برنامه Disk defragmenter (بهینه سازی فضای دیسک) چیست؟
بی شک تاکنون به برنامه Disk Defragmenter که در ابزارهای سیستمی ویندوز خودنمایی می کند، برخورد کرده اید. اما این که این برنامه به چه کاری می آید و چگونه می توان از آن استفاده کرد برای شما سئوال بوده است. در این مقاله سعی داریم عملکرد و چگونگی استفاده از این ابزار را بررسی کنیم.
هدف این ابزار سازماندهی فضای اشغال شده از هارد دیسک است که توسط ویندوز ایجاد می شود. به طوری که هر فایل در بخش های مربوط به هم بر روی دیسک نوشته می شود. نکته قابل توجه اینجاست که ویندوز فایل ها را به طور دسته به دسته بر روی ساختمان آزاد دیسک می نویسد. در این میان ویندوز سعی می کند فضا های مجاور آزاد بزرگ را بر روی دیسک بیابد. یک فایل بزرگ می تواند به راحتی به بیش از ناحیه های آزاد موجود برروی دیسک تقسیم شود و این زمانی رخ می دهد که حجم ناحیه های آزاد کمتر از حجم فایل است. در اکثر موارد، هر بخش از یک فایل در مکان های مختلفی از دیسک قرار می گیرد.
برای مثال فرض می کنیم شما یک فایل بزرگ دارید و بر روی دیسک شما بر روی سه ناحیه آزاد تقسیم شده است. بخش اول فایل می تواند در ابتدای هارد دیسک، بخش دوم در انتها و بخش سوم در میان آن واقع شود. هر زمان که شما این فایل را باز می کنید اطلاعات باید از سه قسمت ابتدایی،انتهایی و میانی دیسک فراخوانی شود و این موجب می شود زمان بیشتری برای باز کردن فایل تلف شود یا به عبارتی فایل دیرتر اجرا شود. بنابراین برای بازیابی سرعت گشودن فایل گه گاهی نیاز دارید که فایل های موجود بر روی دیسک را مرتب کنید. این عمل تنها برای فایل های اطلاعاتی صادق نیست بلکه برای همه فایل های موجود برروی دیسک امکان پذیر است.
هدف اصلی ابزار Disk Defragmenter
هدف اصلی ابزار Disk Defragmenter قرار دادن هر فایل در فضاهای مرتب و کنار هم بر روی دیسک است. به گونه ایی که هنگام پردازش فایل، از یک مسیر بر روی دیسک قابل خواندن باشد. این ابزار برای تشخیص وسعت پراکندگی فایل ها حجم دیسک را آنالیز می کند. البته باید این نکته را در نظر گرفت که نوع آنالیز برحسب نوع پارتیشن دیسک FAT/FAT32 و NTFS متفاوت خواهد بود که شرح آن در این حوصله نمی گنجد.
بعد از آنالیز کردن نوبت به مرحله ایی می رسد که آن را چیدمان فایل می نامیم. در این بخش هر فایل با توجه به اندازه اش و ناحیه ای که برای آن اختصاص داده شده، بر روی دیسک سازماندهی می شود. اساس کار بر این است که فایل های مشابه از لحاظ اندازه، به هم نزدیک تر باشند.
شاید بعد از اتمام کار، شما از اینکه فضای آزاد دیسک بیشتر نشده است، تعجب کنید. این طبیعی است زیرا همانطور که گفته شد این برنامه دیسک را مجدد سازماندهی می کند نه اینکه فایل ها را فشرده کند تا فضای آزاد دیسک بیشتر شود. در واقع مرتب سازی دیسک، کارایی سیستم شما را بهبود می بخشد. زیرا سرعت پردازش فایل ها بیشتر می شود.
Disk Defragmenter همیشه تمام فایل ها را مرتب نمی کند و چنانچه عملیات مرتب سازی با سرعت تمام شد یا پیغامی مبنی بر لازم نبودن مرتب سازی توسط برنامه صادر شد، جای هیچگونه تعجبی نیست. چون ممکن است فایل های شما نسبت به ظرفیت دیسک سایز کمی داشته باشند. البته قبل از شروع توضیحات مربوط به کارکردن با برنامه، لازم است برخی از محدودیت های این ابزار را خاطر نشان کنیم:
تنهای زمانی این برنامه اجرا می شود که مجوزهای لازم توسط Administrator داده شده باشد، نمی تواند آن را برای دیسک هایی که حالت شبکه دارند به کار برد. تنها برای دیسک های local یا محلی قابل اجراست، در یک زمان خاص عملیات مذکور تنها بر روی یک دیسک قابل اجراست، زمانی کامل اجرا خواهد شد که حداقل 30% دیسک خالی باشد، تنها از طریق کنسول ویندوز قابل اجراست. البته نسخه دیگری تحت نام defrag برای محیط های دستوری ارائه شده است و خیلی از محدودیت های دیگر. لازم به ذکر است که Disk Defragmenter برای پلتفرم ویندوز NT تحت نظر مایکروسافت توسط Executive Software ارائه شده است.
برنامه های در سیستم عامل ویندوز که وظیفه یکپارچه سازی هارد دیسک را بر عهده دارد.
در هر سیستم کامپیوتر اگر شما برنامه های متعددی نصب کنید و فایلها و پوشه ها و برنامه های گوناگونی را حذف کنید حافظه کامپیوتر دچار یکسری به هم ریختگی ها خواهد شد به عبارت دیگر هنگامی که برنامه ها روی حافظه نصب میشوند در ابتدا بطور متوالی قرار میگیرند حال اگر شما اگر قسمتی از برنامه مزبور را پاک کنید یا برنامه های دیگری را اضافه کنید و یا در اثر عوامل دیگر ممکن است این توالی از بین برود. از بین رفتن توالی برنامه های روی دیسک باعث کند شدن سرعت دستگاه در پیدا کردن و اجرا کردن برنامه ها میشود .برای اینکه این نوع اشکالات را از روی حافظه بر طرف کنیم تا سرعت دستگاه بهبود یابد از برنامه Disk defragmenter استفاده میکنیم. هنگامی که برنامه Disk defragmenter را از منوی System Tools اجرا میکنید پنجره برنامه مذکور با یکسری گزینه ظاهر خواهد شد که در ذیل به توضیح این گزینه ها میپردازیم.
do you want to defragment drive Which: میتوان یک درایو بخصوص را برای عمل فوق انتخاب نمود در صورتیکه مایل باشیم عملDefrag برای همه درایوها انجام شود از گزینه All hard drives : استفاده کنیم تا ویندوز همه درایوها را مورد عمل Defrag (بهینه سازی) قرار دهد. پس از انتخاب درایو یا همه درایوها از گزینه های زیر براى تنظیم عمل Defrag استفاده میکنیم. با کلیک روى دکمه Setting در پنجره ظاهر شده گزینه های زیر را مشاهده خواهید کرد:
Rearrange program Files so my program Start Faster : با انتخاب این گزینه ویندوز فقط برنامه های شما را بطور متوالی و طوری مرتب خواهد کرد که برنامه ها سریعتر اجرا شوند.
Check drives for errors : با انتخاب این گزینه ویندوز درایو مورد نظر را برای پیدا کردن اشکالات مورد جستجو قرار خواهد داد و اگر به اشکالی برخورد کند به شما پیغام خواهد داد که ابتدا برنامه Scandisk را اجرا کنید تا این نوع اشکالات برطرف شود سپس برنامه Defrag را اجرا کنید.
میتوانید هر دو گزینه فوق را نیز با هم انتخاب کنید، پس از تنظیم دو گزینه فوق میتوانید از یکى از دو گزینه ذیل براى کامل شدن عمل بهینه سازی استفاده کنید.
This Time Only: فقط این مرتبه تنظیمات فوق را برای برنامه Defrag استفاده کن.
Every Time I defragment my hard drive : هر زمان که مایل به انجام عمل Defrag بودم از تنظیمات فوق استفاده کن . به عبارت دیگر با انتخاب این گزینه هر با که مایل به انجام عمل بهینه سازی بودیم دیگر احتیاجی به تنظیم گزینه های برنامه فوق نداریم و یک بار برای همیشه گزینه ها را تنظیم میکنیم.
پس از تنظیم گزینه های مورد نظر، با کلیک روی دکمه Start عمل بهینه سازی شروع میشود.
اگر مایل بودید که جزییات انجام عمل را نیز ببینید میتوانید بر روی دکمهShow Details ( جزییات را نشان بده ) کلیک کنید، با این عمل ویندوز جزییات عمل را هم به شما نشان خواهد داد، مجددا اگر مایل به پنهان ساختن جزییات عمل بودید میتوانید بر روی دکمه Hide Details کلیک کنید.
اگر میخواهید اطلاعاتی را در مورد اینکه ویندوز در هنگام عمل بهینه سازی چگونه کار میکند به دست آورید میتوانید روی دکمه ( راهنما ) کلیک کنید.
یکپارچه سازی (Defragment)
دستوری است در سیستم عامل مایکروسافت جهت حل مشکل پراکندگی.با اعمال این دستور Cluster های پراکندهء فایلها در کنار هم بصورت یکپارچه در می آیند.
نکته : قبل از اجرای دستور فوق باید Scan Disk اجرا شود.
Lost Cluster: کلاسترهائی که متعلق به هیچ فایلی نیستند.این کلاسترها در شرایطی از قبیل قطع شدن جریان برق و یا هنگ کردن کامپیوتر بدلیل تعدد اجرای برنامه های مختلف بوجود می آیند.
Cross Link Cluster: کلاستری که متعلق به بیش از یک فایل باشد.
دستور یکپارچه سازی زمان بر است و بهتر است در زمان اجرای آن برنامه های دیگر در حال اجرا نباشند.
Disk Defragmetion وابسته به FAT است و به هنگام اجرای آن وجود فضاهای خالی روی سطح دیسک الزامی است.
زمان های هارددیسک:برای دستیابی به اطلاعات روی دیسک سخت باید زمانهایی پشت سر گذاشته شود که این زمانها عبارتند از:
- زمان استوانه جویی یا پیگرد (Seek Time)
مدت زمانی که طول میکشد تا Head به روی سیلندر موردنظر برسد.کمترین زمان استوانه جوئی صفر است.
بدترین حالت زمانی است که اطلاعات ما روی درونی ترین Track و هد روی بیرونی ترین Track باشد و بلعکس.
- زمان تاخیر چرخشی یا درنگ دورانی (Rotational Delay)
پس از رسیدن هد روی سیلندر حاوی اطلاعات مدت زمانی که طول میکشد تا دیسک بچرخد و ابتدای اطلاعات به زیر Head برسد را درنگ دورانی میگویند.
بهترین حالت مربوط به زمانی است که ابتدای اطلاعات زیر Head باشد و مقدارش هم برابر صفر است.
بدترین حالت مربوط به زمانی است که ا بیت از اطلاعات موردنظر از زیر Head عبور کرده باشد.
زمان چرخش یک دور کامل دیسک < RD < = صفر
2/ زمان یک دور چرخش دیسک =RD
- زمان انتقال (Transfer Time)
بعد از رسیدن اطلاعات زیر Head مدت زمانی طول میکشد تا اطلاعات موردنظر از زیر Head عبور کند.
مقدار زمان انتقال به مفدار اطلاعات وابسته است.
یک فایل از لحاظ پراکندگی(داخلی و خارجی) در یکی از 4 حالت زیر قرار میگیرد.
- پراکندگی داخلی و خارجی هر دو وجود نداشته باشند. (حالت اول)
- پراکندگی داخلی وجود داشته اما پراکندگی خارجی وجود نداشته باشد.(حالت دوم)
- پراکندگی داخلی وجود نداشته اما پراکندگی خارجی داشته باشیم.(حالت سوم)
- هر دو نوع پراکندگی موجود باشند.(حالت چهارم)
توضیح حالت سوم:
از فضای درون Cluster ها بطورکامل اشتفاده شده باشد و Cluster ها بصورت پراکنده روی سطح دیسک وجود داشته باشند.
نکته : وقتی که External Fragmentation وجود نداشته باشد اطلاعات بصورت Track به Track خوانده میشوند.
• اجراى برنامه در ویندوز 98و Me:
از منوى Start منوى Programs منوى Accessories منوى System Tools برنامه Disk Defragmenter را اجرا نمائید. در پنجره ظاهر شده درایو مورد نظر راانتخاب کرده با کلیک بر روى دکمه OK عملیات مرتب سازى را شروع کنید.
در پنجره فوق پیشرفت عملیات مرتب سازى با درصد نمایش داده مى شود.
زمان عملیات مرتب سازى به عوامل متعددى بستگى دارد و ممکن است بین چند ثانیه تا چند ساعت متغیر باشد که از آن میان مى توان به میزان فضاى دیسک سخت، میزان اطلاعات موجود بر روى دیسک، میزان پراکندگى اطلاعات و سرعت دیسک اشاره کرد.
لازم به توضیح است که در حین عملیات مرتب سازى امکان کار کردن با سیستم نیز وجود خواهد داشت ولى توصیه مى شود به دلیل پرهیز از طولانى شدن عملیات از این کار اجتناب نمائید. در صورتى که مایل به توقف عملیات قبل از خاتمه آن هستید مى توانید از دکمه Stop استفاده نمائید. کلیک بر روى دکمه Pause باعث توقف موقت اجراى برنامه گشته و پس از کلیک بر روى دکمه Resume عملیات ادامه خواهد یافت. استفاده از دکمه Show Details باعث خواهد شد تا سیستم عامل ویندوز، پیشرفت عملیات مرتب سازى را با تصاویر گرافیکى نمایش دهد.
در تصویر فوق هر مربع کوچک نمایش دهنده یک کلاستر است. جهت اطلاع از انواع مختلف کلاسترها که با رنگ هاى مختلفى نمایش داده شده است مى توانید از دکمه Legend استفاده کرده و در صورت تمایل براى بازگشت به پنجره قبل از دکمه Hide Details استفاده کنید. در صورتى که برنامه Disk Defragmenter با اشکالات آدرس دهى و جدول FAT بر روى دیسک مواجه شود عملیات را متوقف کرده و از شما خواهد خواست پس از رفع اشکال فوق عملیات را مجدداً از سر بگیرید (جهت رفع اشکالات مربوط به آدرس دهى فایل ها مى توانید از برنامه Scan Disk استفاده نمائید).
• اجراى برنامه در ویندوز XP:
از منوى Start منوى All Programs منوى Accessories منوى System Tools برنامه Disk Defragmenter را اجرا کرده در ناحیه بالاى پنجره ظاهر شده، درایو مورد نظر را انتخاب کرده بر روى دکمه Analyze کلیک نمائید. برنامه Disk Defragmenter پس از بررسى وضعیت و میزان پراکندگى درایو انتخاب شده با ظاهر کردن یک پنجره نتیجه بررسى را اعلام کرده و در صورت نیاز از شما خواهد خواست تا عملیات Defrag را آغاز نمائید. با کلیک بر روى دکمه Defrag عملیات یکپارچه سازى دیسک آغاز خواهد شد. با کلیک بر روى دکمه View Report مى توانید جزئیات بیشترى از بررسى سطح دیسک را مشاهده کنید.
در ناحیه پایین پنجره Defrag نواحى قرمز نمایانگر قسمت هاى پراکنده دیسک، نواحى آبى رنگ نمایانگر قسمت هاى پشت سر هم (غیرپراکنده)، نواحى سبز نمایانگر اطلاعاتى که توسط برنامه جابه جا نخواهند شد (مانند فایل هاى سیستمى و...) و بالاخره نواحى سفید نمایانگر قسمت هاى خالى دیسک است. لازم به ذکر است که برنامه Disk Defragmenter جهت انجام عملیات مرتب سازى به حداقل15 درصد فضاى خالى بر روى دیسک نیاز دارد، در صورتى که این فضا موجود نباشد عملیات به طور کامل انجام نخواهد شد (جهت آزاد کردن فضاى مورد نیاز براى اجراى برنامه مى توانید فایل هاى زائد و غیرضرورى را از روى درایو حذف نمائید). ستون این هفته را با ذکر این نکته به پایان مى بریم که برنامه Disk Defragmenter فقط در صورتى توانایى انجام عملیات را خواهد داشت که شما به عنوان Administrator مشغول به کار با سیستم بوده و در صورت استفاده از اکانت هاى Limited امکان اجراى این برنامه از شما سلب خواهد شد.