بیمه:
بعضی معتقدند که بیمه از کلمه “بیما”، از زبان هندی گرفته شده است و برخی دیگر نظر داده‌اند که بیمه از کلمه بیم (ترس) اخذ شده است و چنین استدلال می‌کنند که چون اولین بار روس‌ها از ایران امتیاز بیمه گرفتند (امتیازنامه حمل و نقل تأسیس اداره بیمه در مملکت ایران در سال 1308 هجری قمری در زمان ناصر‌الدین شاه قاجار) و بعدها نیز دو شرکت روسی به نام قفقاز مرکوری و نادژدا در ایران مشغول فعالیت بیمه‌ای شدند.
برخی از مؤلفان نیز کلمه بیمه را یک واژه پارسی قدیمی می‌دانند و به استناد کتاب مسالک و ممالک، تألیف ابواسحق ابراهیم اصطخری، می‌گویند که بیمه نام شهری در دیار طبرستان و دیلم بوده است.
به هر حال ریشه لغوی بیمه هرچه باشد مفهوم و مکانیسم فنی و تعاونی آن یکی است و آن عبارتست از مؤسسه یا صندوق مشترکی که کارش سازمان دادن به تعاون افراد در معرض خطر از طریق جمع‌آوری وجوهی معین طبق موازین آماری به منظور مقابله یا عواقب خطرها.
قانون بیمه ایران (مصوب اردیبهشت ماه 1316 شمسی) بیمه را چنین تعریف می‌کند:
“بیمه عقدی که به موجب آن یک طرف تعهد می‌کند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی، از طرف دیگر در صورت وقوع حادثه خسارت وارد بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد.
متعهد را بیمه‌گر و طرف تعهد را بیمه‌گذار و وجهی را که بیمه‌گر به بیمه‌گذار می‌پردازد حق بیمه و آنچه که بیمه می‌شود موضوع بیمه می‌نامند.”
تعریف قانون بیمه بیشتر ناظر بر جنبه بیمه است و ماهیت تعاونی و مکانیسم فنی بیمه را منعکس نمی‌کند.
قدیمی‌ترین کتاب لغتی که معرف لفظ بیمه می‌باشد (فرهنگ نفیسی) اینطور تعریف می‌کند:
“اطمینان در مقابل مخاطره‌ای که محتمل‌الوقوع باشد.”
بیمه چگونه به وجود آمد :
بیمه‌های غیر زندگی پیشینه بلند مدتی دارند. نوعی بیمه‌های دریایی در حدود 3000 سال قبل مورد استفاده قرار گرفت. بیمه‌های زندگی نیز سابقه زیادی دارند. این نوع بیمه‌ها نخستین‌بار هنگامی پدید آمد که سربازان رومی قسمتی از دستمزد خود را در صندوقی جمع‌آوری کردند تا چنانچه در جنگ کشته شدند آن پول به خانواده‌هایشان پرداخت شود.
بیمه های غیر زندگی :
بیمه دریایی که امروز وجود دارد احتمالاً در حدود صده‌های یازدهم و دوازدهم میلادی در منطقه‌ای در شمال ایتالیا به‌وجود آمده است. شخصی به نام لومباردز در صده‌های چهاردهم و پانزدهم انگلیسی ها را با این نوع فعالیت آشنا ساخت. مفاهیم بیمه‌گر و بیمه‌گری نخستین‌بار در بیمه دریایی مطرح شد. آن روزها هر بازرگانی که حاضر به تقبل بخشی از یک خطر بود نام خود را همراه با سهمی که از آن خطر قبول می‌کرد در پایین صفحه‌ای که جزئیات خطر مزبور در آن درج شده بود می‌نوشت. آن وقت مالکان کشتی‌ها و بازرگانان دریافتند که می‌توانند کشتی‌ها را برای حمل اجناس سودآور اعزام کنند زیرا می‌دانستند چنانچه کشتی دچار حادثه شود از این طریق جبران خواهد شد. در سال 1666 آتش‌سوزی بسیار بزرگی در لندن روی داد که باعث به وجود آمدن بیمه آتش‌سوزی شد. معلوم نیست که نخستین بیمه آتش‌سوزی به صورت امروزی در چه زمانی صادر شد اما گفته می‌شود که نخستین شرکت بیمه آتش‌سوزی به‌نام اداره آتش در سال 1680 بنیان نهاده شد که بعدها فونیکس لقب گرفت
ورود بیش از 40 شرکت بیمه خارجی به چین
تا به حال، بیش از 40 شرکت بیمه کشورهای خارجی وارد بازار بیمه چین شده است.
13 سپتامبر، لی که مو معاون کمیته نظارت و مدیریت بیمه چین در پکن هنگام حضور در سومین مجمع بین المللی بانکداری گفت که در 5 سال اخیر بعد از پیوستن چین به سازمان تجارت جهانی ، شرکتهای بیمه خارجی وارد بازار چین به پیشرفت نسبتا با ثبات نائل آمده است.
در حال حاضر با وجود آنکه سهم شرکتهای بیمه خارجی در بازار چین زیاد نیست و تنها حدود 6 در صد را در اشغال دارد، اما بعضی شرکتها با سرمایه خارجی در بعضی شهرهای بزرگ با سرعت نسبتا سریع پیشرفت می کند، مانند بازارهای بیمه گوانگ جو و شانگهای که نسبت سرمایه خارجی آنها حدود 18 در صد را در اشغال دارد.
بازار بیمه‌های خارجی پس از ورود به ایران
الحاق به سازمان تجارت جهانی و خصوصی‌سازی دو اتفاق بزرگی است که اقتصاد ایران ناگزیر به پذیرش آن است.
با توجه به نقش بیمه در توسعه اقتصادی، صنعت بیمه کشور نیز وارد بازاری رقابتی شده و باید خود را با شرایط جدید وفق دهد. عدم‌حضور بیمه‌گران خارجی هم‌اکنون به خاطر وجود برخی قوانین و موانع حقوقی است که باتوجه به سخنان وزیر اقتصاد و دارایی مبنی‌بر امکان فعالیت موسسات بیمه خارجی در ایران امکان رفع آنان وجود دارد. از این رو بحث جذابیت‌های بازار و امکان رقابت بین شرکتهای بیمه داخلی و خارجی، آینده صنعت بیمه و فرصت‌ها و تهدیدهایی که از این نظر ممکن است برای صنعت بیمه و شرکتهای بیمه داخلی حادث شود، موضوعاتی است که در این مصاحبه به آن پرداخته‌ایم. مهندس مثنوی قائم مقام مدیرعامل بیمه ملت درخصوص ورود بیمه‌های خارجی به ایران معتقد است، برای فعالیت در بیمه‌های مستقیم و خدمات مناسب نیاز به دفاتر و نمایندگی‌های فعال خدمات پس از فروش است و ایجاد این دفاتر و شعب، زمان بر و البته هزینه بر خواهد بود و قطعا نمی‌تواند جزء اولویت‌های آنان باشد. او به سوالات ما پاسخ داده که در ادامه می‌آید:
آقای مثنوی در زمینه ورود شرکتهای بیمه خارجی در ایران چه قوانینی وجود دارد و این شرکتها چگونه می‌توانند فعالیت کنند؟
در این خصوص دو قانون اصلی وجود دارد: قانونی عام که بر کلیه موسسات و شرکتهای خارجی مایل به فعالیت در ایران حاکم است و قانون سرمایه‌گذاری خارجی آن را تعیین کرده است و من در اینجا به آن نمی‌پردازم و قانون خاص برای موسسات بیمه مایل به فعالیت در ایران، که در فصل چهارم قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه‌گری به آن اشاره شده است. براساس قانون بیمه موسسات خارجی می‌توانند با درخواست از بیمه مرکزی و تایید بیمه مرکزی و سپس تایید شورای‌عالی بیمه و تصویب هیات‌وزیران امکان حضور در بازار بیمه کشور را به‌دست آورند.
چه محدودیت‌ها و یا قوانینی باید رعایت شود تا یک شرکت بیمه خارجی بتواند در ایران فعالیت کند؟
براساس قانون بیمه مرکزی ، موسسات بیمه باید برای فعالیت در رشته‌های بیمه زندگی و رشته‌های غیر‌زندگی اولا مبلغی را به عنوان ودیعه نزد بیمه مرکزی بلوکه نمایند. مبلغ این ودیعه را شورای‌عالی بیمه تصویب می‌کند؛ اما برای هر یک از رشته‌ها نباید کمتر از 500هزار دلار باشد. ثانیا موسسات بیمه باید از محل درآمد‌های کسب شده به مرور زمان مبلغ این ودیعه را تا دو برابر نزد بیمه مرکزی تکمیل نمایند. ثالثا موسسات بیمه خارجی می‌توانند درآمد حاصل از فعالیت‌های خود را از کشور مشروط به اینکه در هر سال بالاتر از 10درصد ودیعه آنان نباشد خارج نمایند و بالاتر از این مبلغ باید به تایید هیات‌وزیران برسد. رابعا کلیه قوانین و آیین‌نامه‌هایی که حاکم بر صنعت بیمه ایران و شرکتهای بیمه داخلی است نیز باید توسط این موسسات رعایت گردد. این قوانین و آیین‌نامه‌ها از دو منشا قانون و مصوبات شورای‌عالی بیمه نتیجه می‌شود: هم چون رعایت نظام تعرفه، اتکایی اجباری و... فکر می‌کنید چه بخش‌هایی از بازار بیمه کشور برای شرکتهای خارجی جذابیت داشته باشد که بخواهند در آن فعالیت کنند؟
به نظر من با توجه به فاصله عمیق قوانین و دستورالعمل‌های حاکم بر صنعت بیمه کشور با کشورهای دیگر شرکتهای بیمه خارجی در ایران بیشتر جذب بازار بیمه‌نامه‌های غیر‌مستقیم یا اتکایی خواهند شد تا فروش بیمه‌نامه‌های مستقیم.
چرا بیمه‌نامه‌های اتکایی برای آنها جذابیت دارد؟
به نظر من دو دلیل اصلی برای این موضوع وجود دارد اولا در بخش بازار اتکایی قوانین محدود‌کننده در مقایسه با فعالیت‌های فروش بیمه‌نامه‌های مستقیم وجود ندارد، مثلا نظام تعرفه‌ای وجود ندارد، اتکایی اجباری مطرح نیست و غیره. ثانیا در خصوص ریسک‌های با سرمایه بالا همچون کارخانجات صنعتی بزرگ مانند پتروشیمی‌ها، خودروسازی‌ها، صنایع فولاد، هواپیمایی‌ها، کشتی رانی‌ها و .... در حال حاضر نیز نرخ‌های بین‌المللی حاکم است و بیمه‌نامه‌های صادره ایران تقریبا با شرایط بین‌المللی صادر می‌شود بنابراین انتظار می‌رود رغبت ورود آنها به این بخش از بازار بیشتر باشد.
یعنی شما فکر می‌کنید اگر اجازه داده شود که شرکتهای بیمه خارجی در بخش اتومبیل، درمان، حوادث یا رشته‌های دیگر فعالیت کنند، برای آنها جذابیتی نداشته باشد؟
باتوجه به قوانین فعلی خیر. قواعد فنی حاکم بر صدور بیمه‌نامه باید براساس ارزیابی ریسک باشد. در حال حاضر غیر‌از ریسک‌های بزرگ که براساس نرخ‌های بین‌المللی صادر می‌گردد، در بقیه رشته‌ها تعرفه حاکم است و این بر خلاف قوانین و قواعد حرفه‌ای و اصولی است که آنها بر مبنای آن آموزش دیده و عمل می‌کنند.
با توجه به اینکه تغییر نظام تعرفه‌ای در دستور کار قرار دارد و با فرض این تغییر، شما فکر می‌کنید جذابیت کدام رشته‌ها برای آنها بیشتر است؟
باید پس از تغییر قوانین به این سوال جواب داد. فاصله صنعت بیمه ایران با دنیا از نظر قوانین فقط نظام تعرفه‌ای نیست، بلکه اتکایی اجباری و اختیاری، قواعد مربوط به میزان نگهداری ریسک‌ها، قواعد نمایندگی‌های شرکت، قواعد مربوط به محصولات جدید، قوانین مربوط به صورت‌های مالی و غیره نیز مطرح است. اما اگر بخواهم جوابی به سوال شما بدهم و اگر فرض کنیم که قوانین و دستورالعمل‌های حاکم بر صنعت بیمه ایران به سطح قوانین و استانداردهای بین‌المللی نزدیک گردد، غیر از رشته اتکایی و ریسک‌های بزرگ، بیمه‌نامه‌های عمر نیز از جذابیت کافی برخوردار است. بازار بکر و روبه رشد بیمه‌نامه‌های عمر می‌تواند برای شرکتهای بیمه خارجی جذاب باشد.
یعنی حتی اگر قوانین ایران به سمت استانداردهای بین‌المللی حرکت نماید مثلا رشته‌هایی مانند بیمه‌های درمان تکمیلی و اتومبیل که در حال حاضر بیش از 70درصد بازار را به خود اختصاص داده است، برای آنها جذاب نیست؟
در رشته‌هایی که مثال زدید برای ارائه خدمات مناسب نیاز به دفاتر و نمایندگی‌های فعال خدمات پس از فروش است و ایجاد این دفاتر و شعب، زمان بر و البته هزینه بر است و نمی‌تواند جزء اولویت‌های آنان باشد. هرچند اگر این رشته‌ها با تغییر قوانین سود آور گردند من فکر می‌کنم موسسات خارجی می‌توانند از طریق اتکایی وارد این بازارها شوند ولی فروش مستقیم خیر و شاید با مشارکت با شرکتهای داخلی و به‌صورت نوعی جوینت ونچر (Joint Venture) و نه مستقیم.
در بخش‌هایی که برای موسسات خارجی جذاب است آیا ورود آنها تهدیدی برای شرکتهای بیمه داخلی به‌وجود خواهد آورد یا اصولا شرکتهای داخلی می‌توانند با آنها رقابت کنند؟
اصولا صنعت بیمه با بقیه صنایع تفاوت ماهوی دارد. در صنعت بیمه رقابت به آن معنایی که در صنایع دیگر در جریان است، مطرح نیست. نقطه بهینه فعالیت شرکتهای بیمه در مشارکت حداکثری تعریف می‌شود. ریسک‌ها باید با قواعد فنی و به اندازه لازم بین شرکتهای بیمه داخلی و جهانی توزیع شود. سود در این توزیع است یا به‌عبارتی حداقل خسارت در این توزیع است. در بخش اتکایی و ریسک‌های بزرگ، در حال حاضر نیز شرکتهای خارجی در ایران حضور دارند. درست است که این حضور فیزیکی نیست؛ ولی در دنیای امروز در زمینه اتکایی تفاوتی ندارد که دفتر آنها در تهران است یا اروپا. بنابراین در حال حاضر نیز ما در حال همکاری یا رقابت هستیم. به نظر من با توجه به ورود ایران به سازمان تجارت جهانی یا WTO صنعت بیمه ایران بنا به ذات فعالیت بیمه‌ای از بقیه صنایع کشور جلوتر است، هر چند برای اینکه بتوانیم بهتر این فعالیت‌ها را سامان دهیم باید قوانین و مقررات هرچه سریع‌تر برای بسترسازی قبول ریسک از خارج مهیا گردد. متاسفانه امروز برخی قوانین دست‌وپاگیر وجود دارد که باید اصلاح شود تا ما همان طور که ریسک خود را واگذار می‌کنیم، ریسک آنها را نیز بپذیریم. فرآیند یادگیری سازمانی زمان‌بر است و باید هرچه زودتر برای این امر آماده شویم. بدون اینکه اجازه راه رفتن داشته باشیم، دویدن غیر‌ممکن است، هرچند در این تمرین شاید زمین خوردن نیز وجود داشته باشد، به قول معروف حرکت نکردن برای ترس از زمین خوردن بدتر از مرگ است.
به نظر می‌رسد شما نگرانی از ورود موسسات بیمه خارجی به ایران ندارید؟
همین طور است در این خصوص نگرانی وجود ندارد. صنعت بیمه امروز ایران با مسائل مهم‌تری مواجه است که باید آنها را حل نماید و کلیات آن در فرمان ریاست‌محترم جمهوری متبلور است. امیدوارم این مسائل هرچه زودتر برطرف گردد.
فکر می‌کنید چه تغییر و تحولاتی در شرکتهای بیمه لازم است تا آنها خود را برای رقابت بهتر با شرکتهای خارجی و ورود به بازار بین‌المللی آماده نمایند و یا چه نقاط ضعفی باید در شرکتهای بیمه بهبود یابد؟
به نظر من بیش از اینکه شرکتهای بیمه نیاز به تقویت داشته باشند، نیاز است قوانین و بستر‌ها برای فعالیت آنها آماده گردد. باید آزادسازی اقتصادی صنعت بیمه براساس بند الف و جداشدن تصدی‌گری از فعالیت‌های حاکمیتی براساس بند «ج» اصل 44 فرمان مقام معظم رهبری هرچه سریع‌تر انجام گیرد. اگر نقطه قابل بهبودی نیز ضروری باشد، شرکتهای بیمه به سرعت خود را تقویت می‌کنند. شاید مهم‌ترین مساله شرکتهای بیمه تربیت، آموزش و تامین نیروی‌های متخصص و آشنا به صنعت بیمه جهانی باشد که آن هم در میان مدت قابل‌حل است.
فکر می‌کنید اگر فضای کسب و کار صنعت بیمه براساس اصل 44 سامان یابد و شرکتهای بیمه خارجی نیز وارد شوند در میان مدت ساختار صنعت بیمه چه تغییر عمده‌ای خواهد نمود؟