حنا
حنا یا ارقان، درختچه ای پایا، از خانواده «Lythraceae»، شاخه های خاردار و پوست خاکستری مایل به سفید دارد. ارتفاع آن حداکثر 6 تا 7 متر می رسد. برگهای آن متقابل، ساده، چرمی، کامل به طول 2 تا 3 و به عرض 1 سانتی متر، بیضوی و نوک تیز می باشد. پهنک برگ با کناره پیچ خورده به سمت پایین دیده می شود. گلهای سفید یا زرد و یا گلی رنگ، مجتمع و به صورت خوشه های متعدد، زیبا و دارای چهار کاسبرگ با دو غده، چهار گلبرگ با یک غده، در محل اتصال هر گلبرگ به نهنج و 8 پرچم است که مادگی آن پس از آمیزش و رسیدن، به میوه ای تبدیل می شود که به صورت پوشینه، چهارخانه، دارای ظاهر مدور و محتوی دانه های هرمی شکل متعدد است.
پرورش حنا در منطقه وسیعی از آفریقا انجام می گیرد. در ایران نیز به فراوانی کشت می شود. حنا بومی نواحی گرم و مرطوب بوده و در استانهای جنوبی کشور مانند کرمان و بلوچستان کشت می شود.
حنا دارای 87 درصد تانن، 6 درصد مواد چربی، 2/1 درصد اسانس و 32 درصد مواد رزینی است. 2 در هزار از یک ماده رنگی قابل تبلور است. این ماده که به صورت بلورهای سوزنی شکل و به رنگ زرد نارنجی متبلور می گردد، از برگ حنا به دست می آید. و معمولاً در رنگرزیها، به عنوان یک ماده رنگی اسید مورد استفاده قرار می گیرد.
قسمت مورد استفاده حنا، برگ آن است که به حالت کامل یا به صورت گَرد مورد استفاده واقع می شود. معمولاً برگ پودر شده حنا را به تنهایی یا همراه با مقدار کمی روغن کرچک به کار می برند. از حنا برای رنگ کردن موی سر، ناخنهای دست و پا استفاده می شود. برای این کار، مقداری از آن را در ظرفی ریخته و بر روی آن آب می ریزند و پس از افزودن مقداری آب بهارنارنج، به خوبی بهم می زنند تا به صورت خمیری چسبنده درآید. بعد با اضافه کردن قدری آب، رقیق شده و به موی سر می مالند. اگر از حنا و آب اکسیژنه 20 حجم، به طور متناوب جهت رنگ کردن موی سر استفاده به عمل آید، موها و رنگ حنایی روشن، و تلألو آتشی زیبا پیدا می کند، این عمل در آفریقا و برخی نقاط دیگر انجام می گیرد.
مورد استعمال حنا بیشتر، به عنوان رنگ، از زمانهای قدیم معمول بوده است. رنگ کردن ناخنها توسط حنا را که اصطلاحا «حنابندان» می نامند، هنوز هم در برخی از روستاهای کشور در مراسم سنتی، دیده می شود. حنا در نزد ملل عرب، اهمیت خاصی دارد و از آن در جشنها، مراسم ازدواج، و در مواقعی که یک امر نشاط آور در بین باشد استفاده می شود.
حنا یک رنگ موی سنتی مشرق زمین است که در طی چند ساله اخیر در کشورهای غربی نیز مورد استفاده قرار گرفته است و دارای فوایدی نیز برای مردم مغرب زمین بوده است.
حنا همانند بسیاری از رنگهای گیاهی، موجب رشد موهای خارجی بدن و درخشندگی آنها می گردد. به طور کلی حنا، رنگ قرمز روشنی را بیشتر به موها می دهد. انواع سایه های رنگ حنا در دسترس می باشد. وقتی پودر حنا با آب داغ تماس حاصل می کند، به صورت خمیری صاف درمی آید که با اضافه کردن قدری روغن زیتون یا زرده تخم مرغ، به صورت خمیر کاملاً همگن بر روی موی سر به کار می رود. حنا بخصوص برای موهای چرب مناسب است و آنها را تقویت کرده و بهبود
می بخشد. همچنین استحکام از دست رفته موها را بازمی گرداند. در صورتی که تمایل به کاهش قرمزی رنگ حنا باشد، به آن مقداری مریم گلی می افزایند، و در صورتی که مایل به افزایش قرمزی آن باشند، مقداری چای را با آن مخلوط می کنند. همچنین برای شستشوی و حفظ شفافیت موها از گلبرگهای گل همیشه بهار استفاده می نمایند.
در برخی موارد، برگ حنا، برگ هلو و برگ تانن دار گیاهان مختلف را مخلوط نموده، برای رفع اگزما و جلوگیری از عرق دست و پا به کار می رود. در بین ایرانیان، از حنا به منظور جلوگیری از عرق دست و پا و رفع بوی ناپسند آن نیز استفاده می شود. حنا به عنوان برطرف کننده ترک خوردگیهای دست و پا و نیز ترمیم کننده و ضد قارچ، مصرف سنتی دارد. در استعمال خارجی، برای درمان برخی از بیماریهای جلدی مانند جذام و کورک به کار می رود. همچنین در از بین بردن قارچهای موی سر نیز استعمال می شود. در بین روستاییان و کشاورزان، خمیر حنا برای بهبود جراحات و زخمها و همچنین سفت شدن پوست دست، به کار می رود.
حنا به صورت پرده ای، مانع تأثیر اشعه خورشید بر روی پوست بدن می شود. به عبارت دیگر از ماده لاوسون (lawsone) که ماده رنگی است که از برگ حنا به دست می آید، به صورت مخلوط با ماده ای به نام دی هیدروکسی استن (dihydroxyaceton) فرآورده هایی از قبیل لوسیون و کرم تهیه می کنند که مالیدن آن بر روی پوست، اثر اشعه خورشید را بر روی پوست بدن (مانند پرده ای) ممانعت می کند. این ماده برای ایجاد رنگ قهوه ای در پوست بدن (برنزه کردن پوست) استفاده می شود.
بلورهای سوزنی شکل و زردرنگ حنا، اگر در مقابل هوا و نور واقع شود، رنگ قرمز پیدا می کند به همین دلیل است که اگر ظرف محتوی گرد حنا در مقابل هوا و نور قرار گیرد، قسمتهایی از آن که در مقابل هوا و نور است، قرمزرنگ شده در حالی که قسمتهای داخلی حنا، سبزرنگ باقی می ماند. ماده رنگی حنا، «لاوسون» می باشد که تنها ماده ای است که به تنهایی عمل رنگ آمیزی را انجام نمی دهد ولیکن برگ حنا که دارای این ماده است این اثر را ظاهر می سازد.
مخلوط برگ حنا با چای سیاه، باعث می شود که تاننهای کاتشیک (Tanins catechiques) در سطح مو باقی بماند.