید تفاوتهای فردی را در نظر گرفت.پس رضایت پایدار افراد باید ملاک سنجش رضایت شغلی قرار گیرد.

بیکاری، کار زنان و اقتصاد غیر رسمی

در مطالعه کار و اقتصاد،نمی توان توجه خود را فقط بر افرادی که در وضعیت اشتغال ثابت تمام وقت هستند متمرکز کرد.در هر زمانی، تنها اقلیتی از جمعیت بزرگسال در نیروی کار مزدبگیر شاغل است. جوانان، افراد سالمند، نسبت بالایی از زنان، کسانی که از راه درآمدهایی که با کار به دست نیامده زندگی می کنند، و بیکاران همه خارج از آن هستند. اکثر این افراد مسلماً به همان اندازه یا بیشتر از افرادی کار می کنند که دارای مشاغل مزدبگیر تمام وقت هستند. دانش آموزان و دانشجویان در زمینه مطالعات درسی خود کار می کنند، افراد بازنشسته برای مراقبت از خانه و باغچه خود کار می کنند، و زنان خانه دار در زمینه امور خانگی و نگهداری و مراقبت از کودکان کار می کنند.

(آنها ممکن است کار مزدبگیری نیمه وقت نیز داشته باشند). تنها اقلیت بسیار کوچکی از ثروتمندان در راس نظام طبقاتی، که می توانند از قِبَل سرمایه گذاریها زندگی کنند، و شمار بسیار زیادتر بیکاران هستند که فعالیت کاری ندارند.برای اکثر مردم، بیکاری وضعیت خوشایندی نیست. فاقد کار بودن هنگامی که شخص به آن نیاز دارد، و نداشتن منابع لازم برای گذران یک زندگی رضایتبخش، علاوه بر سختی مادی رنج روحی به همراه می آورد.

کار و وجدان کاری و اثر آن در جامعه

دانشمندان علم اقتصاد، موضوع کار را از منظرهای متفاوتی بررسی کرده‌اند و تعاریف گوناگونی در باب این مفهوم ارائه داده‌اند.

اقتصاد‌‌دانان لیبرال، با استناد به آگاهانه بودن کار انسان و تفاوت‌های ویژه اعمال انسانی با افعال حیوانی،‌ که معمولاً جنبه ‌ آگاهی در آنها وجود ندارد، تعریفی از کار ارائه داده‌اند که به شرح ذیل می‌باشد.

کار عبارت است از استفاده‌ای که انسان از قوای مادی و معنوی خود در راه تولید ثروت یا ایجاد خدمات می‌نماید. البته کار در این مفهوم دارای شاخه‌های گوناگونی است و ایده‌ها و نیات‌کاری را نیز دربر می‌گیرد.

در تعاریفی که در باب مفهوم کار ارائه شده، خاصیت تولیدی بودن آن نیز لحاظ گردیده است، به طوری که «لودیک اچ مای»، اقتصاد‌دان آمریکایی، کار را از زوایه نگرش تولیدی بودن آن چنین تعریف کرده است:

هرگونه فعالیت انسانی، خواه ذهنی و جسمی و خواه معنوی و ایده‌ای که به تولید کالاهای اقتصادی بینجامد، کار نامیده می‌شود.

به عقیده «کارل مارکس»، کار، عملی است که مابین انسان و طبیعت انجام می‌گیرد و فعلی است که فاعل آن انسان و مفعول به آن طبیعت است. او در «کتاب سرمایه» خود چنین تقریر نموده است که: کار نخستین برخورد میان انسان و طبیعت است . انسان در برابر طبیعت نقش یک قدرت طبیعی را ایفا می‌نمایند . او قوای جسمانی خود- یعنی قدرتی که در بازوها و دیگر اعضای خود دارد- را به گونه‌ای هماهنگ می‌سازد تا مواد خام طبیعت را به گونه‌ای که برای زندگی‌اش مفید فایده باشد، تبدیل کند.

به طور کلی مفهوم کار از دیدگاه‌های گوناگون بصورت‌های متفاوت بیان و تعریف شده است که در این میان، مفاهیم «اخلاق کار» و «وجدان کار» بیش از دیگر موضو‌ع‌‌ها مطلوب نظر هستند.
الف: مفهوم اخلاق کار

منظور از مفهوم اخلاق کار این است که نیروهای کاری بر دو دسته‌اند؛

بعضی تمایل فراوان به فعالیت، تلاش و کوشش دارند، سکون و آرامش را پسندیده نمی‌دانند و فضایل اخلاقی آنان در کارهایشان شکوفا می‌گردد، برعکس، گروهی هم تمایل به کار و مجاهدت ندارند و تنها با نیروهای جبری و فشارهای بیرونی باید آنان را به کار وادار کرد.
البته از اخلاق نیک و حسنه آن است که انسان فعال باشد و محصول فعالیت او برای همنوعانش مفید و ثمربخش واقع شود. هر کس با انجام کاری که قابلیت و توانایی آن را در خود احساس می‌کند، به جامعه انسانی خدمت ‌کند و در جهت رفع مشکلات جامعه یا برای ارتقای ابعاد گوناگون آن سعی و تلاش پیگیر و مستمر داشته باشد.

در بحث «اخلاق کار»، مفهوم اقتصادی بودن کار را می‌توان به شرح ذیل بیان نمود:
«کار عبارتست از حرکتی که انجام آن موجب شود دیگران نسبت به ثمره آن حرکت راغب شوند و مایل باشند با طیب خاطر، برای محصول آن چیزی را پرداخت نمایند.»
به طور خلاصه و با نظر به آنچه که ذکر آن رفت، کار را به صورت زیر می‌توان تعریف نمود:
«کار عبارتست از مجموعه عملیاتی که به منظور استفاده عملی بر روی ماده انجام می‌گیرد، این اعمال نیز به نوبه خود بر انسان و زندگانی او تأثیر خواهد داشت و تغییراتی را در آنها پدید خواهد آورد».

در اسلام از کار به عنوان عمل صالح یاد شده و شرط ورود به بهشت آرمانی، با توجه به مفاهیم عالیه آیات قرآن کریم- دارا بودن سه خصیصه عمده: «ایمان»، «عمل صالح» و «تقوی» ذکر گردیده است. ناگفته پیداست که ثمره ایمان و تقوی در عمل صالح معلوم می‌گردد و انسان مؤمن به مبانی حق، بالقاعده فاعل اعمال صالح و نیکوست و نتیجه عمل صالح او،‌ خیر و نعمت و برکت برای جامعه است و در صورت فقدان ایمان یا تقوی، عمل انسان تباه شده و خیر اخلاقی و انسانی در آن نخواهد بود.

در دین مقدس اسلام حتی نیات خیر دارای ارزش و ثواب هستند، زیرا نیات خیر در حقیقت همان ایده‌ها و طرح‌های مثبت اولیه انجام کارند.

ب:‌ مفهوم وجدان کار

برخی از متفکرین، وجدان را به معنای آگاهی از اندیشه‌های پنهان آدمی می‌دانند. یعنی آنچه که «ناخودآگاه» و حتی «خودآگاه» در رابطه یا اعمال تلقی و ارزیابی می‌نماید. برخی نیز وجدان را قضاوت درونی افراد در باب کردارهای خود دانسته‌اند، زیرا انسان‌ها معمولاً در ارزیابی اعمال خود در خلوت و تنهایی قضاوت‌های منصفانه‌ای دارند و خود را آن‌گونه که هستند، می‌شناسند و بر حقیقت اعمال و رفتارهای خود اشراف دارند، هر چند که ممکن است ظواهر اعمال و رفتارهای آنان با آنچه وجدانشان داوری کرده است، تفاوت‌های فاحش داشته باشد.
وجدان کار، یکی از حوزه‌های وجدان انسان است که در سایه اخلاق کاری به وجود می‌آید و مرز بین درست و نادرست و صالح و ناصالح را معین می‌کند.

به عبارت دیگر، «اخلاق» بینش شخصی و روحیه ‌ شایسته‌ای است که همه افراد در اجتماع واجد آن هستند و آن را به عنوان فضیلت اخلاقی می‌شناسند، اما ممکن است به آن کمتر توجه کنند. «اخلاق کاری» همان باید‌ها و نبایدهایی است که اجرای آنها در محیط کار، در راستای تحقق اهداف کاری سازمان است و به تعبیر شورای فرهنگ عمومی کشور، «وجدان را می‌توان وضعیتی دانست که در آن افراد جامعه در مشاغل خود سعی می‌کنند کارهایی که به آنان محول شده است را به بهترین وجه، به طور دقیق و با رعایت اصول بهینه‌سازی به انجام برسانند».
وجدان کار انسان را وادار می‌سازد تا همواره برای تحقق آرمان‌های ذیل تلاش نماید:

1- کار باید بدون عیب و نقص و در نهایت دقت و صداقت انجام پذیرد.

2- کار باید تا سرحد امکان به نتیجه‌های منطقی و تعریف شده منتهی گردد.

3- کار باید به موقع و در زمان مناسب و لازم آن انجام گیرد.

4- کار باید بدون نظارت و کنترل عوامل خارجی در نهایت صحت و درستی به اتمام برسد.

5- کار باید با صرف کمترین هزینه انجام گیرد.

شناسایی نیروهایی که دارای وجدان کاری قوی می‌باشند، کار آسانی است و معیارهایی که در ذیل به آن اشاره خواهد شد، نمونه‌ای از رفتارهای بارز آنان می‌باشد:

1- بر انگیزه‌ها و ارزشهای درونی متکی‌اند

2- به کنترل‌های درونی مقید هستند.

3- دارای چشم‌اندازهای تحلیلی وسیعی هستند.

4- برای دستیابی به سود بلند مدت، که صرفاً به مادیات محدود نباشد، تلاش می‌نمایند.
5- بر منافع کلان سازمانی تأکید دارند.

6- در برابر غیر‌خود، کاملاً، احساس مسئولیت می‌نمایند.

7- به موضوع گذر زمان کاملاً توجه دارند و حساسیت ویژه‌ای به این موضوع از خود نشان می‌دهند.
شایان ذکر است افرادی که فاقد وجدان کاری‌اند، همواره در خمودگی، ناامیدی و بدبینی به سر می‌برند و رفتار و کردار آنان تفاوت بارزی با گروه گذشته دارد از جمله ویژگی‌های برجسته این گروه می‌توان موارد ذیل را بر شمرد:

1- بر انگیزه‌های بیرونی متکی‌اند.

2- به کنترل‌های بیرونی نیازمندند.

3- چشم‌اندازه‌های تحلیلی محدود دارند.

4- در جستجوی منافع کوتاه مدت هستند، که بیشتر به مادیات محدود است.

5- بر منافع فردی غیر‌سازمانی تأکید دارند.

6- در مقابل غیر خود احساس مسئولیت ندارند.

7- نسبت به گذر زمان بی‌تفاوت هستند.

بودجه و منشاء اصطلاح بودجه

بودجه از نظر لغوی در اصل از کلمه بوژت فرانسوی (Boujette) به معنی کیف یا کیسه چرمی کوچک بوده، گرفته شده و امروزه دیگر متداول فرانسویان نیست. این کلمه برای اولین بار در انگلستان به کار گرفته شد که به روایتی کیف کوچک، حاوی مهر وزارت دارایی آن کشور بود. بعداً نام کیفی شد که صورت دریافتها و پرداختهای کشور را در آن می دادند. برای اولین بار در سال 1773 میلادی هنگامیکه وزیر دارایی انگلستان گزارش مالی سالیانه کشور را در پارلمان مطرح ساخت جزوه ای توسط نویسنده ای ناشناس تحت عنوان (The Budget opened) منتشر شد که ضمن تشبیه وزارت دارایی به شعبده بازی که ابنان حقه ها و کلک های خود را می گشاید به طعنه اصطلاح بوژت در آن مورد استفاده قرار گرفت که با تلفظ انگلیسی به صورت باجت Budget در آمد و سپس با تلفظ باجت (بودجه) وارد دایره المعارف فرانسه شد و از آنجا به زبانهای دیگر از جمله به زبان فارسی وارد گردید.

تعریف بودجه (تعاریف بودجه) از دیدگاه های مختلف تعاریف زیادی از بودجه بعمل آمده، اعم از تعاریف علمی، یا قانونی. تعاریف علمی به وسیله، علما و دانشمندان صاحب نظران انجام گرفته، و تعاریف قانونی در قوانین مالی کشورها منعکس شده است. ذیلا هر یک از آنها را به طور جداگانه بیان می کنیم.