تحقیق مقاله گونه شناسی و گاهنگاری نسبی ظروف عصر آهن بخش پیش از تاریخ موزه ملی ایران باستان

در تحریک یک قطبی (Monopolar) الکترود فعال (درون یا نزدیک هدف نورونی) کاتدوو الکترود بی تفاوت آن می باشد. در این تحریک جریانی که بوسیله ی کاتد تزریق شده به طور یکنواخت در همه جهات توزیع می شود.

در تحریک یک سه و چند قطبی، فعالیت فیبرهای عصبی همیشه در نزدیکی کاتد رخ می دهد. برای تحریک بینایی (optimal) در تحریک یک – سه – و چند قطبی، نحوه ی قرارگیری کاتد بسیار مهم تر از نحوه ی قرار گیری آند می باشد. در کاربردهای کلینیکی FES پدیده ای همچون قطع کاتد، تحریک آندی و قطع آند، احتمال وقوع ندارند(25)و(24) . آستانه ی جریان برای تحریک یک فیبرعصبی با فاصله ی بین کاتد و فیبر افزایش می یابد و به طور عکس با قطر فیبرهای رابطه دارد (رابطه ی عکس با قطر فیبرها دارد)

فیبرهای کوچک تر می توانند بیشتر فعال شوند وقتی که پالس ها وسیع تر هستند. مصرف جریان هنگامی که تحریک با یک کاتد محافظ (guarded) موازی با دسته فیبرها داده می شود به حداقل می رسد مانند آنچه در تحریک عصب محیطی و تحریک طناب نخاعی (SCS) وجود دارد.

گونه شناسی و گاهنگاری نسبی ظروف عصر آهن بخش پیش از تاریخ موزه ملی ایران باستان

هدف و اهمیت تحقیق:

تمدنهای امروزین بر پایه فرهنگ اداب و رسوم مذاهب و علوم تمدنهای گذشته بناشده است. بدیهی است که آثار به جای مانده از گذشته به تحلیل دقیقتر تمدن امروز کمک بسیاری می کند، دست سازهای بشر از جمله این آثار است. آثار سفالی به عنوان نمونه هایی عینی می تواند ما را با کمترین خطای ممکن به شناخت بسیار وسیعی پیرامون زندگی و تمدن دوره مختلف اقوام ایرانی رهنمون سازد.

بشر ابتدا ابزار و وسایل مورد نیاز خود را از سنگ ساخت و سپس از خمیر گل رس استفاده کرد وی از آغاز سفالینه ها را به صورت خام به کاربرد اما به تدریج دریافت که پختن موجب استحکام بیشتر این ظروف میشود.سفالینه های نازک و ظریف حاکی از مهارت بسیار سازندگان خود هستند. ساختن این ظروف تا جایی پیش رفت که از خمره های بزرگ در حکم قبر استفاده کردند.سفالگر باستان به دلیل نبود خط و کتابت از طریق تغییراتی که در شکل ظاهری و نقوش تزیینی به وجود آورده افکار خود را در رابطه با طبیعت و جامعه زمان خود منتقل کرده است.

امروزه باستان شناسان از طریق این دست آفریده ها قادرند منشاء و قدمت اشیاء  را شناسایی کنند. با توجه به مطالب فوق الذکر در موزه ملی بخش پیش از تاریخ تعدادی ظروف منقوش وجود دارد که بطور دقیق محل کشف این اشیاء مشخص نیست و مورد مطالعه قرار نگرفته است  بنابراین نگارنده با هدف مطالعه و بررسی علمی بر روی این سفالهای برای مشخص نمودن محل ساخت و تاریخ نگاری نسبی اقدام به انجام این عمل نموده و امیداست که این پژوهش بتوانند زمینه ای برای پژوهشگر و محققان در شناساندن این مجموعه قرار گیرد.

سوالات مورد تحقیق:

1-

2-

فرضیات:

قلمرو تحقیق:

از لحاظ فازمانی هزاره دوم تا هفتصد قبل از میلاد، و از لحاظ مکانی ظروف سفالی موجود در بخش پیش از تاریخ موزه ملی ایران

روش تحقیق:

روش تحقیق به دو صورت کتابخانه ای و موزه ای انجام میگرید یعنی مراجعه به کتابخانه های معتبر داخل کشور و فیش برداری از مدارک و اسناد موجود در ارتباط با باستان شناسی ، روش موزه ای بصورت مطالعه و مقایسه ظروف و نیز تهیه عکس ، اسلاید از اشیاء موجود در موزه و در پی فرایند مطالعات انجام گرفته پاسخ در رد یا تایید فرضیات داده خواهند شد.

فصل دوم

«سفال و سفالگری»

سفال:

سفال فراوانترین ، ارزانترین، وشکننده ترین متنوع ترین کالاهای مصنوعی بوده که انسان از دوران نوسنگی به بعد در اختیار داشته است. فراونترین از آن لحاظ که ماده اولیه آن بر عکس بسیار مواد اولیه دیگر، چون فلز سنگ و چوب که به آسانی د ردسترس نبود، تقریبا و بدون استثناء در همه جابه مقدار فراوان یافت می شود. ارزانترین به این جهت که تهیه گل رس مستلزم هزینه ناچیزی بوده است و افزون بر آن تولید پخت سفال می توانست در ساده ترین شکل ممکن انجام پذیرد. شکندترین به دلیل طبیعت شکنده آن و اینکه سفال شاید پر مصرف ترین وسیله مصنوعی بوده است که جوامع بیشتر از عصرفلز و حتی مدتها پس از آن در اختیار داشته اند. متنوع ترین از آن جهت که تولید فراوان و مداوم همیشه با دگرگونیها و نو آوریها در شکل و نقش سفال همراه بوده است، دگرگونیهای که بخشی از آن بر اثر تطور و رشد درونی فرهنگ در طول زمان به وجود می آمده ، و بخش دیگر به علت پیوند فرهنگی و اقتصادی با جوامع دور و نزدیک پدیدار می شود افزون بر آن از آنجا که سفال دارای ترکیبات معدنی است جز در موارد استثنایی (پخت در حرارتهای بسیار پایین و ترکیب خاص ناخالصیهای و ماده چسباننده) بسیار پایاست و گذشت زمان اسیب چشمگیری به آن نمی رساند.(مجید زاده ، 1370 ، ص4).

مطالعه سفال باید به تدریج از توصیف و طبقه بندی ساده و محدود متداول خارج شود و به شناخت جنبه های پیچیده تر و مفید تر فرهنگهای پیش از تاریخ بنجامد. شناخت نوع گل ناخالصیهای و ماده چسباننده و نحوه پخت سفال با جنبه های تکنولوژی و کاربردی آن بستگی مستقیم دارد. قصد سفالگر از ساختن سفال بیشتر متوجه جنبه های کاربردی آن در نتیجه محکم، سخت و متخلخل بودن آن است، حال آنکه رنگ و نقش ، که جنبه تزیینی دارد، به سفال زیبایی می بخشد و خود بحث دیگری است. (مجید زاده ، 1370، ص4)

هزاران سال پیش در عصر نوسنگی، زمانی که انسان توانست از ابزارهای سنگی استفاده کند و با فن سبد بافی آشنایی یابد احتمالا با اندوه­کردن بدنه خارجی سبدها و قرار گرفتن آنها در کنار آتش به طور اتفاقی به شناخت ظروف گلی و مزایایی ان دست یافت، دسترسی به چنین وسیله ای تحولی چشمگیر در امر جمع آوری و نگهداری غذا پدید آورد و انسان در نقاط مختلف جهان با اختلاف زمانی چشمگیر ، به این مرحله از تحو.ل و خلاقیت قدم گذارد. طبق مطالعات انجام شده آغاز کشاورزی و یکجانشینی در ایران به هزاره ششم و هفتم ق.م بر می گردد.

نخستین سفالهای دوران جمع آوری غذا یا عصر نوسنگی قدیمی ترین ظروف گلی است که تا کنون در افریقای شرقی بدست آمده است.

این ظروف اسکلت سبدی دارد و در واقع سبدی گل اندوه است که در کنار آتش خشک شده است. فکر استفاده از پوسته ای د ارای حجم احتمالا پس از دیدن پوست میوه ای خشک شده حفره های سنگی قطعات سنگی باسطحی مقعر که آب باران را در خود نگهداری می نمود پدیده آمده است. قدر مسلم انسان با قراردادن دستهای کنار هم استفاده از آنها برای نوشیدن آب عملا به ایده ظرف و مظروف پی برده است. (توحیدی ، 1378، ص 5).

سفال یکی از خلاقیت های ماندگار انسان از دوره های نوسنگی و ماقبل تاریخ است. سفال باستان امروزه به صورت زوائد و زباله از ویرانه های مدفون یا گورهای جوامع کهن به دست می آید. هیچ یک از مصنوعات و ساخته های فکر و اندیشدین از نظر ارزانی و فراوانی مواد اولیه در طیبعت به پای سفال نمی رسد. از طرف دیگر هیچ ماده مصنوعی دیگر ی مانند سفال در طبیعت وجود ندارد که طی هزاران سال در زیر خاک بدون فساد باقی نماند. اگر سفال اگر از خاک رس و مرغوب و گل کاملاً ورز داده شد ه و ترشیده و تخلیه شده از هوا، شکل گرفته و در درجه حرارت مطلوب پخته شده است هرگز فاسد و متلاشی نخواهد شد ولی در درون زمین و طی گذشت اعصار و زمانهای طولانی،  زیر باران و برف  و تابش و اشعه خورشید و سایر عوامل جوی، مانند دیگر پدیده های طبیعی هوازده و ساییده خواهد شد. اگر سفال دارای نقش ، لعاب یااندوه اضافی (اسلیپ) روی پوسته باشد این اضافات خیلی زودتر از هسته و خمیره فرسوده و گسیخته خواهند گردید. (کامبخش فرد ، 1379 ، مقدمه) کشف سفال و مانده های گل پخته جوامع باستانی عملا از قرن نوزدهم آغاز شده ولی علم و آگاهی و تشخیص قدمت و زمان ساخت و تولید فعال وبه تبع آن شناخت جوامع تولید کننده سفال طی یکصد سال اخیر وارد مباحث علمی باستان شناسی گردیده است. هنگامی که سفال در دوره های باستانی کشف شده ابتدا موارد مفید و کاربردی آن مد نظر بود در مسیر تشکیل روستاهای اولیه که با گذراندن از دوران جمع آوری غذا به تولید غذا، روی آورنده نیاز به ابزارهای برای ذخیره غذایی اضافی به وجود آمده است. برای این منظور از سفال به صورت کندو، کپ، خمره و کوزه که معمولا در زمین کار می گذاشته استفاده می شد. وقتی هم که سفال به صورت بوم نقاشی وارد مقوله هنر شد، موارد کاربردی آن ثبت پیامهای خواسته هاو نیازها، دادن اطلاعات و در حقیقت انتقال اندیشه بود. مجموعه نمادهایی که قبل از پیدایش خط روی سفالینه ها نقش می شد ، در معاملات پایاپای و در بین جوامع حرکت می کرد و دست به دست می گشت .در این بده بستانها ساکنان روستاهای دور نزدیک از موقعیت های صنعتی، دامداری ، کشاورز، عاطفی یکدیگر اطلاع و آگاهی پیدا می کردند و در مورد نیاز رابطه را توسعه می دادند. سفال از بد و پیدایش خود مراحل تکوینی آن از قبیل سستی، سختی، نقشی و بی نقش را طی کرده است. (کامبخشن فرد ، مقدمه 1379)

روشهای ساخت سفال:

پدیده سفال وقتی که پس از تشکیل روستاهای اولیه مراحل تولید اندک و انفرادی رسید، کالایی خشن و آمیخته با کاه و پوک که در آفتاب یا اجاق خانه نیم پخته شده است. در لایه E گنج دوره یک تکه سفال ساده خشن و در لایه D سفالهای زیادتری بدست آمده است یا از جمله خمره هایی برای ذخیره سازی آب و غذا که در زمین و پای دیوار خانه ها نشانده شد، و با این که در آفتاب نیم پخته شده بودند، گنجایش صد تا دویست لیتر آب را داشتند اولین تکه سفال نئولیتیک در غار بیستون گزارش شده و در غار هوتو و کمربند بهشهر نیز نخستین تکه سفالهای سست و پوک بدست آمده که پدیده ای از اولین سفالهای بوده است. سفال این روستاهاو پناهگاههای اولیه دوره نوسنگی که مقدمات تولید اولیه سفالها را فراهم آورده اند (مانند آسیاب،گنج دره و گوران) به موجب آزمایش ها و ارقام رادیو کربن حدوداً 7000 تا 8650 سال ق . م قدمت داشته اند. دهکده های نوسنگی محمد جعفر ، چغاسفید چغا سرخ دهلران، چغا نبوت دشت خوزستان و در همین زمانها سفال را تولید کرده اند. بدون آنکه بتوان تصویری از تکه سفالهای خشن و اولیه که طی بررسیهای و کاوشها ی باستان شناسی از این میادین کشف گردیده و اینک در آرشیو مؤسسات شرق شناسی غرب جای گرفته انده ارائه داد و مدارک را در اثبات ادعا مستند نمود، می توان اظهار داشت که مشخصه این نوع سفالها خشنونت فراوان، نرمی و پوکی فوق العاده و اختلاط بسیار باکاه، خرده علف و شن است. این سفالها در آفتاب یا اجاق خانه ها نیم پخته گردیده و فاقد هر گونه نقش و طرحی بوده اند. (کامبخش فرد 1379، مقدمه) .

ساخت سفال به دو روش استفاده از چرخ سفالگری و بدون استفاده از آن معمول بوده است و در مجموع در هر دو روش دو مرحله شکل بخشیدن به گل و پختن آن وجود دارد. در مرحله اول شکل دادن بدنه پیش از نصب دسته ولوله و سایر ملحقات آن است که بدان مرحله مقدماتی می گویند و پس از شکل دادن ثانویه است که در این مرحله سفال پرداخت، تزئیین و فزوده کاریها پیش از خشک شدن ظرف صورت می گیرد.(توحیدی ، 1378 ، ص 19).

نخستیتن و کهنترین شیوه شکل دادن یا مرحله اول را در مورد ظرف و اشیاء مصرفی و مورد نیاز می توان دید. طبق بررسی تاریخچه سفالگری انسان از دور دست خود به طریق مختلف استفاده کرده است؛مثلاً با قراردادن کف یک دست به عنوان قالب از دست دیگر برای گل گذاری وتحدب بخشی استفاده و در نهایت شیء ساخته که شیبه دو کف دست بوده و آن را برای برداشتن آب از چشمه و نوشیدن به کاربرده است. در این شیوه سفالگری یک چانه گل ورز داده را در کف دست خود قرارداده و با دست دیگر شروع به شکل دادن آن می کرده است. بدین ترتبیب که ابتدا روی چانه گل را با شست دست فشار داده و گودال کوچکی را با فشار دادن کم کم بالا آورده است، در حالیکه چانه گل همچنان در کف دست حرکتی دورانی داشته است. به نظر میرسد با این روش فقط ظروف کوچکتر براحتی ساخته شده و معمولا از نظر شکل نیز کاسه ها و قدحها را که دهانه ای باز دارند، شامل می شده است.(توحیدی ،1378 ، ص 19).

در این روش با توجه به اینکه شی حاصل دارای کف گرد وتخم مرغی شکل بود، برای خشک شدن و انجام مراحل بعدی باید روی تخته سنگ یا سطی صاف قرار می گرفت که در ابتدا با اندکی فشار روی سطح ظرف کف کوچکی زیر آن ایجاد می شد.

این حرکت گام بسیار ارزشمندی بودن در جهت اینکه سفالگر از چیز دیگری که دارای سطخ اتکای مناسبی بود برای جابجایی و چرخش گل استفاده کند و در بزرگ کردن و شکل دادن به بدنه و لبه ظرف آزادی عمل بیشتری داشته باشد در واقع با آزاد شدن دستهای انسان، (مخصوصا دست نگهدارنده) آزادی عمل و قدرت تفکر و توانایی انسان در سفالگری افزایش یافت.(توحیدی ، 1378 ، ص 20). سفالگران با کسب مهارت در ساخت ظروف سفالی به روش حرکت و جابجایی تخته کار ، عملا قدم موثر دیگری برای ساخت حجمهای بزرگ و ضخیم برداشتند. برای ساخت ظرفهای بزرگ از روش شکل دادن حلقوی و مارپیچی و فتیله ای در ساخت تنوع و خمره های بزرگ که امکان چرخش آن روی سطح چرخ سفالگری وجود ندارد استفاده میشود.(عابدی ،‌1362 ،‌ص 28).

در روش دوم سفالگری  شکل بخشیدن به سفال با چرخ گردان است. دراین روش چانه گل روی صفحه ای که قابلیت جابه جایی دارد یا در جای خود قابلیت چرخش تا 360 درجه را دارد،  قرار می گیرد. برای این صفحه گردان ، محور یا پایه ای درست می کنند که صفحه روی محور به کمک دست می چرخد و در واقع همان چرخ سفالگری کند یادستی است. این دستگاه ساده صفحه ای است روی پایه ای با نوک گرد که درون حفره ای می چرخد را به گردش در می آورد که معمولا شاگرد سفالگیر مامور چرخاندن این چرخ بوده است. تجربه این دستگاه راه را برای اختراع چرخ پایی همواره کرد. آثار مربوط به وجود چرخ دستی در دروان باستان را میتوان در نقاشیهای مربوط به 3000 ق . م در مصر مشاهده کرد.(توحیدی 1387، ص 21).