الگوی برنامه ریزی و تدریس در کلاس های پیام نور
گام اول: تهیه شناسنامه درس
جایگاه رشته در علم: الهیات و معارف اسلامی رشته ایست که به شناخت علوم اسلامی اعم از فقه، تفسیر، کلام، فلسفه و عرفان پرداخته و با توجه به عنوان کلی الهیات به شناخت سایر ادیان نیز می پردازد.
جایگاه درس در رشته: آشنایی دانشجو با معادلهای انگلیسی اصطلاحات و واژگان تخصصی الهیات و نحوه ترجمه جملات متون تخصصی.
جایگاه فصل در درس: این منتخب فصل دوم از بخش اول کتاب زبان تخصصی SHI‛A می باشد با عنوان Division within shi‛ism که به بررسی فرقه های مختلف شیعه از زیدیه و اسماعیلیه گرفته تا شیعه دوازده امامی می پردازد.
مشخصات منبع: چاپ غیر دانشگاهی است. (چاپ انصاریان. قم) چاپ های دیگری نیز دارد.
بسندگی منبع: کافی است، البته این کتاب راهنمای آموزشی دارد که جز ترجمه پاراگراف به پاراگراف و واژه نامه مورد اضافه تری ندارد.
بررسی میزان خودآزموزی کتاب:
اهداف یادگیری :
الف- شناخت معادلهای حروفی و نمادهای حرکتی عربی در انگلیسی، مثل: تشخیص طاء از تاء و تشخیص اُ از او، ب- بکارگیری آموخته های گرامری در بافت واژگان و اصطلاحات تخصصی، ج- مرور تاریخ و اصول اعتقادی فرق شیعه.
فعالیت های درون متنی: تمرین و پرسش ندارد.
فعالیت های پژوهشی: چون حجم کتاب زیاد است و موضوعات مطرح شده در این کتاب در دروس مختلف عربی یا فارسی این رشته موجود است در این درس فعالیت پژوهشی ضروری نیست.
خلاصه کردن متن: به جهت غیر قابل پیش بینی بودن سؤالات امتحانی و پیوستگی مطالب، خلاصه کردن متن منطقی به نظر نمی رسد.
فعالیت علمی: درخواست تکلیف از دانشجو جهت تمرین برای یادگیری درست ترجمه جملات در پیشرفت دانشجو مؤثر است.
گام دوم: تحلیل محتوا و تهیه طرح درس
تفکیک پاراگراف ها با عنوان دهی: ص 75 ازچاپ انصاریان.
پاراگراف اول: فروع دین عامل انشعاب دین. هر دینی اصولی دارد و فروعی که این فروع باعث پیدایش انشعاب در دین می شوند.
پاراگراف دوم: عدم انشعاب در زمان سه امام نخست.
پاراگراف سوم: عدم انتخاب اکثریت شیعه امامیه از امام هشتم به بعد بواسطه اعتقاد به مهدی موعود، وجود اختلاف در موضوعات حقوقی و کلامی بین امامیه انشعاب محسوب نمی شود. اختلاف در اصول تشیع از انشعابات تشیع نیست. مثل: بابی و بهایی.
پاراگراف چهارم: عدم بقای انشعابات شیعی تا زمان حال به جزء فرقه های زیدیه و اسماعیلیه.
زیدیه و انشعابات آن
پاراگراف اول: پیروی زیدیه از زیدالشهید پسر امام سجاد. طغیان او علیه خلیفه اموی هشام بن عبدالملک.
پاراگراف دوم: تلقی پیروان زید از او به عنوان امام پنجم. تداوم امامت در اخلاف وی. قیام برادر زاده زید، اطروش، در خراسان، دعوت اطروش از مردم غیر مسلمان مازندران به دین اسلام (تشیع زیدی).
پاراگراف سوم: اعتقاد زیدیه به هر امام فاطمی نسب به شرط آگاهی از علوم دینی، زهد، شجاعت و کرامت. بدون امام بودن زیدیه از زمان اخلاف اطروش تا 60 سال پیش (احتمالاً تاریخ نگارش کتاب). قیام امام یحیی در یمن در زمانیکه جزو امپراطوری عثمانی بود و تداوم آن توسط اخلاف وی تا زمان حال.
پاراگراف چهارم: اعتقاد به حذف نام دو خلیفه اول و شروع ائمه از علی (ع) توسط اخلاف زید. در اصول اعتقادی راه زیدیه به معتزله شبیه است و در فروع به فقه ابوحنیفه.
اسماعیلیه و انشعابات آن
پاراگراف اول: اعتقاد اسماعیلیه به مهدویت اسماعیل فرزند امام جعفر الصادق به عنوان امام هفتم با وجود مرگ وی در زمان حیات پدر. توجیه سه گروه راجع به مرگ اسماعیل. دوام توجیه گروه سوم تا زمان حاضر مبنی بر تداوم امامت در نسل اسماعیل و اخلافش با وجود مرگ وی در زمان حیات پدر.
پاراگراف دوم: تشابه فلسفی اسماعیلیه با صابئین (ستاره پرستان) و عناصری از «معرفت خفی» هندوها. اعتقاد به واقعیت ظاهری و باطنی در آراء و علوم اسلامی. ابتناء وحی یا تنزیل بر تفسیر دورنی یا تأویل.
پاراگراف سوم: اعتقاد اسماعیلیه به وجود دو جهت همیشگی ناطق و صامت. پیامبر صامت و امام یا وصی یا ولی ناطق است. تجلی کامل خدا بودن حجت.
پاراگراف چهارم: «حجت خدا» حول عدد هفت می چرخد. پیامبر تجلی کامل خداست و قدرت تشرف به ساحت رموز الهی را دارد.
هفت وصی او نیز دارای قدرت اجرای دو ویژگی و صایت و ولایت هستند. هفتمین وصی قدرت نبوت را نیز دارد و سپس سیکل بعدی.
پاراگراف پنجم: از آدم (ع) تا اسماعیل سیر نبوت، وصایت و ولایت را مطرح می کند.
پاراگراف ششم: بر شماری نام هفت امام تا محمدبن اسماعیل به جز امام حسن (ع). اختفای نام اخلاف محمدبن اسماعیل تا نسل هفتم. پس از آنها شروع حکومت نخستین مجموعه 7 فرمانروای فاطمی در مصر. اعتقاد به 12 نقیب علاوه بر حجت به جز فرقه دروزیه که 6نقیب را از ائمه و 6 نفر بقیه را از دیگران می دانند.
باطنیان
پاراگراف اول: ظهور فردی ناشناس، عامل به نماز و روزه و قانع به دست رنج خود در شهر کوفه و دعوت او به مذهب اسماعیلیه قبل از ظهور عبید الله المهدی در شمال آفریقا. اعزام 12 نقیب به دمشق توسط او. ترک ناگهانی کوفه و عدم اطلاع از وی.
پاراگراف دوم: جانشین این مرد فردی به نام احمد مشهور به قرمط مبلغ در عراق. صدور برخی احکام متفاوت در امر نمازهای یومیه و جواز شرب خمر از جانب وی دعوت باطنیان دیگر از مردم به کیش باطنی همزمان با این رویداد.
پارگراف سوم: عدم احترام به جان و مال مردم از طرف باطنیان، کشتار در یمن، بحرین و سوریه و غارت اموال. راهزنی به کاروانهای حج و کشتار و چپاول اموال و آذوقه و مرکب های آنها.
پاراگراف چهارم: فتح بصره توسط ابوطاهر قرمطی. اعزام سربازان به مکه. کشتار مردم و زائران تازه از راه رسیده. تقسیم پرده کبه بین افراد خود. انتقال حجرالاسود به یمن به مدت 22 سال. تلقی مسلمانان از آنان به عنوان افراد خارج از دین. تنفر حاکم فاطمی- اسماعیلی مصر از قرمطیان.
پاراگراف پنجم: مورخان ویژگی خاص باطنیه را اعتقاد آنها به امور باطنی و رازورانه دین می دانند و ظواهر شریعت را خاص مردم ساده دل و بی بهره از عقلانیت و روحانیت تلقی می کنند، هرچند برخی امامان باطنی به پیروی از برخی قوانین و احکام دینی دستور می دهند.
نزاریه، مستعلیه، دروزیه و مقنعه
پاراگراف اول: عدم انشعاب فرقه اسماعیلی و افول سلطنت و امامت آن طی هفت نسل. مرگ مؤیدبن علی و مشاجره خونین فرزندانش نزار و مستعلی و چیرگی مستعلی بر برادرش.
پاراگراف دوم: پدید آمدن دو فرقه نزاریه و مستعلیه. نزاریه پیروان حسن صباح که از مصر اخراج شد. تأسیس حکومت در الموت قزوین توسط حسن صباح و دعوت مردم به آرمان اسماعیلی.
پاراگراف سوم: تداوم راه حسن صباح توسط بزرگ امید رودباری و پسرش کیا محمد و پسر وی حسن علی ذکره السلام در قرن 6. تغییر مسیر راه نزاریه و گرایش چهارمین حاکم اسماعیلی به باطنیه. تداوم سلطنت و حکومت تا حمله هلاکو فاتح مغول. علاقمندی آقاخان محلاتی در ایران به نزاریه در قرن 13 و طغیان او علیه شاه قاجار در کرمان و فرار او به بمبئی. تبلیغ نزاریه باطنیه در آنجا. شهرت نزاریه به آقاخانیه در این دوره.
پاراگراف چهارم: مستعلیه پیروان المستعلی. دوام حکومتش در مصر تا قرن 6. تداوم تفکر آنها در هند توسط بهره ها تا امروز.
پاراگراف پنجم: دروزیان و انتساب آنها به کوهی در لبنان و سوریه. پیروان خلفای فاطمی. الحاق آنها به باطنیان بر اثرتبلیغ به باطنیه. اعتقاد آنها به مرگ و اختفای ششمین خلیفه فاطمی و سرانجام ظهور دوباره اش به دنیا.
پاراگراف ششم: مقنعه که پیرو عطاالمروی معروف به المقنع بوده که خود وی از پیروان ابومسلم خراسانی به شمار می رفته. ادعای المقنع مبنی بر حلول روح ابومسلم و تجسد او در قالب وی. سپس دعوی نبوت و بعد الوهیت. دستگیری در سال 162 در قلعه ای در ماوراءالنهر. خودسوزی با یارانش در آتش. باقی پیروانش به باطنیه و اسماعیلیه پیوستند.
اختلاف بین شیعه دوازده امامی و اسماعیلیه و زیدیه
پاراگراف اول: اکثریت شیعیان با وجود تقسیمات درون آن دوازده امامی هستند. نقد و اعتراض شیعیان علیه دو مسئله حکومت اسلامی و حجیت در علوم دینی که حق ویژه اهل بیت است از نظر شیعه.
پاراگراف دوم: تعلق خلافت به عنوان ولایت باطنی و رهبری روحانی به علی (ع) و فرزندانش. تصریح نام 12 امام از جانب پیامبر. اعتقاد شیعیان به عدم نسخ احکام و قوانین شریعت به عنوان اصول حیات روحانی تا قیامت. لزوم تعلیم این احکام توسط اهل بیت پیامبر.
پاراگراف سوم: اختلاف امامیه و زیدیه در باور زیدیه به تعداد بیشتری امام علاوه بر خاندان پیامبر و عدم اعتقاد به محدودیت 12 نفره امامان. عدم پیروی زیدیه از فقه امامیه.
پاراگراف چهارم: اختلاف بین شیعیان دوازده امامی و اسماعیلیه در اعتقاد اسماعیلیان به عدد 7 درمورد امامان و عدم ختم نبوت به پیامبر اکرم. اعتقاد آنها به تغییر و دگرگونی در احکام شریعت و عدم پایبندی به شریعت خصوصاً در میان باطنیه. بر عکس امامیه به ختم نبوت و 12 وصی معتقدند. و به اعتبار جنبه ظاهری شریعت و عدم امکان نسخ آن. تأکید امامیه بر جنبه ظاهری و باطنی قرآن.
خلاصه تاریخ تشیع دوازده امامی
پاراگراف اول: تأکید اکثریت شیعه (دوستان و حامیان علی (ع) بعد از فوت پیامبر) بر دفاع از حقانیت اهل بیت در مسئله خلافت و مرجعیت دینی. نقد و اعتراض علیه دیدگاه رایج و جدایی از اکثریت.
پاراگراف دوم: تحت فشار بودن شیعیان طی دوره خلفای راشدین و شدت یافتن آن در دوره بنی امیه که شیعه به هیچ وجه حمایت نمی شد. هر چه شکنجه توسط اکثریت بیشتر اعتقاد اقلیت راسخ تر. بهره مندی از مظلومیت باعث شیوع اعتقادات و باورهای شیعه.
پاراگراف سوم: احراز توانایی شیعه بواسطه ضعف بنی امیه با آغاز حکومت عباسیان در میانه قرن 2. دشوار شدن شرایط تا پایان قرن سوم. قیام مؤثر آل بویه که شیعه بودند در آغاز قرن 4 و احراز قدرت و توانایی قابل توجه در تخقق فعالیت هایشان. آغاز مباحثات تحقیقی و علمی و تداوم آن تا پایان قرن 5 . آغاز قرن 7 با تهاجم مغول اغتشاشات ناشی از هرج و مرج و جنگ های صلیبی فشار بر شیعه بیشتر شد. مذاکره برخی از حاکمان فارس و مازندران باعث قدرت و گسترش شیعه شد. وجود مغول باعث حضور بیش از پیش انبوه شیعه در فارس و سرزمین های اسلامی دیگر. تداوم وضع تا قرن 9.
پاراگراف چهارم: آغاز قرن 10 قیام صفویه و تبدیل تشیع به دین رسمی قلمرو وسیعی از ایران و تداوم آن تا عصر حاضر. وجود دهها میلیون نفر شیعه در سراسر جهان.