هدف از عدالت اجتماعی:
هدف مااز بحث عدالت اجتماعی بیان آیات و روایاتی است که قران کریم و
پیشوایان معصوم در آن ها به حفظ حقوق، و مساوی بودن تمام مردم در برابر قانون، ونفی تبعیض و استثمار و ظلم فرمان داده اند.
اسلام مکتب عدل و اعتدال است، راه مستقیم است، وامت اسلامی امت میانه وسط است، نظام آن عادلانه است ،توضیح آن که اگر شک دارد شمشیر هم دارد اگر برنامه برای سلامتی بدن میدهد توجه به رشد معنوی و روح ما هم دارد، اگر نماز دارد زکوه هم دارد، اگر تولی و دوستی اولیاء خدا دارد تبری و دوری از دشمنان هم دارد، اگر از علم طرفداری میکند از عمل هم پشتیبانی می نماید، اگر ایمان را مطرح میکند عمل صالح را هم در کنار آن لازم می داند، اگر فرمان به توکل به خدا میدهد دستور فعالیت و تلاش هم میدهد ،اگر مالکیت را محترم میشمرد قانون منع ضرر و عدم سوء استفاده از مالکیت را هم مطرح میکند، اگر دستور عفو میدهد در اجراء حدود فرمان به قاطعیت و اینکه رحم در شما اثر نکند را نیز دارد.
خدمت امام می گویند فلانی نمازهای با توجهی می خواند میپرسد «کیف عقله» طرز تفکر او چگونه است؟ یعنی اگر در عبادت فردی کمالی دارد باید در نحوه تعقل و تفکر او هم دقت نمود.
رابطه عدالت اجتماعی با جهان بینی الهی:
یک سری شعارهای دهن پرکن در جامعه است که تا از ریشه ای اصیل مایه نگیرد از مرز شعار خارج نمیشود کلمه عدالت اجتماعی نیز از همان شعارهایی است که تمام رژیم ها از آن دم می زنند و خود را طرفدار آن می دانند ولی عملاً در هیچ رژیمی شما اثر چشمگیری از آن مشاهده نمیکند و این به خاطر آن است که این شعار به ریشه ای متصل نیست.
در اسلام مساوات و برابری از ریشه های عمیقی سرچشمه میگیرد از قبیل اینکه:
1 تمام عالم هستی زیر نظر خدای حکیم است و هرج و مرج نیست تا من هم که جزئی از این عالم هستم به دلخواه خود هر کاری را انجام دهم و فقط خودم مطرح باشم.
2 تمام رفتار و کردار حتی افکارها زیر نظر است و خدای ما در کمین است و همه باید در دادگاه عدل او محاکمه شویم.
3 همه ما از خاک هستیم و عاقبت همه به سوی خاک بر میگردیم و میان ذرات خاک فرقی نیست تا میان من و دیگری فرقی باشد.
صفحه4،5،6کتاب عدالت اجتماعی
4 تمام مردم بندگان خداهستندودوستی آن ها مورد رضای خداست و بهترین مردم خیرخواه تری است.
5 تمام (1)
5 تمام هستی از مرزو قانون به حقی که آفریدگار برای آن ها مقرر داشته است تجاوز نمی کند.
6 پدر و مادر همه ما یکی است.
این تفسیر و تلقی از جهان و انسان که همان جهان بینی الهی است مساعدترین زمینه برای پذیرش عدالت است و محیط ورفیق و هوسهاست که این زمینه را از بین میبرد.
عدالت خواهی فطری است :
قرآن می فرماید که ما آشنایی با خوبیها و بدیها را بطور فطری در انسان قرار داده ایم.« فالِهمها فجورها و تقویها»‹1›.کودکی را در نظر بگیرید که سیبی به شما می سپارد و می رود آبی می خورد و بر می گردد و همین که می بیند شما کمی از سیب را خورده اید ناراحت می شود با نگاه مخصوص می خواهد چنین بگوید که من شما را امین می دانستم و سیب امانت بود و چرا به امانت خیانت کردید! این معنا در ذهن کودک هست خواه به زبان آورد یا نیاورد.
ملاحظه می فرمایید که بدی خیانت مسئله ای است که نیاز به معلم و مربی ندارد انسان از احساس و فطرتی که دارد آنرا بد می داند.عدالت هم از چیزهایی که انسان فطرتاً آن را دوست دارد و دلیل آن این است که حتی ستمگران برای ظلم خود دست به توجیه می زنند و سعی میکنند کار خود را عادلانه جلوه دهند.گاهی چند نفر با شرکت یکدیگر امکاناتی فراهم می کنند و دست به یک دزدی می زنند،ولی بعد از آنکه اموال سرقت شده را به مکان دیگری انتقال می دهند و زمان تقسیم می رسد بهم می گویند بیائید اموال را عادلانه تقسیم کنیم این سخن گاهی ناخودآگاه گفته می شود و اگر هم به زبان نیاورند قلبأ تقسیم عادلانه را دوست دارند.اگر یکی از شرکاء بخواهد سهم زیادتری بردارد ناراحت می شوند.
همیشه چنین بوده که اگر کسی برای تحقق بخشیدن به عدالت اجتماعی و یا برای دفاع از جان و مال و مکتب و کشور خود کشته شود ویا جلو ستمگران ایستادگی کند،مورد تحسین جهانیان است.واین نیست مگر بخاطر اینکه حمایت از عدل و مبارزه با ظلم خواسته عقلی و طبیعی و فطری هر انسانی است قانون عادلانه تنها در سایه مکتب انبیاء است.
شاید کمتر جامعه ای باشد که از حق وقانون و عدالت سخن نگوید،و کمتر دستگاه اداره کننده ای است که خود را حامی حقوق و مصالح جامعه نداند ما به بررسی می نشینیم و سئوالاتی را طرح می کنیم،از جمله:
1 کدام قانون می تواند صد در صد عادلانه و از استبداد فردی یا گروهی بر کنار باشد؟
1.سوره شمس
کتاب عدالت اجتماعی 7،8،9 صفحه
(2)
2 کدام قانون گذار است که هوی وهوس های شخصی او در قانونش اثر نگذاشته باشد؟
3 طبق کدام معیار قوانین عادلانه ای مقرر می کنند؟
4 از کدام موضع اجتماعی سخن می گویند وحافظ مصالح کدام طبقه و گروه هستند؟
5 بر فرض که قانون گذاران از وابستگی های حزبی،قبیله ای،منطقه ای،نژادی وغیره رها باشند از کجا به تمام ابعاد انسان ها توجه نموده و بازتاب این قوانین دیر یا زود بر ضرر مردم نباشد ما به خاطر همین سئوالات عقیده داریم که عدالت اجتماعی وابسته به قانون عادلانه است و آن جز از راه آفریدگار و مکتب انبیاء امکان ندارد.
عدالت شرط اساسی:
در اسلام تمام پست های حساس به عهده افراد عادل است،کسانیکه سوء سابقه ای پیش مردم نداشته باشند و به صلاحیت و پاکی معروف باشند،در دادگستری از قاضی گرفته تا شاهد و منشی همه باید در هر مرحله ای که هستند عادلانه بگویند و بنویسند در نماز جمعه و جماعت باید امام عادل باشد از مرجع تقلید و رهبر انقلاب و مسئول بیت والمال گرفته تا مسئله طلاق و جدایی از همسر در همه این موارد پای عدالت در کار است،در خبرگزاری تنها به خبر افراد عادل اطمینان می شود.کوتاه سخن آنکه اسلام اهمیت خاصی به عدالت داده و آن را در تار و پود جامعه و در مسائل حقوقی واجتماعی و خانوادگی و اقتصادی شرط اساسی دانسته است.
اهمیت عدا لت در روا یات :
«قال رسول الله صلی علیه و آله: «عَدلَ ساعه مِن عِباده سبعین قیام لَیلَها و صِیامَ نهارها » (1) پیامبر گرامی اسلام فرمود : یک ساعت عدالت از هفتاد سال عبادتی که روزهای آن روزه و شبهای آن احیاء داشته باشید بهتر است.
خد ما ت اجتماعی:
خدمات اجتماعی چنانچه میدانیم از ترکیب دو کلمه«خدمات»و«اجتماعی» تشکیل است.در لغت نامه ها معانی “ Social Services”شده و مترادف انگلیسی آن
مختلفی برای«خدمت»بیان شده است از آن جمله:کار کردن برای کسی،بندگی کردن،هدیه،تعظیم و نخستین معنی آن«انجام کاری برای کسی» علیرغم اینکه به
1.جامع السعادات جلد 2 صفحه 223
کتاب عدالت اجتماعی صفحه 10،11
(3)
پسوند«اجتماع» وضوح«خدمت» در رابطه با حداقل دو انسان معنی پیدا می کند و مفهوم جدی و عمیق تری به آن می بخشد یعنی خدمتی که در ظرف اجتماع تجلّی پیدا میکند و در مناسبات انسانی تحقق می یابد.
.
مفهوم خدما ت اجتماعی در متون اسلامی :
قریب هزار و چهار صد سال قبل،آیین مقدس اسلام،درسی را به مسلمین آموخته است که نمونه های آن بهترین سرمشق خدمات اجتماعی واقعی و بدور از هر گونه ریا و منت و آزار و تنها با قصد و نیت الهی برای بشر معتقد و آگاه امروزی است وتجلی آن را در وجود گرانقدرمولای متقیان علی بن ابی طالب(ع)
می توان سراغ گرفت که در تمام دوران خصوصی و اجتماعی و سیاسی خود بهترین یاور و مددکامحرومان و نیازمندان و بی سرپرستان و بی پناهان بوده اند و در حکومت پر از عدالت اجتماعی پنج ساله خویش علمی ترین الگو ها را در جهت چگونگی ارائه خدمات اجتماعی به مستضعفین ارائه فرموده اند .
قرآن مجید،در اغلب موارد به خدمات اجتماعی،به قدری دقیق، برنامه همه جانبه را ارائه می دهد که امروزه می توان بهترین الهام بخش کارگزاران مؤسسات رفاهی اجتماعی جامعه اسلامی باشد.
به چند روایت می توان برای اهمیت موضوع اشاره نمود از جمله یکی از آن ها پیامبر اکرم(ص):«برترین اعمال از نظر خداوند،خنک ساختن دلهای سوخته تشنه گان و سیر کردن شکم های گرسنه است قسم بر آنکه هستی محمد(ص) در اختیار اوست ایمان به من نیاورده آن که سیر بخوابد و برادر مسلمان یا همسایه او گرسنه باشد.»
در مفهوم خدمات اجتماعی از دیدگاه اسلام، به جنبه های روانی نیز توجه فراوانی شده است و رسول گرامی خدا مسرور ساختن مسلمان را محبوبترین عمل نزد خداوند معرفی می کند.حاصل این سخن که مفهوم «خدمات اجتماعی در اسلام» مفهوم روشن و همه جانبه ای است که در رابطه با گروه های ویژه اجتماعی نظیر ایتام،سالمندان،ارحام،مستمندان،مساکین،مظلومان و... اهمیت خاص پیدا می کند.
اهداف خدمات اجتماعی :
یکی از اهداف خدمات اجتماعی کنترل نفس به عنوان راه رسیدن به هدف،راه رسیدن به هدف چیزی جز شناخت و کنترل نفس نیست ودر کوره راه زندگی دررسیدن به اهداف عالی خلقت کسی موفق است که در این امر توفیق یابد.تزکیه نفس بدان جهت ضروریست که بر منشاء،مسیر و غایت هدف هر انسان تأثیر مستقیم دارد و بر همین اساس است که شناخت و کنترل نفس در ایدوئولوژی اسلامی،اهمیت فراوانی پیدا کرده و مراتب و مراحلی را برای آن مطرح می سازند که نهایت آن «نفس مرضیه» است که هم صاحب نفس و هم خداوند متعال ازآن ونمودهای عینییش راضی وخشنودند.
در هر حال چیزی که قرآن مطرح می کند نهاد و درون انسان هاست که هر کس آن را شناخت و کنترل کرد خدا را شناخته است .هنگامی که صحبت از اهداف اجتماعی می شود شناخت و کنترل نفس به عنوان راه رسیدن به هدف مقدم بر نفس قرار می گیرد.کسی که نفس خود را شناخت پی به حقیقت زندگی و خلقت خود خواهد برد و کسی که به حقایق خلقت و آفرینش خویشتن آگاه شد، اهداف زندگی خود را با اهداف خلقت مطابقت داده و راه تکامل را طی خواهد کرد.
هدف غائی و اهدام میانی(وا سطه ای) در خدمات اجتماع :
هدفی که در خدمات اجتماعی مطرح می شود چیزی جز رستگاری انسان نیست و کلیه اعمال و اقداماتی که در قالب خدمات اجتماعی انجام می گیرد باید در نهایت،زمینه های رستگاری انسان را فراهم بسازد.پس میتوان گفت در خدمات اجتماعی دو نوع هدف مطرح است:
هدف غائی(نهایی) و اهداف میانی(واسطه ای- وسیله ای).
هدف غائی همان فلاح و تعالی انسان و اهداف میانی (واسطه ای)،تأمین نیازها و امکانات مادی و معنوی برای رسیدن به هدف نهایی است . یعنی هدف نهایی در خدمات اجتماعی تعالی و تکامل انسان است و اهداف واسطه ای یا وسیله ای ،اشکال گوناگون خدمات اجتماعی است که می تواند زمینه های تعالی خادمین،مخدومین رامهیاسازد