راه های تقویت روحیه پرسشگری در بین دانش آموزان
یادگیری علوم تجربی (فیزیک، شیمی، زیست شناسی) نیازمند آزمایش های عملی و آزمایشگاه است. با انجام آزمایش است که انگیزه خلاقیت، نوآوری و پرسشگری در دانش آموزان، بیدار و شکوفا می شود. در آزمایشگاه است که دانش آموزان نسبت به پدیده های زیستی، کنجکاو و علاقه مند می شوند و در نهایت، تفسیر نتایج حاصل از آزمایش است که موجب تقویت حس پژوهش و تحقیق در آنها می گردد. با کمال تأسف، در مدارس ما این مهم به فراموشی سپرده شده و فارغ التحصیلان مدارس و دانشگاه های ما از پژوهش و تحقیق جدی گریزان اند.آموزش و پرورش ما ابتدایی ترین حق دانش آموزان در امر یادگیری علوم تجربی یعنی مشاهده علمی را با دلایل گوناگون از آنها سلب کرده است.
با وجود تألیف فعالیت های آزمایشگاهی در کتاب های درسی دوره دبیرستان و پیش دانشگاهی توسط سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، در مدارس، بهایی به آنها داده نمی شود! مدارس ما یا آزمایشگاه ندارند و یا اگر دارند، تجهیزات لازم را ندارند و اگر هر دو را دارند، ساعت آزمایشگاه در برنامه درسی گنجانده نشده و اگر هر سه را دارند، فاقد مربی علاقه مند به انجام آزمایشات هستند و اگر هر چهار مورد وجود دارد، در امتحانات نهایی و کنکور سراسری به این مهم بها داده نمی شود و سؤالی از فعالیت های آزمایشگاهی طرح نمی گردد زیرا طراحان نیز خود به این امر واقف اند که در مدارس ما دانش آموزان با کلمه آزمایش و آزمایشگاه بیگانه اند.
بنابراین در آموزش و پرورش ما دانش آموز تنها مطالبی را به خاطر می سپارد که معلمش در امتحانات از او می خواهد و معلم هم مطالبی را آموزش می دهد که در امتحانات نهایی یا کنکور سراسری مطرح می شود. بدین ترتیب سؤالات کنکور سراسری الگوی تدریس مدرسان می شود که در آن اثری از آزمایش و آزمایشگاه وجود ندارد.
افزایش تیراژ سالانه کتاب های کمک آموزشی و نمونه سؤالات امتحانات نهایی و کنکور سراسری، بیانگر این فاجعه است که تنها نوع و نحوه طرح این سؤالات به معلمان و دانش آموزان ما خط می دهد و در این میان، برنامه درسی و محتوای کتاب های درسی، نقش چندانی در این امر ندارد.
بررسی چند نمونه از این گونه سؤالات، عمق فاجعه را بیشتر نشان می دهد زیرا قسمت اعظم آنها از سطوح اولیه یادگیری فراتر نمی روند و بیشتر، حافظه را می سنجند تا خلاقیت را. بدون اغراق، این گونه سؤالات قاتل استعدادهای دانش آموزان اند، زیرا ریشه کنجکاوی و خلاقیت، نوآوری، تحقیق و پژوهش را در آنها می خشکانند.
دانش آموز علوم تجربی که بدون مشاهده حتی یک سلول در زیر میکروسکوپ- هرچند با رتبه بالا- از سد کنکور عبور می کند، مسلماً در نهایت، یک محقق یا پژوهشگر نخواهد شد.
سؤالات کنکور سراسری ما متأسفانه از انتخاب دانش آموزان خلاق عاجزند و چه بسا دانش آموزان خلاق و نوآور را از راه یابی به دانشگاه ها محروم می سازند.
به نظر می رسد در نهایت باید دست به دامن اداره کل سنجش و ارزشیابی آموزش و پرورش و همچنین سازمان سنجش و آموزش کشور شویم و از آنها عاجزانه طلب کنیم که با طرح سؤالاتی از فعالیت های آزمایشگاهی، تحولی در روش تدریس و انجام آزمایشها توسط معلمان ایجاد کنند که در صورت تحقق این امر، مسلماً شاهد ظهور تغییرات زیر در مدارس خواهیم بود.
* دانش آموزان و اولیای آنها خواستار انجام آزمایش ها توسط معلمانشان خواهند شد.
* معلمان برای ایجاد فضایی به نام آزمایشگاه یا تجهیز آن، به مدیران مدارس فشار خواهند آورد.
* مدیران مدارس ملزم به تجهیز آزمایشگاه و تعیین ساعت و مربی برای آن خواهندشد.
* دانش آموزان و اولیای آنها به مدارسی روی خواهند آورد که آزمایشگاه مجهزتری داشته باشد.
* آموزشگاه های آزاد نیز به آزمایشگاه مجهز شده و در تبلیغات خود جهت جذب داوطلبان بیشتر، به تجهیزات آزمایشگاهی خود تکیه خواهند کرد.
یکی از اهداف مهم آموزش و پرورش ایجاد تفکر منطق و خلاق در دانش اموزان است همه دانش آموزان دارای استعداد خلاقیت می باشند و با تغییرات جزیی در کار و روش تدریس میتوان آنان را خلاق بار آورد . چند راهکار اجرایی در پرورش خلاقیت:
۱- در هنگام تدریس دانش آموزان را از حالت شنونده و منفعل بودن
به حالت فعال و با نشاط و پر جنب جوش درآورید
۲- در فرایند یاد دهی و یادگیری از وسایل ساده تافناوری پیشرفته استفاده کنید (بیشتر یادگیری ۷۵٪ از طریق حس بینایی است)
۳- در هنگام تدریس از روش های نوین و فعال استفاده کنید
۴- کلاس درس را بیشتر دانش آموز مداری اجرا کنید
۵- از افراد خلاق و مبتکر به کلاس درس دعوت کنید
۶- مهارت مطالعه و پژوهش مداری را در دانش اموزان تقویت کنید
۷- به تفاوت های فردی توجه کنید
۸- تفکر واگرا را در دانش اموزان ایجاد کنید
۹- در هنگام تدریس کمی شوخ طبع و صمیمی باشید تا یادگیری بهتر انجام گیرد
۱۰- دانش آموزان را تشویق به انتقاد سازنده و تحمل عقاید دیگران کنید
۱۱- از استهزاء دانش اموزان اجتناب کنید
۱۲- روحیه پرسشگری در دانش اموزان ایجاد کنید
۱۳ - کتاب های گوناگون و مجلات علمی را به دانش آموزان معرفی کنید
۱۴-اعتماد به نفس و خود باوری را در دانش اموزان ایجاد کنید
۱۵- بعضی از موضوعات درسی را با بحث علمی و گفتگو اجرا کنید
۱۶ - به سوالات دانش اموزان با احترام پاسخ دهید
۱۷- فرایند یادگیری رادر حیطه شناختی - عاطفی - روانی حرکتی استوار کنید
۱۸- عوامل مانع یادگیری در کلاس را شناسایی و به حداقل ممکن برسانید
ایجاد تفکرخلاق، یکی از اهداف مهم آموزش وپرورش می باشد.
همه افراد دارای استعداد خلاقت میباشند و با تغییرات جزیی درکار و روش های تربیتی و آموزشی اولیای خانه و مدرسه ، می توان"دانش آموزخلاق" تربیت نمود.
راههای پرورش خلاقیت دردانش آموزان :
1. تبدیل دانش آموزان ازحالت شنونده ومنفعل،به حالت گوینده وفعال درهنگام تدریس
2. بکارگیری وسایل کمک آموزشی و وسایل سمعی- بصری درحین تدریس
3. بکارگیری روش حل مساله ، روش پروژه ، بحث علمی و... درهنگام تدریس
4. هدایت دانش آموزان به تحقیق وپژوهش پیرامون درس مربوط
5. ارزشدهی به سوالات وعقاید دانش آموزان درکلاس وخارج کلاس
6.کلاس درس به جای معلم محوری ، فراگیرمحورباشد.
7. محورارزشیابی معلم درکلاس بایدبیشترفرایند مداری باشد.
8. دعوت ازافرادخلاق وموفق به کلاس ویا مصاحبه با آنها
9. تاکید برتفکر و فهمیدن به جای حفظ درس
10. تقویت تخیل انتزاعی دانش آموزان واحترام به تخیلات آنها
11. شناخت تفاوتهای فردی و پرورش استعدادهای بالقوه آنها
12. ارزش و احترام خاص برای دانش آموزان و مهرورزی به آنها
13. حذف هرگونه عوامل تهدید کننده درتدریس وجایگزینی عشق ، محبت وامنیت به جای آنان
14. تشویق دانش آموزان به تفکر واگرا
15. بکارگیری روش های نوین وفعال تدریس مانند بارش فکری،حل مساله و...
16.گروهبندی دانش آموزان برای کارهای گروهی ومطالعه وتحقیق وتقویت بنیه علمی
17. استفاده ازتمثیل درتدریس، تا مطلب بهتردرک شود.
18. معرفی دانش آموزان مبتکر وخلاق درمراسم آغازین به منظور الگو برداری
19. قراردادن جایگاه خاص درمدرسه برای نگهداری آثار ابتکاری دانش آموزان و معلمان خلاق
20. معلم درکلاس سعی نماید شوخ طبع و صمیمی باشد.
21. باید توجه داشته باشیم که کلاس های خیلی رسمی،ازخلاقیت دانش آموز می کاهد.
22. تشویق دانش آموزان به انتقاد سازنده وتحمل عقاید دیگران
23. ازطعنه واستهزا، جداً خوداری شود.
24. برگزاری جلسه بحث و گفتگوی علمی در کلاس و مدرسه
25. تشویق دانش آموزان به استفاده از کتاب های گوناگون به عنوان مکمل کتب درسی
26. ایجاد روحیه پرسشگری در دانش آموزان، که نیاز به فضای مناسب دارد.
27. تقویت اعتماد به نفس در دانش آموزان در هنگام یادگیری