وقت کالایی گرانبهاست که چون از دست رود، قابل برگشت نیست. استفاده موثر از وقت در کلیه شئونات زندگی، از جمله تحصیل عاملی سرنوشت ساز در موفقیت و کامیابی است.
از این روست که تمامی متخصصان برنامه ریزی درسی تربیتی بر برنامه ریزی تحصیلی، خصوصا نحوه استفاده از زمان در یادگیری تاکید دارند. شاید هیچ کس به اندازه الیزابت اول ملکه انگلیس(1603-1533) این حقیقت را به طور خلاصه و جالب بیان نکرده باشد. وی هنگامی که در بستر مرگ قرار داشت چنین گفت:«هر چه دارم فدای یک لحظه وقت».
موفقیت یا شکست در مدرسه تابعی از نحوه استفاده از وقت است، در صورتی که از وقت خود به طور سنجیده، منطقی و هوشمندانه استفاده کنید، موفق خواهید شد، در غیر اینصورت ممکن است در انجام وظایف خود با شکست مواجه شوید، به این دلیل باور عمومی بر آن است که هر دانش آموز باید مهارت لازم را برای کنترل و مدیریت زمان دارا باشد.
علیرغم اهمیت استفاده صحیح از وقت در تحصیل، تحقیقات نشان داده اند که بسیاری از دانش آموزان اغلب خود را تلف می کنند. برای مثال در یکی از تحقیقات که در سال 1987 انجام شد، معلوم گردید که افراد حدودا 3/1 از وقت خود را به بطالت یا فعالیتهای غیرضروری می گذرانند و زمان صرف شده در چنین اموری تقریبا دو برابر زمان مطالعه و درس خواندن آنهاست. در پایان هفته و روزهای تعطیل معمولا افراد تنها 6/1 وقت خود را به مطالعه و یادگیری سپری می کنند و بقیه را صرف سایر امور یا بیکاری می کنند. اگر چه دانش آموزان شرکت کننده در این تحقیق عادت کرده اند که وقت خود را تلف کنند، اما شما نباید همانند آنها عمل کنید. به جای آن سعی کنید، از وقت خود به نحو صحیح استفاده بعمل آورید.
به طور کلی شما می توانید از طریق وقت بیشتری را برای مطالعه و تحصیل اختصاص می دهید:
1- از طریق انجام امور مختلف در مدت زمانی کمتر از حد معمول
2- از طریق استفاده از زمانی که معمولا تلف می کنید.
راه اول مستلزم آن است که به طور صحیح مطالعه کنید.(ما در اینجا تکنیک ها و روشهای متعددی را برای اینکار معرفی خواهیم کرد).
راه دوم مستلزم آن است که از طریق تغییر عادت روزمره، استفاده صحیح از وقت پنهان، مدیریت و کنترل وقت براساس جداول زمانی، وقت خود را به درستی ذخیره یا استفاده کنید.
ذخیره وقت
همه ما اغلب ادعا می کنیم که برای اجرای کارهایمان وقت کافی نداریم، اما حقیقت امر آن است که همه ما 24 ساعت وقت در یک روز داریم و براساس عادت آن را سپری می کنیم(منظور این است که کمتر به نحوه گذراندن آن توجه داریم) تلف کردن وقت به صورت عادت عمدتا منجر به اتلاف وقت می شود مگر آنکه موجب اتلاف وقتمان می گردد شناسایی و حذف کنیم و عادات خوبی را که سبب ذخیره و استفاده بهینه از وقت می شود را تشخیص می دهیم و آنها را پرورش دهیم.
برای شروع بهتر است ابتدا گزارشی از کلیه فعالیتهای روزانه خود تهیه کنید. برای اینکار باید از زمانی که از خواب بر می خیزید تا زمانی که مجددا به رختخواب می روید، تمام فعالیتهای اصلی خود را همراه با زمان شروع و اتمام هر فعالیت و میزان وقتی که صرف هر یک از این فعالیتها می شود را یادداشت کنید. اگر اینکار را به صورت دقیق انجام دهید، تصویری روشن از شیوه گذراندن وقت و نیز امور و کارهای مختلف خود بدست خواهید آورد. براساس این نوشته می توانید بفهمید که وقت شما بیشتر صرف چه اموری می شود، در کجا از وقت خود درست استفاده می کنید و کجا وقت خود را تلف می کنید. تنها براساس این روش می توانید برای استفاده بهتر از وقت خود تصمیم بگیرید.
عادات مربوط به نحوه گذراندن وقت را تغییر دهید.
در صورتی که نوشته ای از فعالیتهای روزانه خود داشته باشید، می توانید بفهمید، که کجا وقت را باید ذخیره کنید. برای اینکار ابتدا باید عاداتی که منجر به اتلاف وقت می شود را ترک کنید و عاداتی را که منجر به استفاده بهینه از وقت می شود، در خود پرورش دهید.
قانون دفی پارکینسون
براساس قانون پارکینسون، هر کاری خود را با زمان تعیین شده برای آن منطبق می سازد. برای مثال اگر شما برای مطالعه یک فصل، یک روز وقت معین کنید(حتی اگر برای آن فصل تنها چند ساعت کافی باشد) آن کار را در همان مدت یک روز انجام می دهید. برای اجتناب از این اتلاف وقت شما باید به شکل زیر عمل کنید:
«برای انجام هر کاری یک سقف زمانی تعیین کنید، به نحوی که اتمام آن کار در زمان تعیین شده، مشکل باشد. سپس سعی کنید کار مورد نظر را در زمان تعیین شده به اتمام برسانید.»
هر وقت که توانستید اینکار را انجام دهید، به خودتان پاداش دهید. این پاداش می تواند چیزی کوچک اما خوشایند و لذت بخش باشد برای مثال برای مدتی کوتاه استراحت کنید. با دوستتان تلفنی صحبت کنید. در داخل اتاق قدم بزنید، یا چیزی را که دوست دارید. بخورید اما اگر در انجام کار مورد نظر در زمان تعیین شده شکست خوردید، خودتان را تنبیه نکنید، بلکه تنها خود را از پاداش محروم سازید. تجربه نشان داده است که تقویت مثبت در بهبود عملکرد افراد بسیار موثر است.
از ساعت شماطه ای استفاده کنید:
برای مدیریت و استفاده بهینه از وقت، شما باید ساعتی زنگ دار داشته باشد و براساس زمانی که تعیین می کنید، فعالیتهایتان را انجام دهید. برای مثال برای برخاستن از خواب اگر سرعت را روی 5 صبح تنظیم کرده اید، با زنگ ساعت از خواب برخیزید. متاسفانه بسیاری از افراد حتی مدتی پس از زنگ ساعت به چرت زدن ادامه می دهند و مدتها طول می کشد تا از خواب برخیزند، بنابراین سعی کنید ساعت خود را روی زمانی تنظیم کنید که می خواهید از خواب برخیزید، نه هنگامی که می خواهید شروع به بیدار شدن نمائید! اگر نتوانید براساس ساعت عمل کنید، در مدیریت وقت خود دچار مشکل اساسی خواهید شد.
سعی کنید به صورت متناسب درس بخوانید.
در هنگام مطالعه باید استراحت کوتاه داشته باشید. تحقیقات نشان داده اند که مطالعه از طریق جلسات متعدد و کوچک بیشتر از جلسات مداوم و طولانی، میزان یادگیری را افزایش می دهد. در یک تحقیق، دانش آموزانی که لغات زبان خارجی را می آموختند، به دو دسته تقسیم شوند. یک دسته از آنها لغات مورد نظر را در طی سه جلسه مجزا تمرین کردند و دسته دوم این لغات را در یک جلسه طولانی و پیوسته تمرین کردند.
نتیجه نشانگر آن بود که دانش آموزانی که به صورت جلسات کوتاه و مجزا مطالعه کرده بودند 35 درصد بهتر از دانش آموزانی که لغات را در یک جلسه طولانی و پیوسته تمرین کرده بودند، یاد گرفتند.
به این دلیل سعی کنید در هر ساعت 10 دقیقه تنفس و استراحت داشته باشید و یا اینکه هر نیم ساعت 5 دقیقه را به استراحت اختصاص دهید. هر یک از این دو روش را که برگزینید، حتما به استراحت توجه داشته باشید. با چنین شیوه ای با انرژی بیشتری درس خواهید خواند و هنگامی که پس از استراحت مجددا شروع به مطالعه می کنید، احساس نشاط و تجدید قوا می نمائید.
افکار خود را در دفترچه یا کاغذ مجزایی بنویسید.
معمولا همه ما وقتی که مشغول درس خواندن هستیم، افکار مختلفی به ذهنمان خطور می کند که برخی از آنها مربوط به درس و برخی دیگر مربوط به سایر امور است و متاسفانه در صورتی که این افکار را دنبال کنیم، از مطالعه باز می مانیم. برای اجتناب از این امر سعی کنید در هنگام مطالعه، یک دفترچه کوچک یا کاغذ سفید در کنار خود داشته باشید و هر فکری که به صورت ناگهانی به ذهنتان می رسد، روی آن یادداشت کنید. با نواشتن آنها در کاغذ، می توانید ذهن خود را با آزادی کامل بر روی درس خواندن متمرکز کنید. در چنین وضعیتی شما می توانید بهتر درس بخوانید و از وقت خود درست استفاده کنید.
اگر افکاری را که به ذهنتان می رسد و یادداشت می کنید، به درس تان مربوط نمی باشد، می توانید پس از اتمام مطالعه و یا حتی در وقت استراحت بین درس به آنها بپردازید، اما اگر آنچه را که یادداشت کرده اید مربوط به درستان باشد، می توانید از آنها برای شروع مطالعه در وقت دیگر و یا تکمیل مطالعات خود استفاده کنید.
همان طور که می دانید مشکل ترین قسمت یادگیری عبارت است از زمانی که یک درس را تمام می کنیم و می خواهیم درس دیگری را شروع کنیم. در چنین وضعیتی یادداشتهای شما می تواند در شروع به مطالعه درس جدید کمک زیادی نماید.
از وقت پنهان استفاده بهینه به عمل آورید.
صرف نظر از موارد فوق، راه دیگری را می توانید از وقت خود حداکثر استفاده را ببرید عبارت است از بهره گیری از وقت پنهان که اغلب بدون استفاده تلف می شود. منظور از وقت پنهان زمانی است که شما برنامه خاصی را دنبال نمی کنید، برای مصال در اتوبوس نشسته اید و به مدرسه می روید یا در مکان خاصی بهره ببرید. برای استفاده بهینه از وقت پنهان می توانید به شرح زیر عمل کنید:
1- استفاده از وقت غیرمنتظره: در بسیاری از موقعیت ها زمان زیادی به صورت غیرمنتظره در اختیار شما قرار می گیرد. برای مثال هنگام نشستن در اتاق انتظار پزشک و... در این موقع اگر شما یک کتاب یا جزوه فتوکپی شده یا کاغذهای یادداشت کلاسی را که در آن مفاهیم و نکات اساسی را نوشته اید به همراه داشته باشید، می توانید از این زمان آزاد استفاده کنید. اینگونه مواقع خصوصا برای مرور دروس خوانده شده بسیار مفید می باشد.
2- از ذهن خود در هنگامی که آزاد است و مشغله ندارد، استفاده کنید: در صورتی که آمادگی لازم را داشته باشید می توانید در برخی از فعالیتها، علاوه بر انجام کار خاصی به مطالعه نیز بپردازید. برای مثال اگر، در حال اصلاح کردن و مرتب کردن موی سر، شستن ظروف و کارهایی از این دست باشید، دلیلی وجود ندارد که در همان حال به مطالعه نیز نپردازید. با استفاده از گیره های فلزی یا پلاستیکی، برگ های یادداشت را نزدیک آینه یا بر روی دیوار بچسبانید به نحوی که در معرض دید شما قرار داشته باشند و در حین انجام کار به آنها نیز نگاه کنید. یا اینکه وقتی مشغول خوردن ساندویچ یا چیز دیگری هستید به یاداشتهایتان نیز نگاه کنید.