مقدمه
مهارت معلمان در اجرای فعالیت های آموزشی در افزایش یادگیری دانش آموزان تاثیر بسزایی دارد معلمان باید در نظر داشته باشند که نقش آنها تنها ارائه اطلاعات و معلومات به دانش آموزان نیست؛ بلکه مهمترین وظیفه ای که بر عهده دارند این است که احساسات دانش آموزان را به وجد آورند؛ و انگیزه ای قوی برای یادگیری مطالب در آنها ایجاد کنند.
اما هنگامی که فعالیت های معلمان به یک یا دو روش قدیمی محدود است آیا باز هم می توان چنین شوقی را ایجاد کرد؟
پژوهش ها نشان می دهد که استفاده مکرر از یک روش آموزشی به کم شدن علایق دانش آموزان و خستگی و بی توجهی در آنها منجر می شود. به همین سبب معلم باید سعی کند در تدریس خود با توجه به مدت زمان و مقدار توانایی اش از فنون و روشهای متنوعی بهره گیرد با روش های ابتکاری و جدیدی که در تدریس خود به کار می برد انگیزه ای قوی در دانش آموزان ایجاد کند.
از جمله ی این دروس درس دیکته می باشد که معلم باید با توجه به نیاز و توان دانش آموزان خود تمرین های ابتکاری و جدیدی در تدریس خود به کاربرد و در کلاس اجرا کند.
مقاله ای که پیش روی شماست مجموعه ای از طرح ها برای آموزش املا و بر طرف کردن مشکلات املا نویسی دانش آموزان می باشد.
تعریف املا
املاء کلمه ای عربی است به معنی پر کردن، بر سر حجم سخن گفتن. تقریر مطلبی تا دیگری آن را بنویسید. طریق نوشتن کلمات و به معنی رسم الخط و درست نویسی می باشد . دیکته: یعنی املا کردن توسط کسی و نوشتن توسط دیگری. دیکته کلمه ای فرانسوی است .
مهارت املا نویسی به معنی جانشین کردن صحیح صورت نوشتاری حروف، کلمه ها و جمله ها به جای صورت آوایی آن است. دانش آموزان باید به این مهارت دست پیدا کنند تا بتوانند به خوبی بین تلفظ کلمه ها و حروف سازنده آنها ارتباط مناسبی برقرار کنند.
با پیدا کردن این مهارت زمینه لازم برای پیشرفت آنان در درس های جمله نویسی، انشاء و به طور کلی مهارت نوشتن، بهتر فراهم می شود.
دانش آموزان در هنگام آموزش املا باید نکات زیر را رعایت کنن.
الف- جمله ها و عبارت ها را خوب بشنوند (تشخیص دقیق کلمه)
ب- جمله ها و عبارت ها را خوب تشخیص دهند (یادآوری و مجسم ساختن تصویر= بازشناسی کلمه در ذهن)
ج- آنها را درست بنویسند (نوشتن صحیح حروف سازنده، بازنویسی کلمه و توالی مناسب آنها.)
اهداف آموزش املاء
ارزشیابی و تمرین آنچه دانش آموز در کتاب های درسی خود آموخته است.
آموزش صورت صحیح نوشتاری کلمه ها و جمله های زبان فارسی.
تشخیص اشکالات املایی دانش آموزان و کوشش برای رفع و تکمیل کمبود ها و افزایش دامنه ی لغات .
تمرین آموخته های نوشتاری دانش آموزان در رونویسی
آموختن لغاتی که در زبان امروز معمول بوده و مورد احتیاج دانش آموز است.
تعلیم آیین نگارش و صحیح نوشتن کلمات و یادگیری شکل، معانی و مفاهیم کلمات جدید و موارد استعمال آنان ها.
برقراری ارتباط مفید کتبی با دیگران و بیان درست مطالب در غالب کلمات.
ایجاد مهارت و هماهنگی بین اعضای بدن
آمادگی برای مشاغلی که به افراد تحصیل کرده و در عین حال به صحیح و دقیق نوشتن نیاز دارند.
10. درس دیکته با دروس دیگر ارتباط دارد و منجر به خوب فهمیدن و یاد گرفتن بقیه دروس می شود.
11. یادداشت کردن مطالب مهم بخصوص در سالهای بالاتر تحصیلی .
از آنجایکه یکی از عوامل مؤثر در رسیدن موفقیت در دانش آموزان ایجاد انگیزه کافی برای انجام هر فعالیت آموزشی می باشد می توان با بیان اهداف آموزش املاء در کلاس انگیزه کافی برای آموزش دیکته را فراهم کرد.
روش های تدریس آموزش املا:
بسیاری از آموزگاران می پندارند که تنها روش آموزش املای کلمات، مشق نویسی از روی کتاب و نوشتن دیکته از هر درس است. ولی هیچ یک از این دو را ه نمی تواند روش مفیدی باشد.
چون اولی فقط به تمرین و تکرار طوطی وار تکیه می کند و دومی بر حافظه. آموزش املا را باید از کلماتی شروع کرد که بیشتر مورد احتیاج دانش آموز است.
و نیز برای او لازم است. آموزش املا نباید فقط منحصر به ساعت این درس در برنامه کلاس باشد. بلکه باید در بین همه دروس هماهنگی وجود داشته باشد مخصوصا درس های قرائت فارسی، انشاء و دستور زبان فارسی که همگی یک واحد درسی را تشکیل می دهد. و آموزش صحیح هر کدام به آموزش صحیح دیگری بستگی دارد.
ابتدا هر معلم باید بداند که دانش آموزان نام حروف الفبا و صدای هر یک را به خوبی می داند و می توانند با ترکیب صامت ها و مصوت ها بخش بسازند و آنها را بخوانند. معمولا یادگیری کلمه از 3 راه است.
راه سمعی، بصری، حرکتی
در آموزش املا دانش آموز باید تلفظ کلمه را بشنود. شکل آن را ببیند و با حرکت دست آن را بنویسد. در نتیجه کلماتی را که شاگرد نشنیده و ندیده نباید به او دیکته گفت.
1. روش آزمون- مطالعه- آزمون
در این روش در ابتدا یک متن را به عنوان دیکته برای دانش آموزان می خوانیم و بعد از تصحیح آن را به دانش آموزان باز می گردانیم. سپس دانش آموزان تا جلسه بعدی غلط های موجود در املای خود را تمرین می کند.
در جلسه بعد از آن متن دوباره دیکته گفته می شود که معمولا به دون غلط یا با غلطهای معدودی می باشد. باید توجه داشت که متن دوم را با کمک کلماتی که از متن اول که از ارزش املایی برخوردارند (اما در غالب جملات جدید) می توان تهیه نمود تا میزان پیشرفت دانش آموزان در زمینه ی حافظه ی دیداری هم سنجیده شود.
2. طرح پژوهش بررسی مشکلات املایی از دیدگاه زبان شناختی1:
این طرح با توجه به نتایج بررسی 27 هزار املا از چهار هزار و پانصد نفر در هفت استان آمده و مورد بررسی قرار گرفته و پس از آن طرح جدیدی ارائه شده که زیر بنای این روش توجه به وجه آموزشی درس املاست.
چرا که تا کنون بیشتر به وجه آزمونی املا توجه می شده است بدون آنکه آموزش املا صورت گیرد.
در این روش پیشنهادی اول به آموزش چگونگی املای کلمات پرداخته می شود و در مرحله بعد پس از رفع اشکالات فراگیران آزمون املا اخذ می شود. سپس از آزمون به طریقه مشارکتی استخراج نتایج صورت می گیرد. و سپس تمرینات مختلفی برای تقویت مهارت های املایی دانش آموزان انجام می شود در این تمرینات هم به مهارت های ذهنی هم به مهارت های عملی توجه شده است.
البته در کلاس درس هر معلم نسبت به نیازهای واقعی شاگردان خود یکی از این روشها را انتخاب خواهد کرد که در این زمینه باید اصل انعطاف پذیری را رعایت کرد.در این روش چه در هنگام اخذ املا و چه در تمرینات واژه ها به صورت واحد های منفرد در نظر گرفته نمی شود بلکه بعنوان عناصر سازنده جمله که اصلی ترین
واحد ارتباطی زبانی است منصوب می گردند ویژگی سوم این روش ارتباط زنجیره وار املاهای گوناگون با همدیگر است.
بدین ترتیب معلمان باید طی تهیه متن املا به مشکلات اساسی املا های قبل توجه کافی داشته باشند.
اما نکات برجسته این روش آموزشی را می توان چنین برشمرد:
توجه بیشتر «وجه آموزشی» درس املا نسبت به وجه آزمونی
انعطاف پذیری در انتخاب تمرینات در هر جلسه املا
توجه به کلمات بعنوان عناصر سازنده جمله های زبانی
ارتباط زنجیره وار املا های اخذ شده در جلسات متعدد
مراحل این روش آموزشی املا:
انتخاب متن املا و نوشتن آن روی تخته سیاه و خواندن
قرائت املا توسط معلم و نوشتن توسط دانش آموزان
تصحیح گروهی املا و تهیه فهرست خطاهای املایی
تمرینات متنوع با توجه به اولویت بندی های اشکالات املایی استخراج شده