دیدگاه مربیان
ساختار کلاس درس
حقّ انتخاب
محدودیت‌ها و استانداردها
تجارب ویژه
فلسفهٔ کلی آموزش
استراتژی روزانهٔ تدریس
برانگیختن استعدادهای برانگیخته نشده
القاء تدریجی عادات خلاقیت
چنانچه اغلب پدران و مادران کودکان مدرسه تشخیص مى‌دهند، مربیان تأثیر بسیار زیادى نه تنها بر موفقیت تحصیلى کودک که بر روش کودک در قبال مدرسه و به‌طور کلى بر یادگیرى دارند.
به همین نحو، مربیان توانائى تضعیف حس کنجکاوى طبیعى کودکان را داشته و مى‌توانند انگیزهٔ آنان را از میان ببرند، حس احترام به خود را در کودکان سرکوب کنند و مانع از خلاقیت آنان گردند. در بعضى جهات، مربیان خیلى خوب (یا خیلى بد) مى‌توانند نفوذى بسیار قوى‌تر از پدر و مادران بر روى کودکان داشته باشند.
چرا مربیان چنین قدرتى دارند؟ زیرا آنان فرصت‌هائى بیش از پدران و مادران براى برانگیختن و یا تضعیف خلاقیت در اختیار دارند. اغلب کودکان در عرض هفته، زمان بیشترى را با مربیان خود مى‌گذرانند تا با پدران و مادران خود. مربیان بنابر ضرورت شغلى خود مستقیماً مى‌توانند کودکان را مورد ارزیابى قرار دهند و از آنجائى که کودکان مشتاقانه به پیشرفت خود علاقه‌مند هستند، مربیان مى‌توانند به نوعى صداى الهى تبدیل شوند.
آیا مربیان حقیقتاً مى‌توانند خلاقیت را آموزش دهند؟ مربیان مطمئناً قادر به آموزش قلمرو مهارت‌ها یعنى مهارت‌هاى علمى و فنى در قلمروهاى خاص مانند سخنوری، ریاضیات و یا هنر مى‌باشند. در حقیقت اغلب مردم این کار را جزئى از شغل مربیان مى‌دانند. مربیان تا حدى مى‌توانند مهارت‌هاى خلاقیت مانند روش‌هاى تفکر دربارهٔ مسائل و قوانین علمى براى تدبیر راه‌هاى جدید نگرش به مسائل را هم آموزش دهند. چنین مهارت‌هائى را مى‌توان مستقیماً آموزش داد اما بهترین روش انتقال، طرق نمونه بودن خود مربى است.
اما در مورد جزء دیگر خلاقیت یعنى انگیزهٔ درونى چطور؟ آموزش مستقیم انگیزهٔ درونی، غیرممکن است و نمى‌توان به کودکان گفت انگیزهٔ درونى داشته باشند. ولى مربیان مى‌توانند با بیان آزادانهٔ احساس خود از قبیل کنجکاوی، علاقه، شادى و احساس شخصى مبارزه‌طلبی، نمونه‌اى براى کودکان باشند. مهمترین راه براى ترغیب انگیزهٔ درونى در مدرسه، تشکیل کلاس درسى است که محیطى عارى از فشارهاى خارجى که مخرب چنین انگیزه‌اى است داشته باشد.
پس در واقع، مربیان نمى‌توانند بیش از پدران و مادران خلاقیت را به کودکان بیاموزند. اما مى‌توانند خلاقیت را رواج داده، پرورش دهند و موجب رشد آن گردند.
دیدگاه مربیان
مهمترین راهى که مربیان از آن طریق قادر هستند خلاقیت را در کودکان ترغیب نمایند حمایت از انگیزهٔ درونى آنان است. همهٔ کودکان، قلمرو مهارت‌ها را در مدرسه فرا مى‌گیرند (بعضى بهتر از دیگران). اغلب آنان از طریق تماس با نمونه‌هاى تفکر خلاق مى‌توانند مهارت‌هاى خلاقیت را به‌دست آورند. اما تعداد کمى از کودکان مدرسه را در حالى ترک مى‌نمایند که انگیزهٔ درونى آنها دست‌نخورده باقى‌مانده است.
انگیزهٔ درونى هنگامى رشد مى‌کند که مربیان معتقد به دادن استقلال نسبى به کودکان در کلاس درس باشند. اما این سؤال مطرح است که چه نوع مربیانى بیشتر از دیگران قادر هستند کلاس درسى که در جهت استقلال عمل کند تشکیل دهند؟ پاسخ این است که مربیانى موفق‌تر هستند که کامل نبودن خود را قبول داشته باشند و براى کودکان احترام عمیق قائل باشند. با این روش، حتى مربیان کودکان بسیار خردسال مى‌توانند به آنان کمک کنند در یادگیری، همکارى واقعى بنمایند.
فلسفهٔ کلى آموزش
عناصر اصلى فلسفهٔ آموزش، که موجب ترغیب خلاقیت در کودکان مى‌گردد، عبارت است از:
- یادگیری، بسیار مهم و تفریحى است.
- کودکان به‌عنوان افراد منحصر به فرد قابل احترام و محبت هستند.
- کودکان باید یادگیرندهٔ فعال باشند. باید آنان را ترغیب کرد که علایق، تجارب، ایده‌ها و وسایل خود را به کلاس درس بیاورند. باید به کودکان اجازه داده شود که دربارهٔ هدف‌هاى کار روزانهٔ خود با مربیان بحث نمایند و به آنان استقلال کارى داده شود تا تصمیم بگیرند چگونه آن هدف‌ها را به انجام برسانند.
- کودکان باید در کلاس درس خود، احساس آسایش و تشویق کنند. همچنین تنش و فشار نباید وجود داشته باشد.
- کودکان باید داراى حس مالکیت و غرور دربارهٔ کلاس درس خود باشند. آنان باید در سر و سامان دادن کلاس و نگهدارى آن دخالت داشته باشند. باید تشویق شوند وسایلى را از منزل به کلاس بیاورند (حتى ”آشغال“) و از آنها در فعالیت‌هاى آموزشى استفاده کنند. مربیان باید بگویند ”این کلاس درس من نیست. این کلاس درس ماست!“
- مربیان منبع اطلاعات و هدایت هستند نه افراد پلیس یا گروهبان‌هاى مشق نظامى دهنده و یا خدا. کودکان باید براى مربیان احترام قائل شوند اما در حضور آنان نیز، احساس راحتى نمایند.
- مربیان باهوش هستند اما کامل نیستند.
- کودکان باید براى بحث بى‌پرده و دربارهٔ مسائل با مربى یا همکلاسى‌هاى خود، احساس آزادى نمایند. این کلاس درس براى همه است و براى حفظ آرامش آن شریک هستند.
- تجارب یادگیرى باید حتى‌الامکان به تجارب دنیاى واقعى کودکان نزدیک باشد. کودکان باید در کلاس قدرت و مسئولیت داشته باشند.
ساختار کلاس درس
بارزترین تفاوت میان سبک‌هاى کلاس درس طى سى سال گذشته، تفاوت میان کلاس درس ”باز“ و ”سنتی“ بوده است. اگرچه کلاس درس باز اشکال مختلفى به خود مى‌گیرد؛ اما به‌طور کلى داراى ساختار قابل انعطاف‌تر، محدودیت‌هاى کمتر بر عملکرد دانش‌آموز و توجه بیشتر به فردیت وى مى‌باشد.
استراتژى روزانهٔ تدریس
استراتژى‌هاى خاصى وجود دارد که موجب بالا بردن خلاقیت در فعالیت‌هاى آموزشى روزانه مى‌گردد که شامل: ارزیابى و پاداش است.
ارزیابى
ارزیابى مربى از کار دانش‌آموز بزرگترین کشندۀ خلاقیت در کلاس درس است.
- مربى باید به‌جاى ارزیابى مبهم و غیرملموس، از عکس‌العمل منطقى و سازنده استفاده کند.
- از دانش‌آموزان براى ارزیابى کار خود و درس گرفتن از اشتباهات خودشان استفاده نمائید.
- به‌جاى تأکید بر ”چگونه انجام دادید؟“ بر روى ”چه یاد گرفتید؟“ تأکید کند.
پاداش
نمره‌ها نه تنها به‌عنوان وسایل ارزیابى در کلاس درس بلکه به‌صورت پاداش (یا تنبیه) عمل مى‌کنند. سایر منابع پاداش که به‌طور معمول مورد استفاده قرار مى‌گیرد عبارت هستند از نشان‌هاى چسباندنی، ستاره‌هاى طلائی، تقدیرنامه‌ها، جوایز و امتیازهاى خاص.
کودکان چنین پاداش‌هائى را دوست دارند و بعضى مواقع براى به‌دست آوردن آنها هر کارى را انجام مى‌دهند و مشکل همین است. تحقیق نشان داده است که وقتى فکر کودکان بر روى پاداش به‌عنوان دلیلى براى انجام کار متمرکز شود، انگیزهٔ درونى و خلاقیت آنان تضعیف مى‌گردد.
بهترین پاداش‌ها براى کارهاى خوب در کلاس، کارهاى غیرملموس است؛ یک لبخند یا تکان سر به نشانهٔ تأیید، زدن به پشت کودک، گفتن یک کلمهٔ تشویق‌آمیز، فرصت براى نشان دادن و ارائهٔ کار دانش‌آموزان و کارهاى اضافی. اگر جوّ کلاس درس، کودکان را متوجه مى‌سازد که همه‌کس (از جمله مربی) معتقد هستند یادگیرى امرى هیجان‌انگیز و تفریحى است، کارهاى اضافى به‌عنوان پاداش محسوب مى‌گردد.
کار ”غیرملموس“ و فوق‌العادهٔ دیگر آن است که به کودکان اجازه داده شود غرور خود را نسبت به کار خود بیان کنند و آن را با دیگران در میان بگذارند