تحقیق مقاله اقلیم و معماری ماسوله

اقلیم و معماری ماسوله :

پیشگفتار :

شهر ماسوله با وسعت ۱۶ هکتار در ۵۵ کیلومتری مرکز استان گیلان (به مرکز رشت) در ایران و در ۳۲ کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن در ناحیه‌ای کوهستانی و جنگلی با ارتفاع 95۰ متر از سطح دریاهای آزاد در دامنه‌ای صخره‌ای با معماری بی‌همتا در ایران و حتی در جهان قرار گرفته است. ماسوله از غرب به خلخال، از شمال به ماسال و از جنوب به تارم علیا محدود است.

این شهر از نظر هماهنگی معماری با محیط طبیعی و جغرافیاییِ خود، بی نظیر بوده و طی شماره 1090 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. ازاینرو حفظ و نگهداری و تماشای این مجموعه در وضعیت کنونی و آینده از اهدافِ به ثبت رسیدن و محافظت از این شهرک قلمداد می‌گردد. ولی این شهرک هم اکنون رویارو با مسائلی مانند ریزش سنگ، سیل، رانش زمین، زمین‌لرزه، تصرف به منظور توسعه عمرانی و انسانی و تخریب و ... می‌‌باشد، که احتمال خطر را در این ناحیه به حداکثر می‌‌رساند و با توجه به اینکه در 10 کیلومتری بالاتر از ماسوله جدید، ماسوله قدیم با آثار و بازمانده‌های انسانی از قبیل سنگ کوره و ... در منطقه‌ای گسترده پراکنده شده است که جزء آثار باستانی بشمار می‌آیند. زبان مردم ماسوله، تالشی است.

ماسوله دارای محله‌های ریحانه بر، خانه بر، مسجدبر، کشه سر و اسد محله است.

قلل مهم ماسوله عبارت‌اند از: شاه‌معلم (شامولوم)، آسمانکوه، لاسه سر، تروشوم و کله قندی. که قله شاه معلم با ارتفاع 3050 متر بلندترین نقطه استان گیلان می باشد.

همجواری خانه ها شاخص ترین ویژگی های معماری ماسوله است. این هم جواری به گونه ای شکل گرفته که خانه ها را زنجیروار و به هم پیوسته در امتداد شیب طبیعی زمین قرار داده است

پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی ماسوله در نیمه دوم سال 1380 شکل گرفت. این پایگاه بر آن است تا جایگاه شهر ماسوله را به عنوان مجموعه ای از میراث ملی فرهنگی و هنری پاسداری نماید. این پایگاه موظف به تجهیز شهر ماسوله در برابر انواع آسیب ها در ساختار کالبدی ، فضایی، فرهنگی، اجتماعی ، اقتصادی و نیز حفظ الگوهای بومی است.

استحکام بخشی، مرمت شهری، نظارت بر ساخت و سازها، پژوهش در قلمرو باستان شناسی، مردم شناسی، زبان شناسی ، معرفی و آموزش و تولیدات فرهنگی فعالیت های کلی پایگاه را تشکیل  می دهد.
تولیدات فرهنگی این مجموعه عبارتند از: چاپ کتاب گویش ماسوله، کتاب ماسوله(مجموعه ی مقاله   در دست چاپ)،کتاب شناسی ماسوله(چکیده نویسی مقاله ها و کتاب ها در دست تدوین)، پژوهش مردم شناسی ماسوله(در دست چاپ)، چاپ انواع  پوستر، بروشور، نقشه راهنمای شهر و غیره در راستای  معرفی شهر تاریخی ماسوله.

هنر معماری ماسوله :

رشد فزاینده جمعیت جهان آثار اساسی واغلب فاجعه آمیزی بر زیستگاههای طبیعی کره زمین داشته است.  مصرف بی رویه انرژی ،تخریب جنگلها وانقراض گونه های گیاهی وجانوری  ازپیامدهای آن می باشد. نگرانی درباره آینده محیط زیست کره زمین و منابع آن حقیقتی انکارناپذیر است که امروز توجه جهانیان را به خود معطوف داشته است.

 بسیاری بر این باورند که  رشد بی رویه جمعیت ؛  منجربه شهر نشینی ودر نتیجه  مصرف بیش از حد وغیر مسئولانه انرژیهای فسیلی شده است.  فعالیتهای انسانی در کره زمین از یک سو به دلیل  استفاده از منابع به شیوه کنونی فرصتها وامکانات نسلهای آینده را به خطر انداخته واز سوی دیگرشهرهارا که جایگاه اصلی فعالیتهای انسانی اندو بزرگترین مصرف کننده منابع طبیعی نیز به شمار می آیندرا مورد تهدید جدی قرار داده است.

در حال حاضرتوجه به توسعه پایدار از جمله مواردی است که بسیاری از متخصصان بر آن توافق دارتد. بر طبق این نظریه رسیدن به بالاترین درجه پایداری در شهرها امری حیاتی می باشد. این طور به نظر می رسد که توسعه پایدار ومفاهیم آن به خوبی بااهداف ومقاصد معماری  وشهرسازی نوین سازگار بوده ومی تواند به عنوان عاملی موثرجهت تحقق اهداف پایداری مطرح شود.البته پایداری شهری تنها مربوط به مقولات زیست محیطی نمی باشد بلکه رسیدن به پویایی اقنصادی محیط زیست قابل زندگی وبرابری اجتماعی از جمله موارد مهم دیگر در این زمینه به شمار می آیند. درکل توسعه شهری پایدار را می توان به عنوان توسعه ای تعریف نمود که سلامت اجتماعی واکولوژیکی بلند مدت شهرها را بهبود بخشد.

در این مقاله سعی بر آن است تا پس از مروری بر مبدا ومنشا مفهوم پایداری؛  تعریف آن وشناخت کاربردمفاهیم پایداری درشهرسازی؛  به بررسی و تحلیل ما سوله  به عنوان نمونه ای از شهرهای سنتی ایران پرداخته وبه این نتیجه ناءل شویم که ماسوله شهر  پایدار محسوب می شود؛  چراکه  واجد کلیه شاخصه های پایداری بوده وهمچنان پس از گذشت سالیان دراز  توانسته است به مسائل محیطی خود پاسخ دهد. روش تحقیق در این مقاله به دو صورت کتابخانه ای ومیدانی خواهد بود ودر نهایت با روش تطبیقی اصول شهر  پایدار وماسوله را بعنوان شهر سنتی ایران مقایسه خواهیم نمود و  نتیجه خواهیم گرفت که شهرهای سنتی می تواند به عنوان یک الگوی مناسب جهت طراحی شهری پایدار در ایران مطرح شوند.

  واژه های کلیدی: 

توسعه پایدار-معماری پایدار - شهر پایدار-شهر اکولوژیک شاخص های پایداری- ماسوله- معماری سنتی

1- توسعه پایدار

1-2-تعریف توسعه پایدار:

"واژه پایدارSustainable از ریشه کلمه لاتین Subtenir  گرفته شده است  وبه معنی بالاتر نگهداشتن ویا از پایه وزیر بنا نگه داشتن است.هر جامعه بایستی از پایه توسط ساکنان حال اینده اش پشتیبانی شود.برخی از مکانها در سایه ترکیبی معنی دار از خصوصیات فیزیکی وفرهنگی ومعنوی مردم را به پشتیبانی ومراقبت از اجتماع بر می ا نگیزانند.این مکانها در واقع همان مکانهایی هستند که پایداری در انها به بهترین وجه ممکن شکل گرفته است."

"پایداری به توانمندی جامعه-اکوسیستم ویا هر سیستم در حال فعالیت اطلاق می شود که می تواند تا آینده نامعلومی ادامه فعالیت داده بدون اینکه بر اثر فرسایش وتهی شده منابع کلیدی به حکم اجبار سقوط کند."

"پایداری تحت عنوان عاملی برای تامین نیازهای روز تعریف شده است.به گونه ای که توانمندیهای نسلهای آینده را در تامین احتیاجات خود به خطر نیندازد. پایداری به معنی اندیشیدن درباره رفتار خودمان در گستره ای بالاتر است.مبنی براینکه گزینه های ما اثرعمیقی در آینده محیط کره زمین وسلامتی افراد داشته واثرات منفی را از زندگی ما دور کند.تعهد به حفظ ورعایت پایداری عبارت از تعهد به اجرای اقدامات خلاقانه ومسئولانه است."

2-  پایداری درمعماری وشهرسازی:

2-1- معماری پایدار

«پایداری بی هیچ واسطه ای همان مسیری است که معماری بایستی در اینده نزدیک به آن دسترسی پیداکند. این نوع معماری باید تداعی کننده احساس انسانها  نسبت به طبیعت باشد. دلایل زیادی وجود دارد مبنی بر اینکه دیدگاه بشر درجهت نحوه ‌استفاده از منابع انرژی باید تغییر کنند وبه همین دلیل اجرای ساختمان با تفکر ومبانی معماری سبز بسیار حائز اهمیت است. ما بایستی کمی سبک تر بر روی زمین زندگی کنیم. زیرا عمق خاکبرداری وسایر دخل وتصرفهایی که در بستر طبیعی زمین برای ساخت وساز انجام می دهیم- نه تنها با نیازمندیهای ما در رابطه با  فضاهای یک ساختمان مرتبط است بلکه برارگانیسم کلیه موجودات و گیاهان محیط زیست نیزتا ثیرگذارمی باشد.معماری سبز در شش سال اخیر موفقیت‌هایی قابل ملاحظه داشته است. این موفقیت ها شامل اشاعه تکنیک های ساختاری جدید و فروش مصالح  متناسب با تفکر معماری سبز است. به طور کلی معماری سبز بر مبنای چهار اصل استوار است،‌: 1- ازانرژی آب، باد وسایر منابع طبیعی حفاظت کنیم 2- سلامت محیط زیستمان را تأمین کنیم 3- اقتصاد را در کشور رشد دهیم 4- کیفیت بالایی از زندگی برای شهروندان ارائه دهیم.»4

اصول معماری پایدار:

اصولی که از دیدگاه Rosana Hart &Kelly باید رعایت شود تا یک بنا به عنوان نمونه ای از یک معماری پایدار طبقه بندی شود عبارتست از:  

کوچک بیندیشید:Small Think) )

1- گرمایش ساختمان با آفتاب: Heat with the sun

2- راحتی و آسایش خود را حفظ کنیدKeep your cool

3- استفاده از انرژی های قابل بازیافت Use renewable Energy

4- ذخیره آبConserve forests

5-  استفاده از مصالح بومیUse Local Materials

6- استفاده از مصالح طبیعی Use Natural materials

7- حفظ جنگلهای طبیعیSave our forests

8- استفاده از مصالح  قابل بازیافت  Recycle Materials

 بادوام بسازید-Build to last

غذایتان را تولید کنید.Grow your food

غذایتان رانگهداری وذخیره کنید- Store your food

2-2- شهرسازی پایدار:

پایدار بودن یک جامعه انسانی به چه معناست؟  .پایداری یک معنای نسبی دارد. پایدار ماندن یعنی به جلو رفتن –ادامه دادن. پایداری یک سمت و سو است نه یک مقصد. شهر پایدار شهری است که حافظ و ارتقا دهنده رفاه اهالی چه در بلند مدت و چه در دوره متوسط می باشد که در ضمن بالاترین کیفیت زندگی از آن بدست می آید.پایداری ایجاب می کند که تصمیم گیری یکپارچه در نتایج اقتصادی و اکولوژی و اجتماعی خوب به اجراء درآید.

پایداری محیطی به معنی حفظ سرمایه طبیعی است که ایجاب می کند ما انسانها در مصرف مواد تجدید شونده و در مصرف آب و منابع انرژی حد و اندازه را رعایت کرده و بیشتر از انچه که سیستم های طبیعی می توانند فراهم کنند مصرف نکنیم. بعلاوه به یاد داشته باشیم که نسبت مصرف ما از منابع یکبار مصرف بیشتر از نسبتی نباشد که منابع پایدار تجدید شونده نتوانند آن را جبران کنند بهترین مثال در این مورد نفت و سوخت فسیلی است که پس از اتمام شدن دیگر تجدید نمی شوند.

بالاخره پایداری محیطی نیز به معنی رعایت این اصل مهم است که نسبت آلاینده های پراکنده در جو و در دامن طبیعت هرگز بیشتر از ظرفیت جذب شدن آن آلاینده ها در هوا و آب و خاک و بیشتر از توان تصفیه طبیعت نباشد. آخر آب این مظهر مطهر و پاکی حیات چقدر می تواند فصولات و پساب ها را تحمل کند؟

بعلاوه پایداری محیطی پی آمد خوبی است چون حفظ و دوام تنوع زیستی را دارد. بهداشت و هوا و آب کیفیت خاکها بایستی در همه وقت به میزانی از استاندارد باشد تا حیات بشر و رفاه او ونیز زندگی حیوانی و نباتی تنظیم گردد. پایداری نه یک رویاست و نه چیزی است که تغییر نکند. پایداری برعکس فرایندی خلاقه و داخلی و تعادل خواهی است که تا روپود تصمیم گیری ها را در همه مواد تشکیل می دهد پایداری بستر روز مدیریت شهر یا قصبه ای است که در آن فعالیتها اکوسیستم شهری را به سمت تعادل سوق می دهد و هم آنرا غیرمتعادل می کند هر شهر طبق مدیریت اطلاعاتی و اطلاعات جمع آوری شده از این پروسه به عنوان یک واحد کل سازمانی عمل کرده ونتایج فعالیت های معنی دار آن علنی می شود. بااین فراینداست که شهر و شهروندان دست به انتخابات آگاهانه می زنند و تصمیماتی که عکس است درفرایند مدیریت رشد کرده و در پایداری اخذ شود.از نوعی باشند که هم منعکس کننده منافع سهامداران کنونی و هم منعکس کننده منافع نسل های آینده باشند.

پایداری معنی نسبی دارد برچسب زدن یک شهر یا عرف استفاده از شهر) به عنوان اینکه شهر پایدار است و برچسب آن دگر که شهر پایدار نیست کار درستی نیست . درتصویر زیر مفهوم کلی پایداری نسبی نشان داده شده است شهر سرشار از همه منابع و انرژی طبیعی مثل انرژی و غذا و آب و غیره و دارند خروجی یا  درویی هایی زیاد مثل آلودگی حرارتی، فاضلاب، ضایعات گیاهی و غیره نسبت به شهر هم اندازه آن پایداری کمتری دارد. هرچند که دخل و خرج (ورودی ها و رودهای آن) کمتر است.  کاربرد مفهوم پایداری بوجهی که ذکر نمودیم با شرایطی که در آن مقوله پایداری معرفی شده مطابقت دارد. جهان ما در حال به اتمام رساندن منابع خود است و از جنبه داخل و ورودی معینی منابع سوخت و اب  غذا مسئله ندارد و اتفاقی هم نیافته است ولی نفرت مردمان جوامع غنی از الودگی ها افزون تر شده و لذاقویا مستدل می سازد که بایستی قصبات خود را به مفهوم ومشخص پایدار تر نماییم. ایجاد وضعیت بهتر در پایداری نسبی یک شهر ایجاب میکند که خصوصیاتی را که در الگوی وارده ها و خروجی ها اثر می گذارند ارزیابی کنیم. احتمالا در این راستا بایستی خاک و آب و انواع ساختمان ها و سیستم های حمل و نقل و سازمان قضایی را لحاظ کرد. سپس می توان پتانسیل تغییرات را حین نقشه کشیدن محوطه و حیات در ساختمان ها مورد ارزیابی قرار داد.

تصویر1- دیاگرام شهر پایدار

اصول شهرپایدار:

1- تصمیمات امروز نبایستی آینده کودکان  و نسل آینده و آنچه را که در آینده برمی گزیند به خطر اندازند.همه ما مسئول اعمال فردی و گروهی خود می باشیم.

2- منابع طبیعی بایستی عادلانه موثر مورد استفاده قرار گرفته و پایداری جامعه فداری پایداری جامعه دیگر نگردد.

3- استفاده از منابع تجدید شونده مورد تائید و تشویق ما است و در ضمن استفاده از منابع غیرتجدید شونده بایستی به حداقل برسد. مصرف منابع تجدید شونده نبایستی بیشتر از میزان تولید تجدیدی آن شود.

4- برقراری هماری قوی و ارتباطات آزاد بین مردم و بخش اصناف و کلیه سطوح دولتی مهم اند.

5- هر جامعه بایستی زمینه بهداشتی و حیاتی وبی خطری را برای تعامل انسان ها و تحصیلات و اشتغال و تفریحات سالم و سرگرمی ها و توسعه فرهنگی فراهم کند.

6- پایداری به توانمندی جامعه اکوسیستم و یا به هر سیستم درحال فعالیت کنونی اطلاق می شود که می توانند تا آینده نامعلوم ادامه فعالیت داده بدون اینکه بر اثر فرسایش و تهی شدن منابع کلیدی به حکم اجبار به سمت سقوط هدایت گردند.