تحقیق مقاله چالش‌ ها و فرصت‌ های توسعه صنایع فرهنگی در کشور از دید صاحب‌ نظران (گزارش هم‌ اندیشی)

چالش‌ها و فرصت‌های توسعه صنایع فرهنگی در کشور از دید صاحب‌نظران (گزارش هم‌اندیشی)

صنایع فرهنگی، قدمت و پیشینه‌ای دیرینه در کشورمان دارد. از فرش کاشان و تبریز گرفته که زینت‌بخش تالار قصر پادشاهان بوده تا ظرف‌های سفالی و قلم‌کاری شده که زینت‌بخش سفره‌های ایرانیان می‌باشد و همچنین هزاران هزار مورد دیگر که متعلق به تمدن هزاره ایران اسلامی بوده است. در حالی‌که تنها صنعت فرهنگی تمدن غرب، صنعت سینما بوده که کاملاً جنبه اقتصادی و سیاسی دارد.

مقدمه

عصر قدرت‌نمایی ماشین و خستگی دنیای دیجیتال، احتیاج به اقتصادی دارد که با ماهیتی متفاوت، روح انسان‌ها را آرامش داده و عرصه رقابت اقتصادی را نیز مدیریت کند. این‌گونه است که نام "صنایع فرهنگی" در رده اول برنامه‌‌ریزی‌های اقتصادی کشورها قرار می‌گیرد.

از طرفی صنایع فرهنگی، قدمت و پیشینه‌ای دیرینه در کشورمان دارد. از فرش کاشان و تبریز گرفته که زینت‌بخش تالار قصر پادشاهان بوده تا ظرف‌های سفالی و قلم‌کاری شده که زینت‌بخش سفره‌های ایرانیان می‌باشد و همچنین هزاران هزار مورد دیگر که متعلق به تمدن هزاره ایران اسلامی بوده است. در حالی‌که تنها صنعت فرهنگی تمدن غرب، صنعت سینما بوده که کاملاً جنبه اقتصادی و سیاسی دارد.

حال چه شده است که ما با چنین پشتوانه‌هایی، اکنون این‌چنین تهیدست و بی‌بضاعت در این قرار گرفته‌ایم.

این آسیب جدی و پراکندگی و عدم یکپارچگی و نداشتن برنامه‌ی مدون جهت توسعه و ساماندهی این صنعت در کشور، اندیشگاه تحلیلگران فناوری نوین شریف را بر آن داشت تا با استفاده از ملجاء همایش بتواند اولین گام را در بازگشایی مسیر توسعه و ساماندهی این صنعت بردارد.

این همایش از جانب اندیشگاه تحلیلگران فناوری نوین شریف و با همکاری شبکه تحلیلگران فناوری ایران در تاریخ 14 آبان 1387 در محل تالار اندیشه حوزه هنری برگزار شد. در ادامه چکیده‌ای از سخرانی‌های صاحب‌نظران در همایش از منظرتان می‌گذرد.

گزارش سخنرانی‌های همایش:

پروفسور مولانا (مشاور محترم رئیس جمهور در امور رسانه و رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه جورج واشنگتن):

پروفسور مولانا، با ارایه سخنرانی تحت عنوان "تعریف و ادبیات صنایع فرهنگی به‌عنوان کلید پیشرفت" به تعریف ادبیات و بیان اهمیت موضوع و همچنین با ذکر آمار بسیار ضعیف در حوزه برخی از محصولات فرهنگی همچون روزنامه و نشریه در ایران، وضعیت تاسف‌انگیزی را خاطر نشان کردند.
ایشان با اشاره به اهمیت توسعه صنایع فرهنگی کشور، گفتند:
"توسعه صنایع فرهنگی با وحدت ملی و همبستگی مردم، آموزش و پرورش، رادیو و تلویزیون، تشکل سیاسی و عمومی، امنیت کشور، اخلاق، دین، سنت، هنر و تفریحات رابطه مستقیم دارد"

دکتر عزیرزاده (معاون محترم مدیر کل سازمان آیسسکو):
دکتر عزیززاده، میهمان ویژه همایش بودند که پیغام آیسسکو به همایش را قرائت فرمودند. در بخشی از این پیام آمده بود:
"به عقیده ISESCO، ایران از جمله کشورهایی است که توانسته است دیدگاهی کلی‌نگر نسبت به میراث فرهنگی داشته باشد و این امر نه تنها از طریق ابنیه، آثار تاریخی و موزه‌ها، بلکه از طریق توسعه صنایع فرهنگی و تجارت فرهنگی، منجر به ابقاء و ارتقاء میراث این کشور می‌گردد."
دکتر ایمانی (معاون محترم هنری وزارت فرهنک و ارشاد اسلامی):
ایشان با موضوع "اقتصاد هنر و فعالیت‌های هنری و نقش آن‌ها در توسعه صنایع فرهنگی" از پیوندهای ناگسستنی هنر و اقتصاد یاد کردند و به نقش مهم این فعالیت‌ها در شکل‌دهی شخصیت اجتماعی جامعه و نیز چرخاندن چرخه‌های اقتصادی اشاره کردند. ایشان همچنین گزارشی از فعالیت‌های مربوط به معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ارتباط با صنایع فرهنگی ارائه کردند.

دکتر سعیدآبادی (دبیرکل محترم یونسکو در ایران):
دکتر سعید‌آبادی گزارشی از نقشه استراتژی فرهنگی کشورهای پیشرفته و در حال توسعه را دادند و با ذکر آمار سالیانه یونسکو در حوزه صنایع فرهنگی، متذکر شدند که جایگاه ایران در این آمار بسیار پایین است و اگر مدیران فرهنگی کشور برای توسعه این صنایع اقدامی جدی در پیش نگیرند، ما در مدت کوتاهی شاهد از دست دادن همه ظرفیت‌های کشور خواهیم بود.
مهندس واعظی (دبیر محترم شورای فرهنگ عمومی و دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور):

ایشان با ذکر رابطه مستقیم شکل‌دهی فرهنگ عمومی و نظام تولید صنایع فرهنگی، اشاره داشتند که "از جمله عوامل تحول اساسی شکل‌گیری فرهنگ عمومی، می‌توان 3 عامل حکومت، اقتصاد و ارتباطات را نام برد. صنایع فرهنگی در واقع می‌تواند عرصه تداخل و درهم‌آمیزی و پیوند این عرصه‌ها باشد.

دکتر کریمی (دبیرکل محترم کمیسیون ملی آیسسکو در ایران):
دکتر کریمی، با عنوان "نقش صنایع فرهنگی در هویت بخشی امت اسلامی" ایراد سخنرانی کردند. ایشان به این نکته اشاره کردند که صنایع فرهنگی، بار فرهنگی بسیار سنگینی دارند و اگر زمانی کشوری نتواند در مقابل بار صنایع فرهنگی تولیدی دیگران بایستد، به‌طور کلی هویت خود را از دست خواهد داد و بازگرداندن این هویت از دست رفته کاری ناممکن خواهد بود.
مهندس بنیانیان (ریاست محترم حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی):
مهندس بنیانیان با موضوع "صنایع فرهنگی و نقش آن‌ها در استراتژی توسعه فرهنگی کشور با رویکرد مهندسی فرهنگی"، به بررسی نقش و اهمیت مدیریت صحیح صنایع فرهنگی در نقشه مهندسی فرهنگی کشور تاکید نمودند و بیان داشتند که بدنه مریض فرهنگ تا زمانی که به درونش نگاهی عمیق نداشته باشیم، مریض‌تر خواهد شد. ایشان بیان داشتند که گاهی فرهنگ خلاصه می‌شود در ساختن فرهنگ‌سراها و ساختن مدرسه و مسجد در حالی‌که به بطن مکان‌های فرهنگی هیچ اهمیتی داده نمی‌شود.
دکتر نقیب‌السادات (عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی و دبیر علمی همایش):

ایشان با "موضوع صنایع فرهنگی و نقش آن در توسعه اقتصادی و اجتماعی" ایراد سخنرانی کردند.

دکتر نقیب‌السادات با بیان برخی از اهمیت‌های توسعه صنایع فرهنگی، جدیت دولت مردان و برنامه‌ریزان فرهنگی کشور را در زمینه توسعه همه جانبه این صنعت خواستار شدند. از دید ایشان، برخی از عوامل اهمیت پرداختن به صنایع فرهنگی عبارتند از :
1. صنایع فرهنگی بیان کننده هویت ملی- مذهبی هستند.
2. صنایع فرهنگی اطمینان و اعتماد به نفس ایجاد می‌کنند.
3. صنایع فرهنگی نمایانگر تعلق می‌باشند.
4. صنایع فرهنگی مشوق جریان آزاد ایده‌ها هستند.
5. صنایع فرهنگی تسهیل کننده درک متقابل هستند.
مهندس سلجوقی (مدیرکل محترم اسبق کارآفرینی وزارت کار و استاد دانشگاه):
ایشان با موضوع "کارآفرینی فرهنگی، اهمیت، ضرورت و جایگاه"، سخنرانی کردند. "کارآفرینی فرهنگی، در یک کلام به‌معنای مدیریت روندها و فرآیندهای تولید و عرضه‌ی خدمات و کالاهای فرهنگی و هنری است، به‌گونه‌ای که نوآورانه به احیاء و آفرینش ارزش فرهنگی بپردازد. ایشان هم‌چنین بیان کردند که کارآفرینی فرهنگی در واقع نوعی ارزش آفرینی فرهنگی است و با توجه به مسیر کارآفرینی در ایران، توجه به این نوع کارآفرینی را در برنامه‌های توسعه، بسیار لازم و ضروری دانسته و اقدامی جدی در این زمینه را از مسئولین خواستار شدند.
خانم دکتر طبیب‌زاده (مشاور محترم رئیس جمهور در امور زنان و خانواده و رئیس مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری):
موضوع سخنرانی ایشان "نقش و تعامل خانواده در مدیریت تولید محصولات فرهنگی" بود. ایشان ذکر کردند که تنها مسیر و ملجایی که مسیر تولید محصولات فرهنگی را هدایت می‌کند، سلیقه مشتری است و مشتری نیز، همان خانواده اسلامی است، همان خانواده‌ای که ما برای استحکام، دوام و بقایش هزارگونه فکر و تدبیر می‌کنیم، برنامه می‌ریزیم و ساعت‌ها جلسه می‌گذاریم؛ غافل از اینکه با مدیریت صحیح محصولات فرهنگی به راحتی می‌توانیم سلیقه و تفکر خود را به خانواده، بدون هیچ دغدقه و مقاومتی بقبولانیم.
دکتر صاحبکار (مدیر محترم شبکه تحلیلگران فناوری ایران):
ایشان با موضوع "تاثیر و نقش کانون‌های تفکر و شبکه‌سازی آن‌ها در مدیریت فرهنگی کشور با تاکید بر صنایع فرهنگی" ایراد سخنرانی کردند.
دکتر صاحبکار با رویکردی متفاوت به معضل مدیریت فرهنگی کشور پرداختند. ایشان علاوه بر ذکر مواردی بسیار مفید در باب لزوم ایجاد کانون تفکر در تمام بدنه سیاست‌گذاری‌ها، راه حل استفاده از کانون تفکر را راهی مطمئن و تضمین شده برای مدیران فرهنگی کشور دانستند.
مهندس رحمتی (مدیر کل محترم حفظ و احیای هنرهای سنتی و صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری):
ایشان با موضوع "صنایع دستی و جایگاه و نقش آن در توسعه اقتصادی، اجتماعی و دفاعی کشور" به بیان اهمیت و جایگاه صنایع دستی به‌عنوان یکی از شاخه‌های مهم صنعت فرهنگی در نقش بخشیدن به‌هویت ملی و به‌عنوان عاملی مهم برای اقتدار ملی پرداختند و بیان داشتند که با تمرکز و مدیریت صحیح فعالیت‌های پراکنده در حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی و نیز حمایت به‌جا و مناسب از تولید‌کنندگان، به‌راحتی خواهیم توانست بازارهای بین‌المللی را اشباع کنیم.
دکتر ناظمی (دبیر محترم کارگروه مدیریت کلان دستگاه‌های فرهنگی، شورای عالی انقلاب فرهنگی):
ایشان با موضوع " نقش سازمان‌های فرهنگی در توسعه صنایع فرهنگی با تاکید بر نقش شورای عالی انقلاب فرهنگی" سخنران بعدی همایش بودند که با تعریف مختصری از نقش صنایع فرهنگی در مدیریت و تحول فرهنگی کشور، به تبیین جایگاه این صنایع در مهندسی فرهنگی پرداختند و متذکر شدند که بازیگر اصلی این حوزه، شورایعالی انقلاب فرهنگی است.

دکتر رشیدی (مدیر کل محترم دفتر مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی):
دکتر رشیدی با موضوع " نقش سازمان‌های دانش‌محور در توسعه صنایع فرهنگی، چالش‌ها و فرصت‌ها " به ارائه تعاریفی متفاوت و رویکردهای مختلف جامع شناختی به صنایع فرهنگی پرداختند. ایشان با ارائه آمار و گزارش‌هایی از روند صادرات محصولات فرهنگی، به نقش سازمان‌های دانش‌محور در توسعه این صنایع اشاره داشته و ذکر کردند که سازمان‌های دانش‌محور، در مدیریت، شکل‌دهی، ساماندهی و حتی تولید این صنایع، نقش اساسی و اثرگذاری دارند.
دکتر فولادی (سرپرست محترم مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی):
سخنران پایانی همایش، با موضوع "صنایع فرهنگی، دفاع و امنیت ملی" اظهار داشتند که صنایع فرهنگی- دفاعی، اعم از رسانه و سایر شاخه‌های صنعت فرهنگی، به‌گونه‌ای به ابزار دفاع و هجمه کشورها نیز تبدیل شده است و ما با مدیریت صحیح این صنایع خواهیم توانست گامی مهم در راستای تقویت بنیه دفاعی کشور برداریم.

عصر قدرت نمایی ماشین و خستگی دنیای دیجیتال، احتیاج به اقتصادی دارد که با ماهیتی متفاوت، روح انسان ها را آرامش داده و عرصه رقابت اقتصادی را نیز مدیریت کند. این گونه است که نام “ صنایع فرهنگی” در رده اول برنامه  ریزی های اقتصادی کشورها قرار می گیرد.

از طرفی صنایع فرهنگی، قدمت و پیشینه ای دیرینه در کشورمان دارد. از فرش کاشان و تبریز گرفته که زینت بخش تالار قصر پادشاهان بوده تا ظرف های سفالی و قلمکاری شده که زینت بخش سفره های ایرانیان می باشد و همچنین هزاران هزار مورد دیگر که متعلق به تمدن هزاره ایران اسلامی بوده است. در حالی که تنها صنعت فرهنگی تمدن غرب، صنعت سینما بوده که کاملا جنبه اقتصادی و سیاسی دارد. 

حال چه شده است که ما با چنین پشتوانه هایی، اکنون این چنین تهیدست و

بی بضاعت در این وضع قرار گرفته ایم.

 مفهوم صنایع فرهنگی 

مفهوم “صنایع فرهنگی” نخستین بار در طی جنگ جهانی دوم و در مکتب فلسفی فرانکفورت برای توصیف صنعت قدرتمند فیلمسازی آمریکا شکل گرفت. طبق تعاریف متداول، صنایع فرهنگی متشکل از بنگاه هایی است که برای عموم مردم، اطلاعات و سرگرمی های آموزشی، علمی و فرهنگی در قالب های مختلف قابل تکثیر، طراحی و تهیه می کنند. هدف صنایع فرهنگی (که تحت عناوین دیگری همچون “صنایع رسانه ای”، “صنایع حق تکثیر (کپی رایت)“ و حتی “صنایع محتوایی” نیز شناخته می شود) مفهوم سازی، هماهنگ سازی، تولید، ارتقا و تجارت کالاهای فرهنگی در قالب های مختلف اعم از کتاب، مجله، روزنامه و ژورنال، فیلم و محصولاتصوتی - تصویری، ویدیو و نوارکاست، نرم افزار، لوح  فشرده (سی دی رام) و دیگر محصولات است. شایان ذکر است اخیرا با توجه به پیشرفت های فناوری می توان محتوای موجود در این محصولات کم وبیش “سنتی” را به راحتی و در کمترین زمان از طریق شبکه های الکترونیکی از جایی به جای دیگر منتقل کرد. کشورهایی که به اهمیت استراتژیک صنایع فرهنگی پی برده و اقدامات متناسبی را به انجام رسانده اند، امروز از نظر اقتصادی و همچنین نفوذ فرهنگی در سطح بین المللی، موقعیت ممتازی دارند  و به عکس کشورهایی که به دلایل مختلف اعم از ایدئولوژیک، سیاسی، اهداف اقتصادی کوتاه مدت یا حتی ماهیت فرهنگی، از صنایع فرهنگی خود حمایت نکرده اند امروز گرفتار هجوم محصولات و محتواهای فرهنگی بیگانه شده اند و در معرض همه گونه پیامدهای جدی آن همچون ه خطرافتادن هویت فرهنگی و پرداخت هزینه های سنگین بابت حق تکثیر (کپی رایت) یا فشار برای ایجاد مانع در برابر واردات فرهنگی قرار گرفته اند و بدین سبب چه از لحاظ اقتصادی و چه فرهنگی در معرض خطر انزوا قرار دارند. در واقع، صنایع فرهنگی سهم چشمگیری در دسترسی افراد به اطلاعات، آموزش،  فرهنگ و نیز اشتغالزا یی دارند و نقش مهمی را در ارائه تصویر فرهنگی یک کشور یا ملت و ایجاد جایگاه مناسب در اقتصاد بین المللی ایفا می کنند. به همین علت باید در هرگونه تحلیل عمیق و مستدل فرهنگی و در تدوین استراتژی های حوزه “فرهنگ و توسعه” که هم اکنون از اولویت های دستور کاری نهادهای بین المللی است، به بررسی دقیق “صنایع فرهنگی” پرداخت.