چگونه از ساحل دریا محافظت کنیم؟
1- نخست باید از خودمان آغاز کنیم. زباله را جز در سطل زباله، در جایی دیگر نریزیم. باور کنید خیلی از اوقات، ما هم ناخواسته مرتکب این عمل میشویم. پوسته تخمهای که در پیادهرو، ساحل، جنگل، کوه، بیابان و... میخوریم را به سادگی روی زمین میریزیم، یا پوسته آدامس را که تکه کاغذ کوچکی است، یا خیلی از زبالههای دیگر که ممکن است از نظر ما زباله نباشند! البته میدانم که زبالههایی مانند پوسته تخمه، کاغذ و... تجزیهپذیرند؛ اما قبول ندارید دیدن همین زبالههای کوچک تجزیهپذیر نیز، زیبایی زمین پاک را خدشهدار میکند؟
2- حتما در خودروهای خودمان، کیسه مخصوص زباله داشته باشیم. کیسههایی مخصوص به این کار در بسیاری از فروشگاهها قابل تهیه است. شخصا تاکنون تعداد قابل توجهی از این کیسهها را خریداری کرده و به دوستانم دادهام. حدوداً 3هزار تومان. قابل شستشو، و همچنین قابل نصب یا آویزان کردن در هر قسمتی از خودرو که بخواهید. دهانهاش جمع میشود و بنابراین زبالهها پیدا نیست؛ ضمن آنکه خروجی برای تخلیه زبالههای درونش، جداگانه است. اگر به این کیسهها دسترسی نداشتید، دستکم میتوانید یک نایلون پلاستیکی در خودرو برای این کار داشته باشید تا زبالهها را درون آن بریزید و در مکانی که توقف کردید، در سطل زباله بیندازید. اینکه ما رانندگان ایرانی توی هر کوچه، خیابان، بلوار و اتوبان زبالههایمان را از شیشه خودرو بیرون میاندازیم، خیلی زشت و ناپسند است.
3- رفتارآموزی (یا همان به اصطلاح، فرهنگسازی) کنیم. به دیگران نشان دهیم که اینها مهم است. باور کنید هیچ از شخصیتمان کم نمیشود اگر توی پیادهرو دولا شده و زبالهای را از روی زمین برداشته، و در سطل زباله بیندازیم. این حرکت بهویژه زمانی اثرگذار خواهد بود که شما زباله کسی که آنرا روی زمین انداخته است را جلوی چشمش و بدون اینکه به او چیزی بگویید، برداشته و درون سطل بیندازید (البته تجربهام نشان داده که گاهی اوقات هم پیش میآید به طرف مقابل، خیلی بر بخورد و به شما متلک انداخته یا توهین کند. برایتان مهم است؟ برای من نیست. یعنی هست؛ اما خودم را میزنم به بیخیالی). بنابراین از تک تک شما خواهش میکنم هر جا زبالهای بر روی زمین دیدید، آنرا برداشته و درون سطل زباله بیندازید؛ حتی اگر سطل زباله در نزدیکیتان نبود، همین که عدهای شما را میبینند که زبالهای را در دستتان گرفتهاید و آنرا روی زمین نمیاندازید، برایشان جالب خواهد بود.
4- به کسانی که زباله روی زمین میاندازند، تذکر بدهید. البته این مورد بسیار حساسی است. خیلی اوقات پیش میآید که طرف مقابل، واکنش منفی و خیلی تندی نشان میدهد. بنابراین بهتر است زوایای کار را بسنجید. مثلا چنانچه عدهای جوان زبالهای را روی زمین بیندازند و شما به آنها تذکر بدهید، احتمال واکنش منفی نشان دادنشان بسیار بیشتر است نسبت به افراد میانسال. همچنین لحن تذکر دادن هم مهم است. اینکه حالت انتقادی داشته باشد، اثر منفی میگذارد. مثلا اینکه بگویید: «آخه چرا آشغالت رو میندازی روی زمین؟»، خیلی بعید است که واکنش منفی نشان ندهد. بهتر است با آنها ابتدا همدردی نشان داد، و بهطور غیرمستقیم متوجهشان کرد. مثلا بهتر است بگوییم: «اگه یه سطل زباله اینجا بود، شما هم مجبور نبودین زبالهتون رو بندازین روی زمین» و وقتی طرف مقابل پاسختان را داد (که معمولا سخن شما را تأیید میکند) میتوانید –بدون رودهدرازی- دوستانه با وی وارد گفتگو شده و از او بخواهید که «حالا که آنها به فکر نیستند، بهتر است خودمان بیشتر همت کنیم» یا جملاتی از این دست. اگر شما هم تصمیم گرفتهاید که در این راه با ما همکاری کنید، راستش را بخواهید باید دندهتان خیلی پهن باشد. بیشتر مواردی که شخصا تاکنون تذکر دادهام، با واکنش منفی روبرو شدهام. اما کمکم دارد حساب کار دستم میآید. حتی یکبار پشت چراغ قرمز نزدیک بود کتک بخورم. توی خیابان داشتم رانندگی میکردم که از خودرویی که جلویم در حال رفتن بود، چند زباله به بیرون پرت شد. خودم را به خودروشان که رساندم، تذکر دادم: «حیف نیست خیابان به این تمیزی را اینجوری کثیف کنیم؟». مرد جوان که در کنار [انشاءالله!] خانمش نشسته بود، سریع واکنش نشان داد که: «به تو چه؟ شهرداری؟ فضولی؟ چیکارهای؟». با چنان لحن تندی گفت که مطمئن بودم اگر یک کلمه دیگر بهش بگویم، باید شب که رفتم خانه، کیسه یخ بگذارم روی کبودیهای صورت و بدنم. اما به هرحال باید هزینه کرد. اگر میخواهیم این رفتارها در بینمان نهادینه شود، باید هزینهاش را هم بپردازیم. هزینهاش هم بر دوش من و تویی است که دغدغه اینها را داریم.
5- گاهی اوقات هم میتوان رفتارها و حرکات دستهجمعی راه اندخت، و دیگران را نیز به جمع خود دعوت کرد. مثلا برنامه پاکسازی ساحل دریا، جنگل، حاشیه رودخانه، یا حتی پیادهرو و خیابانی را اجرا نمود، و در حین برگزاری این برنامه، از دیگر شهروندان که حرکت گروهی شما باعث جلب توجهشان شده نیز، دعوت به همکاری نمود. مثلا به آنها نیز دستکش و کیسه زباله داد و خواهش کرد که در این حرکت همراهمان باشند. در پایان چنین مراسمی میتوان بروشورها و تصاویری تکاندهنده در زمینه اثرات آلودگی توزیع کرد.
6- تفکیک زباله را کاملا جدی بگیریم. کاغذهای باطله را به هیچوجه زباله محسوب نکنیم. آنها را در سطل مخصوص، یا نهایتا یک نایلون قرار دهیم و وقتی زیاد شد، به خریداران کاغذهای باطله بدهیم. برخی شهرداریها (همچون اصفهان) ایستگاههای مدیریت پسماند دارند که شما میتوانید کاغذ، شیشه، پلاستیک و... خود را به آنها بدهید و در عوض، کیسه زباله، لوازمالتحریر، اسباببازی و... تحویل بگیرید. من توی اتاقم در دانشگاه، کاغذها را توی یک نایلون جداگانه نگهداری میکنم.
7- پیشنهادهای دیگر را در بخش نظرات، شما بگویید...
بههرحال این روزها در حال گذراندن هفته محیط زیست هستیم. از 15 تا 22 خرداد. ما در دانشگاه مازیار چند برنامه مرتبط برگزار کردیم. یک برنامه پاکسازی ساحل که تعداد قابل توجهی دانشجو و استاد شرکت کردند؛ چاپ چند بنر بزرگ که بر روی هر کدام، یک تصویر در زمینه آلودگی محیط زیست و یا پاکسازی محیط زیست بود، و در کنار تصویر، جمله کوتاهی نیز نوشته بودیم؛ سفارش تعدادی سطل مخصوص کاغذ باطله، تا در ادارات شهرستان به رایگان توزیع کنیم؛ و... ضمن آنکه خودم به همراه چند تن از دانشجویان، مدتی است پیگیر ثبت یک سازمان مردمنهاد (NGO) هستیم. به محض قانونی شدن و آغاز به کار، از شما نیز همکاری خواهیم خواست.
از تک تک شما هم میخواهم همراهمان باشید. یک فیلم مستندی ساخته شده به نام «Home». در این فیلم، بحرانهای زیست محیطی و عواقب آنرا در سالیان نزدیک به خوبی نشان میدهد. بسیار فیلم دردناکی است. مثلا سالانه چند میلیون اصله درخت قطع میشود تا جایگزین کاغذهای باطله گردد. یا آبها با چه سرعتی در حال آلوده شدن هستند. یا بیماریهای مربوط به آلودگی و گرمای کره زمین چگونه گسترش مییابند. و... این فیلم را حتما ببینید. یا اگر آمدید اتاق من در دانشگاه، برایتان روی حافظه فلش یا دیویدی (که البته حتما خودتان همراه خواهید داشت!) رایت کنم.
دستکم اگر اهل حرکتهای جمعی نیستید، خودتان بالشخصه محیط زیست را آلوده نکنید، زبالهها را از هم تفکیک نمایید، و...