مشکلات درسی نوجوانان در دوران بلوغ
مقدمه
دگرگونی ها و پیشرفت جوامع بشری به گونه ای است که اگر نهادهای تعلیمی و تربیتی بازنگری و بهسازی اجزاء خود را مورد توجه جدی قرار ندهند، سیل تحولات سبب تخریب بنیادهای اساسی اندیشه و عمل آنان خواهد گردید. نظام آموزش و پرورش سرزمین اسلامی ایران می تواند با تکیه بر مبانی و اصول متخذه از فرهنگ غنی اسلامی و باز سازی و بهبود مستمر برنامه ها و اقدامات آموزشی و پر ورشی اهتمام نموده و بارش باران تحولات را در مسیرهای سالم زندگی و اصلاح هدایت نماید تا ثمره شیرین آن که ساختن نسلی مومن،اندیشمند و پویا در قرن آینده است،رخ نموده وآثار خوشایند تغییرات بهینه در زوایای مختلف زندگی فردی و اجتماعی مردم به ویژه نسل جوان آشکار گردد.
رویکرد تلفیق و فرآیند پیوند پرورش با آموزش از جمله مسایل و ضروریاتی است که در تغییر و تحولات جدید نظام آموزش و پرورش باید مورد توجه جدی و اساسی قرار گیردتا محاسن و معایب آن با روند پویا در برنامه عمل و محتوی اعمال گردد. آنچه مسلم است جهت دستیابی به آرمان های تلفیق آموزش و پرورش ، در حوزه صف و ستاد باید پیش بینی شود تا ضرورت این امر مورد کارشناسی قرار گیرد و نتیجتا امر تلفیق به شکل بهتر در هر حوزه آموزشی و پرورشی صورت پذیرد. امید است کاستی های نظام آموزش و پرورش ما با نگرش تازه و با تاکید بر سیاستهای تلفیق آموزش و پرورش که اصلاحات در نظام آموزشی و پرورشی را به همراه دارد مرتفع گردد و اهداف تعلیم وتربیت را که بر گرفته از اصول حاکم بر نظام آموزش و پرورش اسلامی است محقق سازد.
بر نامه ساعات پرورشی در این دوره تحصیلی نیز از اقداماتی است که در راستای سیاست ها و اهداف تلفیقی طراحی شده و بر اساس الگوی فرا شناختی و روشهای فعال تدریس شکل گرفته است و انتظار می رود مربیان ومدرسان ارجمند با نگاهی نوین و متناسب با ویژگیهای دوران تحول اجتماعی و خصوصیات دوره نوجوانی و بلوغ دانش آموزان دوره راهنمایی در اجرای آن بیش از پیش اهتمام نمایند. بدون تردید مشارکت و هماهنگی مجموعه عناصر موجود در مدارس و کلاسها ی درس و اجرای موثر این برنامه در تحقق و عملیاتی نمودن سیاستهای نوین آموزش و پرورش گامی موثر بوده و امید آن است زمینه رشد و شکو فایی دانش آموزان نوجوان کشور را فراهم نماید.
مشکلات درسی در دوره بلوغ
محتوا
همزمان با ورود دانش آموزان به دوره بلوغ ، تغییرات قابل ملاحظه أی از حیث کمیت و کیفیت درسی، واقع می شود به گونه أی که همین امر دشواری ها و نگرانیهایی را برای آنان به ویژه دوره راهنمایی به وجود می آورد و بعضا توان و ظرفیت نوجوانان،پاسخگوی چنین مشکلاتی نمی باشد. این قبیل مشکلات گرچه ماهیت آموزشی و درسی دارند ولیکن آثار و پیامدهای آن به این حوزه محدود نمی شود و به قلمرو مسایل رفتاری و تربیتی،توسعه می یابد که از جمله آنها می توان به رابطه میان افت آموزش و افت رفتاری اشاره نمود، یعنی دانش آموزانی که دچار افت درسی می شوند، زمینه مناسبی برای دست زدن به رفتار های نامطلوب ، می یابند.
تصویری از مشکلات درسی:
برخی از مشکلات درسی و آموزشی این دوره عبارتند از:
- کاهش انگیزه درسی
- ناتوانی در تمرکز حواس
- عدم استفاده از روشهای صحیح مطالعه
- ضعف در برنامه ریزی مطلوب
- ناتوانی در مدیریت زمان
- کاهش دقت
- فلات یادگیری (سرحد یادگیری)
- رویای بیداری هنگام مطالعه
- اتلاف وقت
- ناتوانی در اظهار وجود از راه گفتن یا نوشتن
- احساس کندی در یادگیری
- عدم توانایی در رقابت سالم با دیگران
- ناتوانی در کارهای گروهی کلاس
- بی رغبتی به ادامه تحصیل
- ترک تحصیل
- تکرار پایه(مردودی در یک پایه یا مقطع تحصیلی)
شیوه های حل مشکلات درسی و آموزشی
برخی از پیشنهادهای مربوط به مرتفع ساختن مشکلات مزبور عبارتند از:
1- ارائه تکالیف و برنامه های متنوع و متناسب با توانایی دانش آموزان
2-ایجاد پیوند عاطفی معلمین با دانش آموزان
3-استفاده از روشهایی در آزمونها که زمینه ی اضطراب امتحان را کاهش دهد.
4-ارزش گذاری برای علم و علم آموزی
5-تنوع در ارائه ی مطلب در کلاس و سازماندهی کلاس برای جذابیت بیشتر
6-فرصت دادن به دانش آموزان برای رفع اشکالات درسی
7-استمرار و مداومت معلمین و دبیران در پیگیری نقائص و ضعفهای دانش آموزان
8-تشکیل دپارتمانهای علمی و ارائه و بررسی طرح درسها
9-ارائه ی تکالیف به نحوی که عادت به مطالعه را در دانش آموزان ایجاد و یا تقیت کند.(مطالعه، تحقیق، گزارش و کنفرانس علمی)
10-ارائه ی یک الگوی عملی و ساده از برنامه ریزی درسی به دانش آموزان
11-استفاده از طرح ((تشویق پلکانی)) به این مفهوم که پیشرفت هر دانش آموز را نسبت به وضعیت قبلی وی، مورد بررسی و تقدیر قرار دهد.
12-تقویت انگیزه ی زندگی به عنوان عاملی فراگیر که به انگیزه ی درسی نیز جهت می بخشد.
مشکلات عاطفی دوره ی بلوغ
محتوا
نوجوانی، دوره أی است که حیات انفعالی(عاطفی)، میدان وسیعتری برای عمل می یابد و نوجوان از این حیث آماده ی بروز عکس العمل های هیجانی و عاطفی شدید است، به عبارت دیگر این ضربه ی هیجان و عکس العملی که از آن ضربه در نوجوان به وجود می آید، تناسب چندانی وجود ندارد و عکس العملها معمولا قویتر و حادتر از ضربه های هیجانی است.
به زبان ساده تر، در این دوره، ((حساسیت ها))، به ((خود گرفتن)) ها، و ((زودرنجی)) ها بیش از هر دوره ی دیگری، شخصیت نوجوان را تحت تاثیر قرار می دهند و این جنبه از شخصیت او نمایانتر و مشخص تر جلوه می کند. این حساسیتها در نوجوانان، هیچگاه خود را در یک محیط محصور نمی نماید، بلکه به راحتی گسترش می یابد.
تصویری از مشکلات عاطفی بلوغ
مشکلات عاطفی عمده أی که نوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد، عبارتند از:
- نوسانهای عاطفی دوره ی بلوغ که منجر به پریشانی و بی ثباتی احساسی نوجوان می شود.
- فقدان قاطعیت در گرایشهای دوره ی بلوغ و ظهور خواهشهای متضاد در نوجوان.
- ظهور صفاتی چون((زودانگیخت)) و((سریع التاثر)) بودن نوجوان به گونه أی که در مواردی به طوفانی از احساسات مبدل می شود.
- تجلی احساسات نامطبوعی، همچون((در خود فرورفتگی))، ((ناکامی)) و ترجیح ((تنهایی)) بر((حضور در جمع)).
- ((تخیل گرایی)) و روی آوردن به دنیای آرام خیالات و رویاهای دوره ی بلوغ.
- عدم دستیابی نوجوان به تصویری دقیق و صحیح از خود و در نتیجه احساس خستگی، نامیدی و عصبانیت ناشی از آن.
- ماجراجویی و علاقه ی شدید نوجوانان به کشف مجهولات که در مواردی منجر به رفتارهای منفی آنان می شود.
- دوستیهای افراطی دوران بلوغ که عمدتا بر مبنای عواطف شکل گرفته و از پایه های منطقی و جایگاه ارزشی محدودتری برخوردار است.
- دوستیهای مشکوک و آلوده با افرادی همسال و یا مسن تر از خویش که نوجوانان را به برخی از ناهنجاریهای اجتماعی سوق می دهد.
- احساس بی کسی و تنهایی به گونه أی که در مواردی نوجوان احساس می کند به جایی تعلق ندارد.
مسائل جنسی مربوط به بلوغ
محتوا
پاره أی از مشکلات نوجوانان که موجب نگرانی و اندوه آنان می شود، در قلمرو حیات زیستن، غریزی و جنسی قرار دارد، این قبیل مسائل اعم از اینکه قابل حل باشند یا خیر، بهرحال در یک ویژگی با هم مشترکند و آن محدود ساختن قوای فعال نوجوان و درگیر نمودن او با این مشکلات است، به گونه أی که غالبا بر سایر فعالیتها و بخشهای زندگی او اثر می گذارد.
تصویری از مشکلات جسمی بلوغ
عمده ی مشکلات جسمی و فیزیکی این سالها عبارتند از:
- ظاهر آرایی افراطی
- بد منظری، ناموزون بودن رشد بخشی از ارگانیزم با سایر بخشها
- بلندی یا کوتاهی قد، به گونه أی که در میان سایرین مورد توجه واقع شود.
- احساس خستگی و سستی بیش از اندازه
- اختلال در خواب، نامنظم بودن ساعت خواب، نداشتن خواب کافی
- نداشتن فرصت کافی برای استراحت(پس از هر فعالیت)
- رشد زود هنگام موهای صورت و پشت لب(در پسران نوجوان)
- رشد زودهنگام بخشی از اندامهایا نشانه های بلوغ (در دختران نوجوان)
- احساس غافلگیری در مواجهه با پدیده ی بلوغ زودرس
- بلوغدانه ها و غرور جوانی
- حرکات ناشیانه داشتن
- احساس طپش قلب و افزایش ضربان قلب
- وجود برخی خالها یا لکه های بزرگ در صورت که ناشی از جهش ژن می باشد.
- احساس بی اشتهایی به ویژه در آغاز روز
- چاقی یا لاغری مفرط به نحوی که چشمگیر است.
- فقدان توانایی فیزیکی برای رقابت با دیگران و یا در عرصه ی ورزش و بازی
- وجود پاره أی از عادات جسمانی نامطلوب نظیر شکستن بند انگشتان
- وجود کم پشتی موی سر یا فقدان موهای زیبا و یا وجود برخی عوامل نظیر سرخ مویی
- ظهور برخی عادات نامطلوب نظیر ((خودارضایی)) در پاره أی از نوجوانان
نتیجه گیری :
تدابیر پیشنهادی برای کاهش مشکلات جسمی و غریزی
از حساسترین و ظریف ترین جنبه های ((بلوغ شناسی))، حیات غریزی و جنسی این دوره است و به همین لحاظ توصیه می شود که در این زمینه با دقت کامل عمل گردد. برخی از راه کارها و پیشنهادهای عملی عبارتند از:
1-لازم است مربیان بخشی از تغییرات بدنی و آثار آنها در دوره ی بلوغ را برای نوجوانان تشریح نمایند.
2-با تشریح تغییرات مزبور، ضروری است در باب حفاظت و نگهداری فیزیکی و بدنی، آنان را توجیه نمایند.(استفاده ی تمثیلی از این مطلب که هر نعمتی را باید در مسیری که رضای خداست به کار گرفت، حق حیات غریزی نیز این است که آن را در غیر رضای حق به کار نگیریم)
3-مربیان با ((پل عاطفی)) زدن، اعتماد نوجوانان را جلب نموده و زمینه را برای پذیرش رهنمودها و توصیه های بلوغ، فراهم نمایند.
4-باید نوجوانان را در حل برخی از نگرانیها و تنش ها که نتیجه ی طبیعی همان تغییرات بدنی و بروز میل جنسی است، با احتیاط کامل راهنمایی نمود.
5-با همفکری نوجوانان، فعالیتهای تربیتی گوناگون از قبیل برنامه های پرورشی، ورزش، هنر، کارهای دستی، مطالعه ی کتب مفید و سازنده، گردشهای علمی، فعالیتهای مذهبی، نماز جمعه، مراسم و مسابقات قرآن، مسابقات مقاله نویسی و … ترتیب دهند و اوقات فراغت ایشان را به نحو مطلوبی تنظیم نمایند.
6-بر اساس گرایش نوجوانان به شخصیتهای برجسته و خصیصه ی(( الگو پذیری))، بخشهای مهمی از سرگذشت بزرگان و فرزانگان برای نوجوانان بازگو شود تا علاوه بر اعتلای روحی آنان، بتوانند بر مقاومت اخلاقی نوجوانان در قبال انحرافات جنسی بیافزاید.
7-کلیاتی از((بلوغ)) و چگونگی بهره گیری از این((مقطع عمر)) و حفاظت از آن، به وسیله با صلاحیت ترین فرد که مقبولیت عاطفی نیز دارد، برای نوجوان بیان شود.
8-فعالیتهای هنری و تفریحات سالم، نوجوان را از تفکر در مسائل جنسی و انحرافات ناشی از آن باز می دارد.