تحقیق مقاله هنر و معماری ساسانی

هنر ساسانی:

هنر تکامل یافته ی ساسانی آخرین جلوه ی هنر پارتی و هخامنشی است که در اصل ایرانی بوده است و ریشه در باور های مزدیسنا داشته است.این هنر به وارونه ی آن چه همه می پندارند، بیانگر یک زندگی ناگهانی نیست و هم چنین برگرفته از هنر یونانی یا رومی نیز نمی باشد.هنر ساسانی آخرین جلوه از هنر شرقی باستان است و خود معجونی از هنر ایرانی است که بیشتر از 1000 سال از عمر آن گذشته است، هنر ساسانی با هنر غربی عصر خود مخالف است،و رقابت آن دو که برخی دانشمندان در اثبات آن کوشش کرده اند.فقط در مورد های خارجی و ظاهری درست است.این هنر، هنری ایرانی با جلوه های کاملا خاص ، و دارای ریشه های کهن بوده است،هر چند در دنیایی تجلی پیدا کرده است که توسط یونانیت تغییر شکل  یافته بود.هنر غنی شاهنشاهی ساسانی با منش ایرانی توانست جهانی شود به پیرامون خود پرتو افکند و خود الگوی دیگر تمدن ها شود. هنر ساسانی پس ار ورود اسلام نه تنها در اسلام بلکه در سرزمین های دوردست نیز به زندگی خود ادامه داد و گسترش این هنر گرانمایه در فراتر از مرز های ایران سبب جاودانگی فرهنگ و هنر ساسانی شد.

 تاریخچه بنای کاخ اردشیر فیروز آباد:

این بنا که بدست اردشیر بابک مؤسس سلسله ساسانیان ساخته شده است که از اولین بناهای ساسانیان به شمار می رود. این بنا در دو کیلو متری شهر فیروزآباد قرار دارد که با مصالح لاشه سنگ و ملاط گچ احداث گردیده تزئینات به کار رفته در آن شامل گچ بری های زیبا و رنگی داخل بنا می باشد کاخ اردشیر را مهمترین و عظیم ترین اثر تاریخی فیروزآباد می دانند عده ای معتقدند این بنا کاخ نبوده بلکه کاربری آن را آتشکده میدانند. زیرا معتقدند که هر بنای مهمی که در کنار آب ساخته می شده محلی برای پرستش آناهیتا بوده است، اما طبق سندیات به دست آمده احتمال کاخ بودن بنا بیشتر است. این بنا در کنار روستایی به نام آتشکده بنا شده است، اردشیر بابکان این کاخ را نزدیک مدخل تنگاب در کنار چشمه ای به قطر 50 متر احداث کرده است که از کاخ های ییلاقی اردشیر به حساب می آمده است. از ویژگی های منحصر به فرد این بنا می توان به این اشاره داشت که این بنا تحسین بنای تاقدار ساسانی محسوب می شود. زیر بنای این کاخ 115*55 متر مربع است و اطراف آن ساختمان ها و دیوارهایی پوشانده که هنوز آثار آن باقی است.

از سایر آثار اطراف این کاخ می توان به بنای آشپزخانه در پشت کاخ، تل نقارخانه در

   (پلان کاخ اردشیر ساسانی)

مجاورت کاخ و قلعه حسن آباد و برخی روستاهای باستانی دیگر اشاره کرد. همچنین

بنای امامزاده جعفر در محدوده شهر قدیم که از دوره ایلخانی باقی مانده است و یا سنگ قبرهای بسیار جالب که یکی از آنها دارای تاریخ 741 ه . ق است از دیگر آثار اطراف این کاخ هستند. این بنا را جالب توجه ترین ساختمان معماری دوره ساسانی می دانند. از بناهای هم ردیف آن می توان به بقایای مانده در فراش بند، کازرون، یزدخواست و سروستان اشاره کرد.

همچنین در متون تاریخی نیز در مورد عظمت این بنا صحبت شده است. در زیر به نمونه ای از آن که بر گرفته از کتاب آثار عجم تدوین دکتر منصور رستگار است اشاره می شود. با توجه به این اثر مشاهده می شود که در گذشته این بنا را آتشکده می دانسته اند نه کاخ.

 "از جمله آثار غریبه فیروزآباد، آتشکده آنجاست که آن را «آتشکده اعظم» نامند. زیرا که در فارس آتشکده  بزرگتر از آن نسیت گویند آن را نیز اردشیر بابکان بنا نهاده و آن در سمت شمال قصبه حالیه واقع است. به مسافت یک فرسنگ دور از آن تقریباً.

الحق بنیان عجیبی و آثار غریبی است. عقل از مشاهده اش حیران است. عمارات این آتشکده، همه تو بر توست. غدیری که اکنون آب از آن می جوشد و به جدولی که در کنارش بریده اند، جاری می گردد، قریب به آتشکده است. دور تا به دور آن، خمپ آتشکده 150 قدم است عمقش را خدا داناست. خیلی عمیقتر از خمپ تنگ کرم و خمب دارابجرد است که مذکور شد.

وضع آن عمارت اعظم از همه عمارتی است مربع که هر یک از طول و عرض درون آن عمارت، 15 ذرع است و سقف آن طاق بلندی است که ارتفاعش تقریبا 25 نوع ذرع است و از هر چهار سمت این بقعه دری بزرگ هلالی مانند است که آن درها به عمارات دیگر می روند.

نادره: هنوز اثر گچکاری که به دیوار اندرون آن ایوان نموده اند، باقی است بلکه بعض از گچبریها که به طور گل و برگ ساخته اند، برقرار است و جلوی عمارت بزرگ مذکور ایوانی بوده است که پیش طاقش خراب شده است.

فرصت الدوله شیرازی در حدود 110 سال پیش درباره بنای آتشکده فیروزآباد می نویسد:

« از جمله آثار غریبه فیروزآباد آتشکده آنجاست که آن را آتشکده اعظم می نامند زیرا که در فارس آتشکده بزرگتر از آن نیست. گویند آن را اردشیر بابکان بنا نهاده و آن در شمال قصبه حالیه واقع است به مساحت یک فرسنگ دور از آن تقریباً- عمارات این آتشکده همه توبرتوست. غدیری (برکه) که اکنون آب از آن می جوشد به جدولی که در کنارش بریده اند جاری می گردد. (وضع آن عمارت) اعظم از همه، عمارتیست مربع که هر یک از طول و عرض درون آن عمارت پانزده ذرع است و سقف آن تاق بلندیست که ارتفاش تقریباً بیست و پنج ذرع است و از هر چهار سمت این دری بزرگ هلالی مانند است که از آن در ها به عمارات دیگر می روند. هنوز اثر گچ کاری که به دیوار اندرون آن ایوان نموده اند باقیست بلکه بعضی گچ بری ها که به طور گل و برگ ساخته اند برقرار است و جلو عمارت بزرگ مذکور ایوان بوده است که پیش تاقش خراب شده است طول و عرض آن ایوان دوازده ذرع در ده ذرع است. تمام آن عمارت سراپا از سنگ و گچ ساخته شده ابداً آجر به کار نرفته و سنگ های آن مختلفاً از نیم ذرع تا یک چارک و کمتر می باشد و در سمت جنوب شرقی آن آتشکده نیز در جلو ایوانی است که قدری از تاق آن خراب گردید. طول و عرض این ایوان هم دوازده ذرع در ده ذرع است و در این ایوان نیز دربهای هلالی است. از این درب ها در عمارت مذکور می شوند و در دو طرف ایوان چندین تاق به ردیف بوده که اکنون سقف های آنها فرو آمده بالجمله این آتشکده در کنار شاه راهی واقع شده که از آن می روند به سمت بوشهر.»

در کتاب سبک شناسی استاد پیرنیا آمده است:

آتشکده فیروزآباد یا بارین (224 میلادی) از دیگر بناهای مهمه این دوره است. ایران شناسان مغرب زمین سعی دارند آن را کاخ اردشیر بدانند در صورتی که به نظر چنین نمی آید و لازمه کاخ بودن داشتن بعضی فضاهاست که این بنا ندارد.