تحقیق مقاله حسابداری محیط زیست

 حسابداری محیط زیست

چکیده

      هدف اصلی این مقاله مروری بر تعاریف حسابداری محیط زیست، مراحل، ویژگی­ها، منافع و انواع آن است. ضرورت پاسخگویی برای عملیات جاری و آینده­ی سازمان­ها و بنگاه­های اقتصادی درباره­ی موضوعات زیست محیطی باعث به وجود آمدن شاخه­ی جدیدی از حرفه­ی حسابداری، به نام «حسابداری محیط زیست» شده است. این حسابداری رویه­های اصلی بنگاه­های اقتصادی و سازمان­ها را درباره­ی موضوعات زیست محیطی بررسی و ارزیابی  می­کند. حسابداری رعایت ( حسابداری مسئولیت­های گذشته، مسئولیت­های جاری و مسئولیت­های آینده)، حسابداری فرآیندها ( حسابداری تاثیر خرید یا تحصیل یک شرکت جدید، حسابداری اثرات محیطی منطقه­ی استقرار سازمان، حسابداری محصولات تولیدی و حسابداری رویه­های زیست محیطی مدیریت) شیوه­های متداول و مرسوم حسابداری محیط زیست هستند.

واژه­های کلیدی :  محیط زیست، حسابداری محیط زیست، حسابداری رعایت، حسابداری فرآیندها

مقدمه

نگرانی­ها برای حفاظت از محیط زیست در چند سال اخیر اهمیت قابل توجه­ای پیدا کرده و به یک موضوع اساسی برای سازمان­ها، شرکت­ها، حکومت­ها و شهروندان تبدیل شده است. شرکت­ها و سازمان­ها در بخش­های مختلف اقتصادی توجه و تلاش­های خود را بر روی بهبود مستمر محیط زیست و حفاظت از سلامت انسان در تولیدات و فعالیت­های حال و آینده خود متمرکز کرده­اند. بنابراین، در حال حاضر هیچ سازمانی نمی­تواند تاثیرپذیری از عامل زیست محیطی را انکار کند که به طور مستقیم فعالیت­های آنها را از طریق وضع قوانین جدید و فشارهای مشتریان و عرضه و تقاضای بازار تحت تاثیر قرار داده است. ضرورت آگاهی و افزایش توجه نسبت به موضوعات زیست محیطی و مسئولیت سازمان­ها در برابر این موضوعات، باعث به وجود آمدن شاخه­ی جدیدی ازحرفه­ی حسابداری به نام «حسابداری محیط زیست[1]» شده است. این نوع از حسابداری رویه­های اصلی سازمان­ها در مورد موضوعات زیست محیطی را بررسی کرده و با جدیت ریسک مربوط به فعالیت­های مشخص برون سازمانی بنگاه اقتصادی و تاثیر آنها را بر روی محیط ارزیابی می­کند. در این نوع از حسابداری، عملکرد زیست محیطی سازمان بر مبنای رویه­ها، اهداف و قوانین مربوط به محیط زیست بررسی می­شود. بنابراین، رویه­ها و اهداف مزبور باید به طور شفاف تعریف شده و مستند شوند زیرا، این موضوع می­تواند برای رویکردهای کاربردی مدیریتی در شرکت­ها و بنگاه­های اقتصادی ارزش افزوده ایجاد کند (دیات[2]، 2004).

حسابداری محیط زیست به یک ابزار مهم برای حفظ و دست­یابی به استانداردهای کنترل آلودگی محیط زیست تبدیل شده است. این نوع حسابداری را بررسی سیستماتیک، مستند، ادواری و بی طرفانه­ی رعایت قوانین و مقررات زیست محیطی، توسط سازمان­ها و بنگاه­های اقتصادی تعریف می­کنند. حسابداری محیط زیست ممکن است   هدف­های مختلفی از جمله اثبات رعایت الزام­های زیست محیطی، ارزیابی اثربخشی سیستم­های مدیریت محیط زیست و بررسی ریسک ناشی از فعالیت­های قانونی و غیرقانونی بنگاه اقتصادی را داشته­باشد (فری و جانسون[3]،2000).

پیشینه تحقیق

تحقیقات پیشین در زمینه­ی حسابداری محیط زیست را می­توان در دو دسته زیر طبقه­بندی کرد :

الف) دسته­ی اول شامل تحقیقاتی هستندکه به شرح زیر بر روی تعاریف، منافع و مشکلات این نوع حسابداری تمرکز کرده­اند:

دی مور و دی بلدی[4] (2005) حسابداری محیط زیست را فرآیندی تعریف می­کنند که سیستم­ها، فعالیت­ها و عملکرد بنگاه­های اقتصادی و سازمان­ها را درباره­ی موضوعات زیست محیطی بررسی می­کند.

پیکارد[5] (1998) معتقد است حسابداری محیط زیست فرآیندی داوطلبانه یا اجباری از سوی سازمان­های قانونی است که اطلاعات مفیدی در رابطه با تاثیر فعالیت­های واحد تجاری و اقتصادی بر روی محیط زیست فراهم می­کند.

مالت بای[6] (1995) حسابداری محیط زیست را ابزار مدیریتی برای ارزیابی سیستماتیک، مستند، ادواری و      بی­طرفانه از چگونگی مدیریت فعالیت های زیست محیطی سازمان تعریف کرده است. این فعالیت­ها از طریق ساده سازی کنترل مدیریت محیط زیست و ارزیابی رعایت رویه­های زیست محیطی سازمان انجام می­شود.

به اعتقاد استنفورد[7] (2004) حسابداری محیط زیست یک بررسی داوطلبانه از عملیات و فعالیت های سازمان برای ارزیابی چگونگی رعایت حداقل قوانین و مقررات زیست محیطی و کارآیی و اثربخشی سیستم مدیریت محیط زیست و بررسی صدمات وارد شده به محیط زیست بر اثر عملیات سازمان است.

گیلبرت و گولد[8] (1998) نیز حسابداری محیط زیست را فرآیند سیستماتیکی می دانند که به شیوه­ای          بی طرفانه قابلیت و توانایی ادعاهای مطرح شده در ارتباط با رعایت جنبه های زیست محیطی فعالیت­های سازمان و معیارهای مورد استفاده برای اندازه­گیری تاثیر این فعالیت­ها را بررسی کرده و نتیجه را برای عموم مردم گزارش    می­کند.

فلمیش[9] (2004) این حسابداری را ابزاری برای حفاظت از سیستم مدیریت محیط زیست تعریف می­کند. او اعتقاد دارد برای رسیدن به این هدف باید تاثیرات ورودی­ها و خروجی­های ناشی از آنها بر روی محیط، مدیریت انرژی، مدیریت و روش­های تولید مد نظر قرار گیرند.

کاهیل[10] (2002) نیز حسابداری محیط زیست را فرآیند گردآوری، تجزیه و تحلیل، تفسیر و مستندسازی کافی اطلاعات، برای تحقق اهداف حسابداری تعریف کرده است.

لمبرگ[11] (1996) پس از بررسی های فراوان به این نتیجه رسید که حسابداری محیط زیست بسیار گسترده بوده و یکی از مهم­ترین ویژگی­های آن این است که دارای نظم و قاعده­ی مشخصی نیست  و همین ویژگی آن را از دیگر حسابداری­های موجود متمایز می­کند.

آن­هی[12] (1997) حسابداری محیط زیست را جزئی از علم حسابداری می داند که دارای جنبه­های مثبت و منفی است. او اعتقاد دارد هزینه بالای این نوع حسابداری جزء جنبه­های منفی آن است که باید کاربران مربوط آن را بپردازند.

در مقابل، سالومون[13] (2000) معتقد است هزینه­ی انجام حسابداری بر عهده خود شرکت است. او حسابداری را برای اطمینان از رعایت قوانین و مقررات زیست محیطی و کاهش ادعاهای احتمالی آینده علیه شرکت ضروری   می­داند.

به اعتقاد استنویک[14] (2000) کاهش ریسک و بهبود ذهنیت مردم نسبت به شرکت و فعالیت­هایش دو منفعت مهم حسابداری محیط زیست است.

نی کویست[15] (2000) در تحقیقی به این نتیجه رسید که شرکت ها در صورتی که ارتباط خود را با محیط درک کنند، قادر خواهند بود از منافع رقابتی این نوع حسابداری استفاده کنند.

دی­مور و دی­بلدی (2002) تهیه اطلاعات برای تصمیم­گیری مدیریت، تضمین بازپرداخت  بدهی­ها، مدیریت بهتر فعالیت­ها و ایجاد یک ابزار اضافی برای ارزیابی عملکرد را به عنوان منافع حسابداری محیط زیست ذکر کرده­اند.

ب) دسته­ی دوم تحقیقاتی هستند که به شرح زیر به بررسی انواع حسابداری محیط زیست، مراحل و عوامل تاثیرگذار بر روی آن پرداخته­اند.

هامفری و دیگران[16] (2000) حسابداری محیط زیست را به دو گروه کلی بررسی وضعیت رعایت قوانین و مقررات زیست محیطی و بررسی سیستم مدیریت محیط زیست طبقه­بندی کردند.

به نظر بویرال و سالا[17] (1998) حسابداری محیط زیست نوعی حسابداری رعایت است که سایر انواع حسابداری نیز به نوعی با آن در ارتباط هستند و حسابداری سیستم مدیریت محیط زیست نیز زیر مجموعه­ی همین نوع حسابداری است .

تاکر و کاسپر[18] (1998) معتقدند حسابداری محیط زیست و حسابداری سیستم مدیریت محیط زیست یکی هستند و هدف آن­ها بررسی چگونگی رعایت قوانین زیست محیطی توسط مدیریت است.

الیوت و پتون[19] (1998) تاثیر قوانین بر روی حسابداری محیط زیست را بررسی کردند . در این تحقیق آنان شرکت­ها را به دو گروه تهدیدکننده و عدم تهدید کننده­ی محیط زیست طبقه­بندی کردند. نتایج تحقیق نشان داد که گروه دوم اهمیت بیشتری برای حسابداری محیط زیست قائل بودند.

گبل و سینکلیر[20] (1994) تاثیر اعطای پاداش به مدیران را برای اهمیت قائل شدن آنها برای حسابداری محیط زیست بررسی کردند به این نتیجه رسیدند که بین این دو رابطه­ی مستقیم وجود دارد.

میشرا و همکاران[21] (1997) تاثیر جریمه را بر افشای اطلاعات و اهمیت حسابداری محیط زیست، بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که اجباری کردن گزارش حسابداری احتمالاً تاثیر منفی بر روی اهمیت قائل شدن شرکت­ها برای حسابداری محیط زیست نخواهد داشت.

لارینگ و سایرین[22] (2002 ) نیز در تحقیق مشابهی نشان دادند که شرایط جغرافیایی بر روی حسابداری محیط زیست تاثیر دارد.

آرنس و همکاران[23] (2003) حسابداری محیط زیست را مانند حسابداری مالی، به چهار مرحله­ی پذیرش کارفرما، برنامه­ریزی حسابداری، آزمون محتوی و گرد آوری شواهد، ارزیابی و گزارش­گری تقسیم کردند.

گروبستین و گراج[24] (1984) نیز حسابداری محیط زیست را به سه مرحله­ی برنامه­ریزی اولیه، توسعه­ی برنامه و اجرای برنامه طبقه­بندی کردند.

دی­مور و دی­بلدی (2004) معتقدند حسابداری محیط زیست شامل سه مرحله­ی فعالیت­های قبل از حسابداری، فعالیت­های حین اجرای حسابداری، فعالیت­های پس از حسابداری است.

کوهن و هانو[25] (2000) حسابداری را به چهار مرحله­ی عقد قرارداد، برنامه ریزی، آزمون و گردآوری شواهد و گزارش­گری طبقه­بندی کرده­اند.

به اعتقاد هایز و سایرین[26] (1999) حسابداری شامل سه مرحله است و دو مرحله­ی پذیرش صاحب­کار و برنامه­ریزی با هم مشابه هستند و نباید تمایزی بین این دو مرحله قائل شد.

مدلی[27] (1997) حسابداری محیط زیست را به حسابداری داخلی و مستقل تقسیم کرد و معتقد است که هر دو نوع حسابداری در فرآیند حسابداری محیط زیست مشارکت دارند اما، تقاضا برای حسابداری مستقل بیشتر است.

کیت و همکاران[28] (2001) تحقیق مدلی(1997) را گسترش داده و به این نتیجه رسیدند که حسابداری داخلی نقش مهم­تری در حسابداری زیست محیطی ایفا می­کند.

کارپترویچ و ویلبورن[29](2001) در تحقیق خود اعلام کردند رویکرد عمومی حسابداری محیط زیست و حسابداری مالی کاملاً شبیه هم است . آنان معتقدند در فرآیند حسابداری محیط زیست، حسابرس شرایط واقعی را با معیارهای حسابداری مقایسه کرده و اگر خطایی را مشاهده کند، آن را به مدیریت گزارش می­کند.

هارتنسیوس و دی­جونگ[30] (2002) معتقدند حسابداری باید چرخه­ی مهم برنامه­ریزی، اجرا، بررسی و اصلاح را در فرآیند حسابداری مد نظر قرار دهد.

گرای[31] (2001) در تحقیقی به بررسی ویژگی های حسابرس برای انجام حسابداری محیط زیست پرداخت . او استقلال ،  بی طرفی ، صداقت و دانش حرفه ای را جزء ویژگی های کلیدی حسابرس معرفی کرده است.

آمنبرگ و دیگران[32] (2001) نیز توانایی حسابداری سیستم­های مدیریت محیط زیست و استقلال حسابرس را دو ویژگی مهم حسابرسان برای حسابداری محیط زیست می­دانند.

ویژگی­های حسابداری محیط زیست

انجمن حسابداری آمریکا[33] در استاندارد حسابداری محیط زیست بیان می­کند تیم حسابداری باید مجموعه­ای از دانش مربوط به سیستم­های اطلاعاتی مدیریت، مهندسی، سیستم های کنترلی، سیستم های مدیریت، حسابداری، مدیریت مالی، آماری و قوانین و مقررات را داشته باشند. هر حسابرس باید حداقل اطلاعاتی درباره­ی اصول مدیریت، موضوعات زیست محیطی، روش­های مقداری و سیستم­های اطلاعاتی کامپیوتری داشته باشد(مارکز[34]، 2006).

    کاسپر و تاکر (1997) معتقدند دانش مورد نیاز اعضای تیم حسابداری محیط زیست با اهداف این حسابداری رابطه­ی مستقیم دارد. اگر هدف حسابداری ارزیابی عملکرد زیست محیطی سازمان و شناسایی خطرات مربوط باشد، پس به افرادی نیازاست که تجربه و تخصص ویژه­ای در زمینه رشته­هایی مانند مهندسی، شیمی، حرفه­های امنیتی و غیره داشته باشند. اما، اگر هدف حسابداری تنها بررسی و تایید ثبت­های صورت گرفته و تعیین صحت و دقت روش­ها و رویه­های به کارگرفته شده توسط سازمان باشد، وجود افراد دارای تجربه حسابداری محیط زیست کافی خواهد بود.

 افزون براین، حسابداری محیط زیست دارای ویژگی­هایی به شرح زیر است که آن را از سایر حسابداری­ها متمایز می­کند :

1) ضمن حفظ بی­طرفی، استقلال و رعایت موازین اخلاقی، از طریق یک رویکرد سیستماتیک و با قاعده و منظم انجام می­شود.

2) یک ابزار مدیریتی موثر و کارآمد برای بررسی فعالیت­ها و روش­های مورد استفاده توسط سازمان­ها ایجاد   می­کند و نتایج حاصل از اجرای آن به عنوان بازخورد برای اصلاح سیستم­های مدیریتی موجود استفاده می شود.

3) این نوع حسابداری توسط تیم­های حسابداری دارای مهارت­های لازم برای بررسی فعالیت­های زیست محیطی اجرا می­شود.

4) یک فرآیند برنامه ریزی شده است و اطمینان می­دهدکه حسابداری بر­اساس یک روش مداوم و پیوسته و همراه با نتایج قابل اعتماد است.

5) اهداف و دامنه­ی رسیدگی­های آن به طور واضح تعریف شده است.

   6) براساس معیارها و ضوابط از قبل تعیین شده اجرا می­شود.

مزایای حسابداری محیط زیست

حسابداری محیط زیست منافع مشخصی را به شرح زیر برای سازمان­ها ایجاد می کند.

الف) بهبود بازده ناشی از به­کارگیری منابع سازمان و افزایش صرفه­جویی در منابع

ب) امکان استفاده از اطلاعات ارزش­مند زیست محیطی برای تصمیم­گیری در مورد اثرات زیست محیطی و تدوین استراتژی جدید زیست محیطی

ج) کمک به کارکنان و مدیران در کسب آگاهی در زمینه­ی عملکرد و رویه­های زیست محیطی سازمان. گزارش نهایی حسابداری محیط زیست به مدیریت به عنوان یک ابزار کنترل داخلی کمک خواهدکرد. این اطلاعات برای همه­ی کسانی که علاقه دارند در مورد شرایط و عملکرد زیست محیطی سازمان اطلاعات بیشتری داشته باشند، مفید است (مارکز، 2006).

د) فرآیندهای حسابداری محیط زیست باعث ایجاد عادات و سیستم­هایی می­شوندکه قادر خواهند بود فعالیت­های مربوط به مدیریت محیط زیست را بهبود بخشند و قبل از اینکه موضوعات زیست محیطی به مشکلات اساسی برای سازمان­ها تبدیل شوند، آنها را کشف کند(دارنال و همکاران[35]،2008 ).

ه) هانتر و لمون[36] (1998) اعتقاد دارند حسابداری محیط زیست می­تواند برای بهبود جنبه­های تکنیکی، سازمانی و عملیاتی شرکت به­کار گرفته شود. این نوع حسابداری قادر است حوزه­های سازمانی نیازمند بهبودهای فن­آوری، تغییرات مدیریتی و عملیاتی را شناسایی کند.

[1]- Environmental auditing

[2] -Deat

[3] -Fery and Johnson

[4] -De moor and De beelde

[5]- Picard

[6] -Maltbay

[7] -Stanfford

[8]-Gilbert and Gould

[9] -Flemish

[10]-Cahill

[11]-Limberg

[12]- Unhee

[13] -Solomon

[14] -Stanwick

[15] -Neyquist

[16] -Humphrey and et al

[17] -Boiral and sala

[18] -Tucker and kasper

[19] -Elliott and patton

[20] -Gabel and sinclair

[21] - Mishra and et al

[22] - Larrinaga and et al

[23] - Arens and et al

[24] -Grobstiein and Graig

[25] -Cohen and Hanno

[26] -Hayes and et al

[27] -Medley

[28] -Kite and et al

[29] -karapetrovic and Willborn

[30] -Hortensius and De jong

[31] -Gray

[32] -Ammenberg and et al

5-American auditing institution

[34] -Marques

[35] -Darnall and et al

[36]- Hunter and lemon