چه عواملی بنیان خانواده را تهدید می کند؟
براساس آموزه های قرآنی آرامش روحی و روانی ایجاد دوستی، رحمت و محبت از جمله ره آوردهای تشکیل کانون خانواده است که مورد تأکید زیاد اسلام واقع شده است.
آن چه در دنیای مدرن و صنعتی شده امروز فلسفه وجودی خانواده را تهدید می کند، ناتوانی اعضای خانواده در مهندسی خاص تنظیم روابط خانوادگی است. اگرچه اعتیاد، مشکلات اقتصادی، بیکاری، ناهمگون بودن فرهنگی زوج ها مجموعه ای از دلایل قدیمی تر و شناخته تر شده جدایی در خانواده ها است اما دلایل نوین که از بطن جامعه مدرن امروزی بیرون آمده نیز جای بررسی و تامل بسیار دارد. خود باختگی فرهنگی در برابر مظاهر زندگی دنیای صنعتی شده و پوشالی از نظر اعتقادی، آفت خزنده ای است که این روزها نقل محافل است.
تامل در احوال آنها که هر روز به دادگاه های خانواده مراجعه می کنند و باعث افزایش روز به روز پرونده هایی با موضوع دادخواست جدایی می شوند، حکایت از آن دارد که هنوز هم اعتیاد و بیکاری عوامل اصلی جدایی ها هستند.
تکرار هزار باره این واژه شوم، اعتیاد
اعتیاد و تخصیص آمار 60 درصدی طلاق به دلیل این پدیده شوم در خانواده ها، بحثی تکراری اما مهم است. پررنگ شدن نقش این عامل در جدایی های نوین قابل تامل است. بنابراین از حجت الاسلام «قدرتی»، مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه در این باره می پرسیم. پاسخ او چنین است: «اگرچه نمی توانیم یک نسخه کلی برای سراسر کشور در این باره بپیچیم و مدعی شویم که عوامل جدایی در همه شهرها یکسان عمل می کند، چنان چه در استان قم اعتیاد حرف اول را در جدایی ها می زند ولی ممکن است در یزد چنین نباشد. با این حال باید بپذیریم که متأسفانه اعتیاد در چند سال اخیر رتبه اول را در افزایش طلاق و ایجاد سایر آسیب های اجتماعی داشته است و ثانیه به ثانیه چون سیلی بنیان کن به پیش می رود و قربانیان خود را می گیرد.»
فرهنگ سازی
وی می افزاید: «مبارزات گسترده با قاچاقچیان مواد مخدر، تقدیم کردن شهدای بسیار، اقدامات متعدد نیروهای انتظامی، پر شدن زندان ها از معتادان، به وجود آمدن انجمن های معتادان خود معرف، تلاش های سازمان بهزیستی در پیشگیری و درمان حکایت از آن دارد که متأسفانه سعی و جهاد ما برای ریشه کردن اعتیاد در کشور روند مطلوبی نداشته است. چرا که این اقدامات در برابر دشمن عظیمی چون باندهای بین المللی و عوامل کلان توزیع جهانی انجام می شود که طی برنامه های بلندمدت قصد تخریب نیروی انسانی و جوان در کشورهای اسلامی را دارند.»
به نظر حجت الاسلام «قدرتی»، استفاده از این حربه به ویژه پس از انقلاب و دوران جنگ با قدرت بیشتری انجام شده است و به عنوان راهکار حل موضوع، فرهنگ سازی را به این شرح توصیه می کند: «مهم تر از مبارزات فیزیکی و برنامه ها و اقدامات، مبارزه فرهنگی و نرم افزاری است که جنبه پیشگیری داشته باشد.
برای حفظ خانواده باید ازسنین پایین به یکایک افراد جامعه آموزش بدهیم تا امروز به عنوان فرزند و فردا به عنوان همسر و پایه گذار یک زندگی، با اعتیاد خود زمینه آشوب و اغتشاش درمحیط خانواده و در نتیجه فروپاشی بنیان آن را فراهم نکند.»
وی می گوید:«باید از سنین نوجوانی و جوانی، اعضای خانواده ها را با این پدیده آشنا کنیم و با آموزش غیرمستقیم، آنها را در برابر اعتیاد واکسینه کنیم وگرنه دیگران به آنها اطلاعات غلط می دهند و زمینه انحراف شان را فراهم می کنند.»
تنبلی عامل اصلی است نه بیکاری
به نظربسیاری از کارشناسان نظیر «الله مراد پیله ور»، پژوهشگر حوزه علمیه اصلی ترین عامل جدایی ها در مجموعه عوامل جدایی همسران از یکدیگر، کاهش پای بندی به ارزش ها و مسائل دینی است. وی که 86 درصد از طلاق ها را به این دلایل می داند، می گوید: دربررسی مباحثی نظیر اعتیاد و بیکاری نیز به این نتیجه می رسیم که اگر فرد مؤمن واقعی باشد تن به فساد خود درراه اعتیاد نمی دهد.
انسان مومن و مسلمان واقعی با اعتقاد به ائمه اطهار(ع) ... به آنها عشق می ورزد و این کلام حضرت امیر را آویزه گوش خود می کند که کار، جوهره مرد است. پس به فکر تامین شغلی حتی با درآمد کم می افتد. «لذا عامل بیکاری از بین می رود.»
وی با پذیرش وجود بحران بیکاری درجامعه، با یقین قلبی اعلام می کند:«خانواده هایی که به دلیل بیکاری و برای جدایی به دادگاه خانواده مراجعه می کنند، گرفتار بیکاری ناشی از تنبلی هستند وگرنه زنان فداکار ایرانی در برابر بیکاری همسری که به دلایل غیرفردی شغل ندارد یا شغل خود را از دست داده، با سرعت تصمیم نمی گیرند و تن به جدایی نمی دهند.»
به نظر وی که وکیل دادگستری و مشاور قضایی نیز هست، بهتر است به جای عنوان کردن بیکاری از واژه «تن بارگی» همسر و نقش این تنبلی و روحیه زشت درطلاق ها حرف می زدیم.
برای اثبات ادعای این پژوهشگر از او مصداق می خواهم ارجاع به پرونده موکلانش حقیقت را روشن تر می کند. برخی از آن چنین است:
«سوسن» زنی است که با قول پدر شوهرش برای اعطای مغازه و شغل به هم کلاسی جوان خود زیربار پیمان سنگین زناشویی با او می رود. او بیش از 12سال صبر می کند تا شوهر تنبل و بیکاره اش مسئولیت زندگی را بپذیرد. درتمام این سال ها، همسر این زن درپی رفیق بازی، تفریح و خوشگذرانی بوده و هزینه های زندگی او را پدر شوهرش تامین می کرده است.
بالاخره «سوسن» که در آرزوی مردی متعهد و مسئولیت پذیر روزگار می گذرانده، با مرگ پدر شوهر مواجه می شود. بی مهری خانواده همسر و بی قیدی شوهرش او را به دادگاه خانواده برای تقاضای طلاق می کشاند.
«پیله ور» اگر چه منکر نقش مشکلات اقتصادی درشکل گیری گروهی دیگر از مسائل حل نشدنی میان همسران نمی شود اما برای بحث دراین حوزه نیز نظرات جالبی دارد. او فکر می کند روحیه «تجمل گرایی» است که مشکلات اقتصادی را برای بسیاری از خانواده های امروز به تنگناهای غیرقابل عبور تبدیل کرده است.
خودباختگی
شاید تا چند سال قبل کمتر کسی به فکر در اختیار داشتن تجهیزات الکترونیکی پیشرفته، اسباب زندگی لوکس و خانه مجهز به پیشرفته ترین امکانات بود. هرچند که هرکس از این مواهب بهره مند می شد، به طور طبیعی لذت می برد اما این تب که تامین مجموعه آن چه گفتیم، به علاوه تمام ابزار یک زندگی مدرن و لوکس، ضروری و حتمی است؛ تب تندی است که در این سال های اخیر بروز یافته است.
این روزها کمتر عروسی است (به خصوص در شهرهای بزرگ) که در آرزوی حلقه ای از جنس جواهر زرین و سرویس طلای الماس و آیینه شمعدان نقره و سفره عقد طلاکوب شده و عروسی شاهانه نباشد. «مجتبی کوشا» که به تازگی دختری را عقد کرده است، در این باره می گوید: «این روزها از مارک ساعت مچی گرفته تا ادکلن و عطری که عروس و داماد به یکدیگر هدیه می دهند، نقش مهم و مؤثری در زندگی زوج جوان ایفا می کند. انگار همه عقده این را دارند که در هر دیدار و ملاقات بتوانند دهان فرد ملاقات کننده را از تعجب تا بناگوش وی باز کنند.»
وی که جراح و دندانپزشک است و اتفاقاً از نظر مالی برای تامین خواسته های همسر جوانش مشکلی ندارد، می افزاید: «آن چه باعث تاسف است، سطحی شدن برخی از افراد جامعه تا حدی است که شان و شخصیت دیگران را براساس داشته های مادی شان می سنجند.»
این دندانپزشک جوان یکی از دلایل اصلی رواج روحیه «تجمل گرایی» به خصوص میان جوانان را استفاده غلط از ماهواره و اینترنت به عنوان ابزار دنیای مدرن می داند و می گوید: «در اختیار داشتن امکانات یک زندگی راحت و آسوده حق هر انسانی است. در گذشته نیز چنین بود. همه تلاش می کردند تا متناسب با درآمد و موقعیت اجتماعی خود از امکانات موجود بهره مند شوند. پدیده دنیای فعلی این است که افراد میل سیری ناپذیر برای بهره گیری از ابزار مدرن دارند. برخی فکر می کنند برای مطلوب بودن باید چون عروسکی آذین شده، خود را بیارایند. بی توجه به شان مکان ها و با هدف خودنمایی لباس و ظاهر خود را آرایش کنند و به همین میزان نیز در خرید خانه، لوازم آن، ماشین و دیگر امکانات افراط می کنند.»
بحث تهاجم فرهنگی و نقش موثر آن در آسیب های اجتماعی از جمله طلاق در سال های اخیر مورد توجه جامعه شناسان نیز بوده است.
«هوشنگ سوادسری»، محقق و جامعه شناس در این باره می گوید: وقتی که دین و مذهب از خانواده ها بیرون برود، به راحتی پذیرای تهاجم فرهنگی، تجمل گرایی و بی مایگی فکری می شوند.
اگر مطالعه ای در زندگی افراد ساده زیست، اهل علم و اقشار فهیم و آگاه جامعه داشته باشیم، می بینیم که جدایی با درصدی بسیار کمتر از کل جامعه در خانواده آنها دیده می شود.»
جنگ نرم افزاری
وی معتقد است اگر دشمن با توپ و تانک به غارت و ویرانی کشور ما اقدام می کرد، نتیجه ای بسیار کمتر از این می گرفت که امروزه با سلاح تهاجم فرهنگی و استحاله فرهنگی برخی از افراد انجام داده است.
این محقق و پژوهشگر می افزاید: «ماهواره و اینترنت با هدف غنای فکری و انباشت سرمایه های معنوی و علمی جوامع در اختیار بشر امروز قرار گرفته است. خوشبختانه می بینیم که در کشور ما هم عده بسیاری در پی چنین استفاده ای هستند اما همان عده که فرهنگ بهره برداری صحیح از این امکانات را فرا نگرفته به سراغ آنها رفتند، باعث شدند تا سرمایه های معنوی و ارزش های اسلامی در جامعه امروز به خطر بیفتد.»
گفت وگو با مردم برای یافتن تاثیر این پدیده ها در روند روابط خانوادگی شان خواندنی است. «محسن» از اهالی کلارآباد است. او میگوید: «دختر ها و پسرم برای ادامه تحصیل به تهران آمدند. کم کم همان جا پا گرفتند و کار و زندگی برای خود دست و پا کردند. اوایل از این که آنها با دنیای امروز پیش می روند بسیار مغرور و خوشحال بودم اما بعد از گذشت چند سال دیدم که همین ابزار زندگی آنها را به مرز نابودی کشانده است. پسرم در حال جدایی از همسرش است و دخترهایم هم جز خوشگذرانی و اندیشه پارتی و مهمانی و بی مسئولیتی، فکری ندارند. به نظر من از بس پای ماهواره نشستند و زن ها و دخترها و زندگی های اجنبی را دیدند، به این بلا گرفتار شدند.»
دکتر «محمد مجد» چنین برداشتی را کمی ساده انگارانه و عامه پسند می داند اما روند کلی ماجرا را اینگونه توصیف می کند: «وقتی فرهنگ یک جامعه در تیررس تهاجم قرار می گیرد، ساختار کلی آن آسیب می بیند. دشمن فرهنگی، ابتدا زیرساخت های اصلی را نشانه می گیرد. یکی یکی آنها را از بین می برد و بعد از مدتی با یک کل تغییر یافته رو به رو می شود که هیچ ریشه ای ندارد. در این مرحله اتاق فکر دشمن به تولید طرح و برنامه های جایگزین می پردازد.»
به نظر وی تلاش برای کم رنگ کردن اهمیت و جایگاه خانواده در فرهنگ ما به این دلیل انجام گرفته است که طی سال ها و قرن ها بنیان منسجم و پایدار خانواده، به عنوان مهم ترین عامل برای فروپاشی یکایک افراد جامعه مطرح بوده است. دکتر «مجد» می افزاید: «به طور کلی این خانواده است که اعضای آینده جامعه را می شناسد. و خانواده وقتی می تواند فرزندان سالم و شایسته زندگی مطلوب و متعادل تربیت کند که خودش از نظر روحی، اخلاقی و ارزشی متزلزل نباشد. با یقین کامل معتقد هستم خانواده ای که از نظر روحی و اخلاقی دچار لغزش و تزلزل باشد، فرزندانی تربیت می کند که نه تنها به حال جامعه مفید نیستند بلکه گاهی به عوامل ضد اجتماع و از بین برنده اجتماع تبدیل می شوند.»
او می گوید: «وقتی زنی را که نقش مادری پذیرفته است به جای اندیشیدن، به جای تعهد داشتن و به جای مسئولیت پذیری به سوی افکار سطحی نظیر خودنمایی، تلاش برای هر چه زیباتر جلوه کردن، جذاب بودن و... سوق بدهند (که تلاش برنامه های مبتذل ماهواره ای چنین است)، دیگر نمی توان انتظار داشت که وجود او کانون مهر و محبتی باشد که از دامنش مرد به معراج می رود.
تولید چنین خانواده ای مرد، مردان، زن و دخترانی در آینده می شود که به خاطر مسئولیت های تشکیل زندگی به طور اساسی از زیر بار تشکیل خانواده شانه خالی می کنند یا اگر هم پذیرفتند، در برابر کوچکترین مشکلی به طلاق تن می دهند.»