صنایع فرهنگی استان آذربایجان غربی
استان آذربایجان غربی یکی از ۳۰ استان ایران است ، که در شمال غربی این کشور قرار دارد و مرکز آن شهر ارومیه است. در کنارهٔ غربی این استان،دریاچه ارومیه قرار دارد
جغرافیا
استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران قرار دارد و از شمال به جمهوری آذربایجان و ترکیه، از مغرب به کشورهای ترکیه و عراق، از شرق به استان آذربایجان شرقی و استان زنجان و از جنوب به استان کردستان محدود است. مساحت استان برابر ۳۷٫۰۵۹ کیلومتر مربع است که سیزدهمین استان بزرگ کشور محسوب می‌شود و ۲٫۲۵ درصد مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد. جمعیت استان آذربایجان غربی طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ - ۲٫۸۷۳٫۴۵۹ نفر می‌باشد که ۴٫۰۸ درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده‌است و از این لحاظ هشتمین استان پرجمعیت کشور محسوب می‌شود.
استان آذربایجان غربی یکی از مناطق کوهستانی کشور است و توپوگرافی متنوع و گسترده‌ای دارد. بر اساس ساختار طبیعی استان، اکوسیستم‌های ویژه‌ای از ترکیب گیاهان در سطوح مختلف پوشش گیاهی در سطوح مختلف توپوگرافی به وجود آمده‌است که اهم آنها به شکل جنگلها و مراتع خودنمایی می‌کنند.
این استان عمدتاً تحت تأثیر جریان هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه‌است، ولی در برخی از ماههای زمستان، توده هوای سردی از اطراف شمال، هوای مدیترانه‌ای آن را متأثر کرده و موجب کاهش قابل توجه دما می‌شود.
ناهمواری‌ها
سراسر مرز استان با ترکیه و عراق از کوههای مرتفع دیوار مانندی از شمال به جنوب کشیده شده است که منبع چشمه‌های آب فراوانی می‌باشند .
حوزه‌های آبریز
۱) دریاچه ارومیه ۲) رودخانه ارس ۳) رودخانه زاب کوچک
آب‌های معدنی
۱) ایستی سو ؛ در نزدیکی گردنه قوشچی. ۲) آب گرم محال باراندوز ؛ در نزدیکی قریه هفت آباد ارومیه. ۳) آب معدنی کوه زنبیل ؛ در کنار دریاچه ارومیه. ۴) آب معدنی دریک ؛ که بسیار گوارا بوده و در روستای چهریق قرار دارد. ۵) آب معدنی کانی گراوان ؛ در روستای کانی گویز در نزدیکی شهر رَبَط.فاصله 2 کیلومتری
ارتفاعات
۱) سلسله جبال مرکزی ترکیه و عراق ۲) ارتفاعات گردنه قوشچی ۳) کوههای باستان ۴) ارتفاع مور شهیدان ۵) ارتفاعات گردنه کله شین ۶) چیای بینار ارومیه 7)کوه قندیل 8)دره حاجی ابراهیم
رودخانه‌ها
۱) زرینه رود (جغاتو) ۲) سیمینه رود (تاتائو) ۳) مهاباد رود ۴) باراندوزچای ۵) شهرچای ۶) نازلوچای ۷) زولاچای[۱]
جغاتو و تاتائو نام های محلی رودهای زینه و سیمینه رود هستند.که توسط اهالی میاندوآب و بوکان مورد استفاده روزمره است.
جنگلها
جنگل‌های طبیعی استان، هرچند که در قسمت‌هایی از پیرانشهر و مهاباد وجود دارد، ولی مناطق وسیع جنگلی در سردشت قرار گرفته‌است که مساحت آن را بین ۶۰ تا ۸۰ هزار هکتار تخمین می‌زنند. کل مساحت جنگل‌های مصنوعی در استان به ۳۲۰ هکتار در قطعات متفاوت می‌رسد.
مردم
اکثر ساکنان این استان به طور عمده ترک آذری و کرد هستند. ولی اقلیت اشوری و ارامنه هم در استان مخصوصا در ارومیه مرکز استان ساکن هستند .در شهر ارومیه که مرکز و بزرگترین شهر استان بشمار می‌آید و از دیرباز به عنوان شهری که در آن گروههای قومی، زبانی، نژادی و حتی مذهبی مختلف زندگی می‌کنند شناخته‌شده‌است، جمعیت شهر مرکب از مردمان ترک ، کرد و یهودی، ارمنی و آشوری است.
تاریخ استان
از نظر تاریخی، تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد در آمیخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمت‌های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کردند. مقارن این ایام دولتهایی در اطراف آذربایجان وجود داشت که از آن جمله می‌توان به دولت آشور در شمال بین النهرین، دولت هیق در آسیای صغیر، دولت اورارتو در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام کادوسی در شرق و کاسیها در حوالی کوههای زاگرس اشاره کرد. بعد از تأسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد کوچک معروف شد و مشتمل بر شهرهای قدیمی همدان، ری، اصفهان و کرمانشاه بود.
گروهی معتقدند که نام آذربایجان گرفته شده از آذرآبادگان گرفته شده و به معنی سرزمین آتش است. بزرگترین آتشکده‌های زرتشتی در این منطقه بوده است و نمونه آن هنوز در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان بجا مانده است. گروهی دیگر وجه تسمیه آذربایجان را مربوط به وجود سرداری به نام اتروپاد می‌دانند. اینان معتقدند که که بعد از غلبه اسکندر مقدونی به ایران، سرداری به نام آتورپات در آذربایجان ظهور کرد و از اشغال آن توسط یونانیان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتگان معروف شد. حکومت جانشینان آتورپات در آذربایجان در زمان اشکانیان نیز ادامه یافت و این منطقه توانست کماکان استقلال داخلی خود را در چهارچوب دولت اشکانی حفظ کند. سرانجام اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانی بر حکمرانان محلی آذربایجان استیلا یافت و آنرا بصورت یک ایالت غیر موروثی آداره نمود .
موقعیت اقتصادی اجتماعی
این استان یکی از مناطق مستعد کشاورزی است. علاوه بر این وجود ایلات و عشایر در دامداری استان نقش قابل توجهی دارد. این استان از نظر اکتشاف و بهره‌برداری منابع معدنی نسبت به سایر استانها در وضع مطلوبی قرار ندارد. بررسی ترکیب کارگاههای موجود استان نیز نشان می‌دهد که دو گروه صنعتی کانیهای غیرفلزی و غذایی داروئی در بین سایر صنایع بالاترین تعداد میزان اشتغال را دارد. از جمله معادن این استان می‌توان به معادن مصالح و سنگهای ساختمانی، گرانیت، میکا، زرنیخ، تالک، تراورتن، طلا، خاک نسوز و پوکه معدنی اشاره کرد.
شهرستان‌های استان
استان آذربایجان غربی دارای ۱۷ شهرستان، ۳۶ بخش، ۳۶ شهر، ۱۰۹ دهستان و ۳۷۲۸ آبادی است و مرکز آن شهر تاریخی ارومیه است
آمار شهرستان‌های این استان بدین قرار است:
شهرستان های استان آذربایجان غربی
نام‌شهرستان
جمعیت
رتبه‌جمعیت
درصد‌باسوادی
رتبه‌باسوادی
مساحت ک‌م‌مربع [۲]
رتبه‌مساحت
شهرستان ارومیه
۸۵۶٬۹۱۴
۱
۷۳٫۵ ٪
۱
۵٬۲۵۱
۱
شهرستان اشنویه
۶۳٬۷۹۸
۱۳
۶۱٫۳ ٪
۱۲
۱٬۱۹۳
۱۳
شهرستان بوکان
۲۰۲٬۶۳۷
۴
۶۸٫۶ ٪
۶
۲٬۵۴۱
۶
شهرستان پیرانشهر
۱۰۷٬۶۷۷
۹
۶۰٫۸ ٪
۱۳
۲٬۲۵۹
۸
شهرستان تکاب
۸۱٬۳۹۵
۱۲
۶۶٫۲ ٪
۱۰
۲٬۵۲۳
۷
شهرستان خوی
۳۶۵٬۵۷۳
۲
۶۹٫۹ ٪
۴
۵٬۵۶۱
۲
شهرستان چالدران
۴۴٬۵۷۲
۱۴
۵۹٫۳ ٪
۱۴
۱٬۹۷۵
۱۱
شهرستان چایپاره
---
--
-- ٪
--
--
--
شهرستان سردشت
۱۰۴٬۱۴۶
6
۶۲٫۹ ٪
۸
۱٬۴۱۱
۱۲
شهرستان سلماس
۱۸۰٬۷۰۸
10
۶۷٫۸ ٪
۹
۲٬۵۴۴
۵
شهرستان شاهین‌دژ
۸۹٬۳۵۶
۱۱
۶۶٫۴ ٪
۱۱
۲٬۱۴۴
۱۰
شهرستان ماکو
۱۷۴٬۵۷۸
۷
۶۸٫۳ ٪
۷
۴٬۳۳۵
۳
شهرستان مهاباد
۱۹۷٬۴۴۱
۵
۶۹٫۴ ٪
۲
۲٬۵۹۲
۴
شهرستان میاندوآب
۲۴۵٬۱۵۳
۳
۷۰٫۵ ٪
۳
۲٬۲۳۳
۹
شهرستان نقده
۱۱۷٬۸۳۱
۸
۷۰٫۸ ٪
۵
۱٬۰۵۰
۱۴
مناطق دیدنی
آبشار شلماش سردشت
تپه حسنلو
سه گنبد
دره شهدا
تخت سلیمان
قره‌کلیسا
غار سهولان مهاباد
فخریگاه مهاباد
سد بوکان
شهر باستانی سه هزار ساله موصاصیر سردشت
سلطان یعقوب نقده
دریاچه ارومیه
مسجد جامع ارومیه
سنگ کاظم خان
کلیسای ننه مریم
دره قاسملو ( گه لیه خان)
موزه ارومیه
سه گنبد
آبشار سوله‌دوکل مرگور
جنگل‌های مرگور (واقع در دره باوان)
سد مهاباد
چشمه آب معدنی گراوان سردشت
دامنه کوه قره داغ دربسر
بوزخانا چورس
قرمزی مسجد چورس
روستای بسطام-چایپاره
رودهای آذربایجان غربی
نام رود
محل جریان
مقصد
طول (کیلومتر)
زرینه رود(جغاتو)
شاهین دژ٬ میاندوآب
دریاچه ارومیه
۲۳۰ طولانی‌ترین
زاب بریسو
پیرانشهر - سردشت
آبریز زاب
۲۱۸
رود ارس (آراز)
مرز ماکو
رود کورا (جمهوری آذربایجان)
-
رودخانه زنگمار
ماکو
رود ارس (آراز)
۱۰۳
ساری سو
ماکو
رود ارس (آراز)
۱۳۰
آق‌چای
چایپاره
ارس (آراز)
۱۰۹
قطور چای
خوی
ارس (آراز)
۱۴۵
مهاباد چای
مهاباد
دریاچه ارومیه
۹۲٫۵
ساروق چای
تکاب
زرینه‌رود (جغاتو)
۶۶٬۲
آجرلو چای
شاهین دژ
زرینه‌رود (جغاتو)
-
هاچه سو
شاهین دژ
زرینه‌رود(جغاتو)
-
لیلان چای
ملکان - میاندوآب
زرینه‌رود (جغاتو)
-
سیمینه‌رود(تاتائو)
بوکان٬ میاندوآب
دریاچه ارومیه
۱۳۹
خلیفان
بوکان
سیمینه رود (تاتائو)
-
زولاچای
سلماس
دریاچه ارومیه
۸۰٫۵
نازلوچای
ارومیه
دریاچه ارومیه
۹۲٫۵
شهرچای
ارومیه
دریاچه ارومیه
۷۲٫۵
باراندوزچای
ارومیه
دریاچه ارومیه
۶۷٫۵
گدارچای (محمدیار)
نقده
دریاچه ارومیه
۱۰۰
روضه جای
ارومیه
دریاچه ارومیه
۶۰
آواچار چای
پیرانشهر
آبریز زاب
۶۲
لاوین چای
پیرانشهر
آبریز زاب
۴۹
زاب گرژال
سردشت
آبریز زاب
۹۵
پیوند به بیرون
وب‌گاه میراث فرهنگی و گردشگری استان آذربایجان غربی
وب‌گاه اندیشکده توسعه منطقه‌ای آذربایجان غربی
مرکز ملی آمار ایران
مدیر اداره‌ی میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان غربی: فقط با برگزاری یک کنگره شمس را به جهان نمی‌توان معرفی کرد
منار شمس تبریزی در خوی روز به روز کج‌تر می‌شود
ایسنا- مدیر اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان آذربایجان غربی از کج شدن منار مزار شمس تبریزی اظهار نگرانی کرد و گفت: این منار از حالت عمودی خارج شده است و روزبه‌روز کج‌تر می‌شود که این امر بر پیچیدگی مرمت این معماری می‌افزاید.
محمد اشتری در گفت‌وگو با (ایسنا) در آذربایجان غربی، افزود: تبدیل مقبره‌ی شمس تبریزی در خوی به یک مجموعه‌ی فرهنگی و گردشگری نتایج ملی و فراملی زیادی برای کشور دارد؛ این مقبره، کانون فرهنگی بسیار قوی در این شهرستان است و همه‌ی دستگاه‌های مربوط باید به‌عنوان یک رسالت فرهنگی بزرگ، معرفی آنرا به خارج از مرزهای استان و کشور برسانند.
وی با اظهار تاسف از غفلتی که درباره‌ی میراث فرهنگی صورت می‌گیرد، اظهار کرد: نمی‌دانم، چه خصلتی در مردم این استان وجود دارد که وقتی مفاخر فرهنگی شهرستان یا استان در سطح ملی یا فراملی مطرح می‌شوند، با هم دعوا می‌کنند و پرونده‌ی آن را می‌بندند.
او با بیان این‌که در ملاقاتی که با معاون رییس جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری داشتم، اهمیت و لزوم توجه به شمس تبریزی را بیان کردم، ادامه داد: با توجه به این‌که رییس جمهور برگزاری کنگره‌ی سال مولانا را به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری واگذار کرده است، نامه‌ای را نیز درباره‌ی اهمیت موضوع شمس تبریزی به رییس جمهور نوشتم، مبنی بر این‌که براساس تحقیقات محققان و اسناد موجود در کتب، محل دفن شمس تبریزی در خوی است.
اشتری بیان کرد: کشور همسایه از «هیچ» برای خود تاریخ ساخته است، درحالی‌که این تاریخ به ما متعلق است، اما آنرا نمی‌توانیم معرفی کنیم و تاکنون نیز درباره‌ی تبدیل مقبره‌ی شمس تبریزی به یک مجموعه‌ی فرهنگی و گردشگری بین‌المللی تنبلی کرده‌ایم.
وی تصریح کرد: در صورت هماهنگی و همسویی مسؤولان شهرستانی، استانی و کشوری به صدای هر اعتراضی که بلند می‌شود، می‌توان پاسخ داد.
اشتری با بیان این‌که یونسکو فقط براساس استدلال‌ها و مناسبات بین‌المللی تصمیم می‌گیرد، اظهار داشت:
مسؤولان شهرستان خوی باید موضوع شمس تبریزی را در اولویت نخست کارهای شهرستان قرار دهند و از امکانات استانی برای این موضوع استفاده کنند.
وی اضافه کرد: نباید این کنگره به‌صورت شعاری برگزار شود، بلکه با ساختن بارگاهی باشکوه در حد نام و شان شمس تبریزی باید پاسخگوی نیازهای اقامتی و فرهنگی گردشگران وعلاقه‌مندان داخلی و خارجی بتوانیم باشیم.
مدیر اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان آذربایجان غربی با بیان این‌که در آرامگاه مولوی در شهر قونیه به شعاع صدها متر تمام مکان‌های اقامتی و رستوران‌ها از نوع معماری آرامگاه هستند، گفت: اگر تمام پلاک‌ها اطراف مزار شمس تبریزی آزادسازی نشوند، منظره‌ی تاریخی و عرفانی این مزار از میان می‌رود.
وی افزود: راه طولانی در پیش داریم و فقط با برگزاری یک کنگره، شمس تبریزی را در جهان نمی‌توان مطرح کرد.
مسوول مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان غربی گفت: گردهم‌آیی و اجتماع خانواده‌ها با انگیزه حفظ هویت‌ها و آداب و رسوم فرهنگی و ارزش‌های دینی و ملی، بزرگترین ویژگی شب یلدا در ایران است.
حسن سپهرفر در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا افزود: خانواده‌ها در این شب دور هم جمع می‌شوند، شعرخوانی و داستان خوانی می‌کنند، فال می‌گیرند و داستان رستم و سهراب، کور اوغلی، رستم نامه، چیستان و ضرب‌المثل و بزرگترهای فامیل داستان دو برادر به نام چله بزرگ و کوچک را تعریف می‌کنند و اینها همه بازآفرینی ارزش‌های ملی ماست.
وی ادامه داد: شب یلدا با آداب زیبا و به یاد ماندنی در طول قرن‌ها همچنان در باور ایرانیان مسلمان ماندگار شده و اگرچه این روزها شیعیان به عزای سرور و سالار شهیدان و یاران باوفای ایشان نشسته‌اند اما شب یلدا را در باور خود زنده می‌دارند.
سپهرفر ادامه داد: واژه "یلدا" واژه‌ای سریانی و به معنای "میلاد، زایش، زاد روز یا تولد" است و البته در بسیاری از نقاط ایران به جای واژه یلدا از واژه "شب چله" هم استفاده می‌شود.
مسوول بخش مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان غربی اظهار کرد: ایرانیان باستان شب یلدا را نماد تسلط تاریکی بر زمین می‌دانستند که از تسلط نور خورشید و روشنایی می‌کاهد و چون فردای این شب روشنایی بر ظلمت غالب و روز طولانی می شود، ایرانیان تولد دوباره خورشید را که مظهر روشنایی است مبارک می‌دانستند.