تحقیق مقاله مسجد جامع یزد (مرمت)

آشنایی با مسجد جامع یزد

مسجد جامع کبیر یزد، یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی جهان است و به جرات می‌توان گفت دارای یکی از بلندترین مناره‌های جهان است.

معماری این مسجد بسیار بزرگ به قدری منحصر به فرد و بی‌بدیل است که هر سال گردشگران بسیار زیادی از نقاط مختلف دنیا به قصد بازدید از شاهکار هنر معماری به این شهر سفر می‌کنند. در بسیاری از کشورها، مسجد جامع یزد به عنوان نمادی از این استان و حتی نمادی از کشور ایران مطرح است و این بنا در شمار نخستین بناهای عظیم و پرقدمت کشور به شمار می‌رود. بنای این مسجد باعظمت قرن‌هاست که از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین می‌درخشد؛ به نحوی که در کتب تاریخی یزد آمده است: «مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته‌اند و سنگ بنای آن توسط علاءالدوله گرشاسب نهاده شده است.»

اصیل‌ترین بخش‌های هنر این معماری بی‌نظیر ایرانی در گچکاری‌، شبستان، صحن، گنبد، کاشیکاری و مناره‌های برافراشته این مسجد جلوه‌گر است.زیباترین بخش این بنا، مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضای پیرامون آن است. نمای ایوان بلند با مجموعه‌ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی، پوشانده شده است.

این تزئینات با آجرهای ضربی و نقوش معلقی و کتیبه‌های کاشی معرق و کوفی بنایی، مجموعه‌ای بدیع و خیره‌کننده آفریده که تحسین هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزد.

محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه،‌ مزین به انواع کاشی معرق و کتیبه و آجر ضربی است و بر ۲ کاشی ستاره‌ای‌شکل منصوب در آن، نام استادکار و تاریخ ساخت محراب نقش بسته است. گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوسته پیوسته بوده و بر آن، نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن عبارت «الملک الله» به خط کوفی تکرار شده است.۲ مناره مسجد که ارتفاع تقریبی آن به بیش از ۵۲ متر می‌رسد، دارای قطری حدود ۸ متر است که در دوره صفوی به بنا افزوده شده؛ اما در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی فروریخت و دوباره تجدید بنا شد. بلندی این مناره‌ها و کاشیکاری‌هایی که حتی تا بالای مناره‌ها انجام شده، تعجب همگان را برمی‌انگیزد؛ زیرا این مناره‌ها هرچه به سمت بالا رفته، باریک‌تر شده و تنها یکی از آنها نیز دارای پلکان است.یکی از معماران قدیمی و هنرمند استان یزد در تشریح بنای مسجد می‌گوید: در ساخت این بنای عظیم از آهن استفاده نشده و تمام بناها با تاق ضربی، کاهگل و گچ استوار است.
سیدمحمدعلی دهقان بنادکی همچنین درخصوص کاشیکاری این بنای عظیم می‌گوید: «در محراب این مسجد، قسمتی به شکل کاشیکاری کوچک است که به شکل کره زمین است و در آن از همه رنگ‌های استفاده شده در کاشی‌های کل مسجد استفاده شده است.»رئیس سازمان میراث فرهنگی استان یزد نیز در خصوص نقش این بنا در جذب گردشگر می‌گوید: «مسجد جامع در زمره بناهایی است که سال گذشته بیشترین بازدیدها را داشته و اغلب مسافران و گردشگران نخست این بنا را برای بازدید انتخاب می‌کنند.»عزیزالله سیفی همچنین با اشاره به جاذبه‌های مذهبی این بنا می‌گوید: «در این مسجد در هر نوبت نماز جماعت برپا می‌شود و عده زیادی از مردم شهر و مسافران از این بخش عبادی نیز استفاده می‌کنند.»این بنا به شماره ۲۰۶ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

مرمت کتیبه‌ای ایلخانی در دل مسجد جامع یزد

عملیات مرمت تزئینات مسجد جامع کبیر واقع در انتهای خیابان مسجد جامع یزد مربوط به دوره ایلخانی به پایان رسید.

مدیر اجرایی پروژه عملیات مرمت تزئینات مسجد جامع کبیر یزد در گفتگو با میراث آریا(chtn) ضمن بیان این مطلب افزود:در بخش هشتی ورودی ضلع شرقی این مسجد یک کتیبه نقاشی مربوط به دوره ایلخانی وجود دارد.

یاسر حمزوی در ادامه خاطرنشان کرد: این کتیبه نزدیک به چهار تا شش متر طول و نیم متر عرض دارد.

وی با اشاره به آسیب لایه بستر در کتیبه یادشده بیان داشت: پیش از آغار عملیات مرمت، لایه رنگ کتیبه نیز به شدت آسیب دیده و برخی از بخش‌های آن دچار تخریب شده بود .

وی با اشاره به فروریختن سقف، پنجره و ایوان مسجد و درمعرض باد و باران قرا گرفتن این کتیبه اظهارداشت: به دلیل وجود گل بر روی کتیبه تا پیش از عملیات مرمت امکان خواندن کتیبه وجود نداشت.

به گفته این کارشناس ارشد مرمت آثارتاریخی؛ عملیات استحکام بخشی لایه‌ها، تمیزکاری و تثبیت لایه رنگ از جمله دیگر اقدامات مرمتی در این کتیبه است.

حمزوی در پایان گفت: برروی این کتیبه قسمتی از یک شعر نوشته شده که در چند جای دیگر نیز همین شعر دیده شده است.

خاطرنشان می‌شود: مسجد جامع کبیر یزد در قرن ششم هجری قمری به دستور گردشاسب یکی از نوادگان علاءالدوله کالنجار ساخته شده که هنر معماری بی‌نظیر ایرانی در گچ‌کاری، شبستان، صحن و مناره‌های برافراشته آن جلوه گر است.

ترک در بنای تاریخی مسجد یزد

یکی از مشکلات اساسی در برخورد با بناهای تاریخی کشور مشکلات ناشی از ترک در ساختمان‌ها می‌باشد، ترکها یا بصورت و یا غیر مستقیم باعث ایجاد عدم تعادلهایی در بناهای تاریخی می‌شوند. شناساییمنشاء ترک نیز یکی از کارهای مهم در مقوله مرمت می‌باشد. در زیر یک دسته‌بندی کلی از انواع ترکها در بناهای تاریخی را مشاهده خواهیم کرد.

انواع ترک‌ها

ترکهای ناشی از نشست طبیعی زمین:

با توجه به مطالب بالا، در بناهای تاریخی و قدیمی، ساخت و ساز فشاری بر قشرها و لایه‌های زمین تحمیل می‌کند و این عمل تا زمانی ادامه می‌یابد که تعادلی نسبی بین بار وارده و مقاومت زمین برقرار شود. در نتیجه این نشست‌ها و ایجاد تعادل ثانوی بین بنا و زمین ترکهایی در بناها اتفاق می‌افتد، این نوع ترکها را می‌توان در بناهای جدید و طی ماههای اولیه ساخت آن مشاهده نمود.

 مسجد جامع یزد؛ بلندترین مناره جهان، مرمت و احیای این بنا

مسجد جامع کبیر یزد یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی جهان به شمار می رود و به جرات می توان گفت دارای بلندترین مناره های جهان است.

به گزارش مهر در یزد، معماری این مسجد بسیار بزرگ به قدری منحصر به فرد و بی بدیل است که هر سال گردشگران بسیار زیادی از نقاط مختلف دنیا به قصد بازدید از شاهکار هنر معماری به ایران و استان یزد سفر می کنند.

در بسیاری از کشورها مسجد جامع یزد به عنوان نمادی از این استان و حتی نمادی از کشور ایران مطرح است و این بنا در شمار نخستین بناهای عظیم و پرقدمت کشور به شمار می رود.

بنای این مسجد با عظمت قرنهاست که از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین می درخشد به نحوی که در کتب تاریخی یزد آمده است: "مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته اند و سنگ بنای آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است".

مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به دستور گرشاسب از نوادگان "علاء الدوله کالنجار" ساخته شد و بنای اصلی مسجد کنونی از آثار "سید رکن الدین محمد قاضی" است.

اصیل‌ترین بخشهای هنر معماری بی نظیر ایرانی در گچ کاری‌، شبستان، صحن، گنبد، کاشی کاری و مناره های برافراشته آن جلوه گر است.

نگاهی به بافت قدیمی مسجد و مرمتهای انجام شده

زیباترین بخش این بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضای پیرامون آن نام برد. نمای ایوان بلند با مجموعه ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی پوشانده شده است.

این تزئینات با آجرهای ضربی و نقوش معلقی و کتیبه های کاشی معرق و کوفی بنایی، مجموعه ای بدیع و خیره کننده آفریده که تحسین هر بیننده ای را برمی انگیزد.

محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه،‌ مزین به انواع کاشی معرق و کتیبه و آجر ضربی است و بر دو کاشی ستاره ای شکل منصوب در آن، نام استادکار و تاریخ ساخت محراب نقش بسته است.

گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوسته پیوسته بوده و بر آن، نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن عبارت "الملک الله" به خط کوفی تکرار شده است.

دو مناره مسجد که ارتقاع تقریبی آن از کف تا نوک به بیش از 52 متر می رسد، دارای قطری در حدود هشت متر است که در دوره صفوی به بنا افزوده شده اما در سال 1313 هجری شمسی فرو ریخت و دوباره تجدید بنا شد.

بلندای این مناره ها و اینکه کاشی کاری منحصر به فردی حتی در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر می انگیزد زیرا این مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باریکتر شده و تنها یکی از آنها نیز دارای پلکان است از اینرو ظرافت کاشی کاری در این ارتفاع به واقع قابل تحسین است.

یکی از معماران قدیمی و هنرمند استان یزد در تشریح بنای مسجد به خبرنگار مهر گفت: در ساخت این بنای عظیم از آهن استفاده نشده و تمام بناها با تاق ضربی، کاهگل و گچ استوار است.

سیدمحمدعلی دهقان بنادکی معروف به "سید بنا" همچنین در خصوص کاشی کاری این بنای عظیم گفت: در محراب این مسجد، قسمتی به شکل کاشیکاری کوچک است که به شکل کره زمین است و در آن از همه رنگهای استفاده شده در کاشی های کل مسجد استفاده شده است.

رئیس سازمان میراث فرهنگی استان یزد نیز در خصوص نقش این بنا در جذب گردشگر اظهار داشت: مسجد جامع یزد یکی از جاذبه های بی نظیر استان یزد است و هر ساله تعداد زیادی از گردشگران خارجی و داخلی از آن دیدن می کنند به نحوی که حتی افراد و گردشگرانی که از دیگر آثار تاریخی موجود در استان یزد اطلاعی ندارند تنها و تنها برای دیدن این مسجد به یزد سفر می کنند.

عزیزالله سیفی اظهار داشت: مسجد جامع در زمره بناهایی است که سال گذشته بیشترین بازدیدها را داشته و اغلب مسافران و گردشگران نخست این بنا را برای بازدید انتخاب می کنند.

وی همچنین با اشاره به جاذبه مذهبی بنا یادآور شد: در این مسجد در هر نوبت نماز جماعت برپا می شود و عده زیادی از مردم شهر و مسافران از این بخش عبادی نیز استفاده می کنند.

تقلید معماران غربی از معماری این مسجد

مینورو یاماساکی(2)، مهندس معمار آمریکایی در سال 1961، یک سال پیش از طراحی برج های دوقلو مرکز تجارت جهانی، طرحی بسیار کوچک تر را که تاثیر فراوانی بر نمای آفرینش جدید او در شهر نیویورک گذاشت به پایان رسانید.

این طرح 6.000 مایل آن طرف تر در عربستان سعودی قرار داشت که او در دهه بعد بارها از آن دیدن کرد. ظاهر مرکز تجارت جهانی به روشنی نشان می دهد که یاماساکی وجوهی از طراحی اسلامی را در برج های دو قلو به کار برده است.

این الگوبرداری بیش از هر کجا در پایه های دو برج به چشم می خورد که با قوس هایی نوک تیز مانند آنچه در مساجد و سجاده ها وجود دارد احاطه شده است. بنابر گفته لوری کر(3)، مهندس معماری که آثار یاماساکی را مورد مطالعه قرار داده است محوطه مقابل برج ها نسخه ای از صحن های شهر مکه، مقدس ترین مکان مسلمانان به شمار می رود.

شخص یاماساکی نیز محوطه مرکز تجارت جهانی را که مانند مکه شبیه به فواره ای گرد با نقاطی برای نشستن است این گونه توضیف می نماید: "مانند بیابان، این محل حیاطی صاف است تا مردم بتوانند چند دقیقه ای را به منظور کاهش از فشارها و یکنواختی های یک روز عادی کاری در آن بگذرانند."به مدت 29 سال – از زمانی که نخستین برج مرکز تجارت جهانی در سال 1972 به پایان رسید تا 11 سپتامبر 2001 که دو هواپیمای ربوده شده این دو ساختمان را با خاک یکسان کردند – آگاهی عمومی کمی نسبت به این نکته وجود داشت که بلندترین و قابل رویت ترین برج های نیویورک نشان دهنده علاقه یاماساکی به معماری اسلامی بودند.

این ارتباط در هیچ لوحی نگاشته نشد. هیچ ادبیاتی آن را نستود. خود یاماساکی هم آن را اعلام نکرد، هرچند که در "حیاتی در معماری"(4)، زندگی نامه شخصی اش در سال 1979 که تمجید خود را از قوس های اسلامی بیان کرده و تصاویری را از طرح های مهمش به ثبت رسانده بود عکس هایی را قرار داد که الگوی طراحی تحت تاثیر معماری اسلامی او را نشان می داد.

نظار السید، استاد معماری دانشگاه برکلی کالیفرنیا که به مدت دو سال همراه یاماساکی بر روی یک طرح دیگر کار کرد می گوید: "ذهنیت کمان های نوک تیز و جناغی به زیبایی در مرکز تجارت جهانی دیده می شود. استفاده از آن در مرکز تجارت جهانی که بعدها توسط هواپیما ربایان به عنوان نمادی از سرمایه داری غربی شناسایی شد عجیب به نظر می رسد."

هر چند ممکن است مرکز تجارت جهانی برجسته ترین نمونه از معماری تحت تاثیر اسلام در ایالات متحده بوده باشد، با این وجود نمونه های شایان ذکر دیگری نیز در همه شهرهای بزرگ آمریکایی وجود دارند.

تاتر آلکازار(5) در سانفرانسیسکو تقریبا یک بنای پر زرق و برق با معماری اسلامی به شمار می رود. هتل سیتی کلاب برکلی در شهر برکلی به طراحی جولیا مورگان به روشنی از معماری مغرب تاثیر گرفته است. و اساتید می گویند که مارین کاونتی سیویک سنتر(6) سان رافائل(7) با گنبد آبی رنگ مسجد مانند و آنتن برجی آن که یادآور گلدسته ها است قریحه ایرانی و اسلامی را به نمایش می گذارد.

فرانک لوید رایت(8)، صاحب نام ترین مهندس معمار آمریکا بنای نامبرده را در اواخر دهه 1950 پس از سفری به بغداد جهت انجام ماموریتی به دستور فرمانروای عراق شاه فیصل دوم طراحی نمود.