مقدمه :
جنس Ribes از تیره انگور فرنگی Grossulariaceae می باشد که در گذشته در تیره saxifragaceae بوده است . این جنس در ایران دارای چهار گونه شناخته شده به شرح زیر می باشد :
انگور فرنگی Ribes uva. – crispa L .
قره غات Ribes orientale Desf .
انگورفرنگی قرمز L. Ribes rubrum
انگور فرنگی سیاه Ribes nigrum L.
گالش انگور تیره گل Ribes melananthum Boiss & hohen
از بین این گونه ها تنها گونه Ribes melananthum Boiss & hohen . انحصاری ایران است و گونه های دیگر علاوه بر ایران در کشورهای اروپایی ، ارمنستان ، طالش ، قفقاز ، آناتولی ، شمال آفریقا و سیبری نیز پراکندگی دارند ( مظفریان ، و ، ۱۳٧۵) .
انگور فرنگی
نام علمی : Ribes uva. - crispa L .
syn: Ribes grossularia L. , R . reclinatum , R . caucusicum Adam ex Roemer& schultes
نام انگلیسی : Catberry , European gooseberry , wild gooseberry, common
gooseberry
نام آلمانی : Stachelbeeren , Gemein stachelbeer Stachelbeer- ribsel
نام ایتالیایی : Grossularia rossa , Uva spina , Grossularia giardini
نام فرانسه : Agrassol , G. a manqueriaux , G. des haies , Grosellier epineux
اسامی بومی محلی ایرانی : به زبان ترکی فرنگ اوزومی ، در رودسر ( دیو انگوری ) ، در مازندران در نور و کجور ( گالش انگور و گالش انگورک ) ، ریپ زوبروم می گویند .
نام عربی : ریباس
مشخصات گیاهشناسی :
گیاهی به فرم درختچه به ارتفاع ۱۶٠-۱۵٠سانتیمتر یا بیشتر (مظفریان ، و ، ۱۳٨۳ ) . خاردار با خارهای کم و بیش سه قسمتی و انشعابات گره دار می باشد .
دارای برگهایی منقسم به لوبهای عمیق دندانه دار ، ۵-۳ لوبه ، با قاعده ای گرد و کم و بیش قلبی شکل ، حاشیه آنها دارای دندانه های کند (ثابتی ، ح ) . پشت و روی برگها کرکدار یا سطح فوقانی تقریباُ بدون کرک و صاف به ابعاد ۴ ۴ سانتیمتر می باشد . دمبرگ تقریبا هم اندازه پهنک یا کمی بلند تر .
گلها کوچک به صورت ۳-۱ تایی ، به رنگ متمایل به سبز یا به ندرت ارغوانی ، دارای دمگلی با برگه ای پهن و کرکدار ، لوله کاسه گل استکانی و سبز رنگ ، با دندانه هایی به طول ۶-۳ و عرض ۲-۱ میلیمتر ، گلبرگها واژ تخم مرغی ، کوتاهتر از کاسبرگها ، خامه آن با کرکهای بلند و جدا می باشد (مظفریان ، و ، ۱۳٨۳) . گلها نوش فراوان تولید می کنند و زنبور عسل به گلهای این گیاه علاقه فراوان نشان می دهد (زرگری ، ع ، ۱۳۶٧) .
دارای میوه سته به بزرگی یک نخود (زرگری ، ع ، ۱۳۶٧) . میوه به رنگ سبز مغز پسته ای و گاهی ارغوانی رنگ ، با سطحی صاف و کرکدار است (ثابتی ، ح ) . در انواع پرورش یافته میوه آن به ۵/۳- ۵/۴سانتیمتر است . همچنین وزن میوه در نژادهای وحشی ۴ گرم و در انواع پرورش یافته ۳۳ گرم می رسد .
تکثیر این درختچه از طریق قلمه معمول می باشد (میرحیدر ، ح ، ۱۳٧۳) .
قسمت مورد استفاده :
میوه این گیاه که دارای طعم شیرین و کمی ترش و مطبوع است مورد استفاده قرار می گیرد ( رجحان ، م ، ۱۳٨٠) . همچنین در برخی مناطق از برگهای آن نیز استفاده می شو د (۱۲) .
پراکنش جغرافیایی در ایران :
انگور فرنگی در نواحی شمالی ، مناطق مختلف البرز ، مازندران : در مرزهای فوقانی جنگل و نقاط مرتفع جنگل های نور و کجور در ارتفاعات ۲۴٠٠ متر ، دره چالوس ، رودسر (زرگری ، ع ، ۱۳۶٧) . در گردنه کدوک ، دره تالار ، سیاه بیشه ، تهران : در شمال کرج در ۲٠٠٠ متری پراکندگی دارد (مظفریان ، و ، ۱۳٨۳).
پراکنش جهانی :
پراکندگی آن به صورتی است که در سراسر اروپا ، نواحی هیمالیا ، وسعت پهناوری ازآسیا ، شمال افریقا ، قفقاز ، تالش ، سیبری تا منچوری رویش دارد (مظفریان ، و ، ۱۳٨۳) .
ترکیبات شیمیایی :
میوه انگور فرنگی حاوی ٨۴ تا ٩٢ درصد آب ، مقداری قند شامل حدود ۶تا ٨ درصد دکستروز ولولز ، ۴۲/۱درصد اسیدهای آزاد آلی بویژه اسید سیتریک ، اسید وینیک ، اسید مالیک ( قبل از رسیدن نیز دارای اسید سوکسینیک ) ، صمغ ، تانن ، ۵۲/۳درصد سلولز (زرگری ، ع ، ۱۳۶٧) ، مواد آلبومینوئیدی ، ویتامین های B , A و C یافت می شود . در دانه درون میوه مقادیری لعاب وجود دارد . در برگهای تازه این گیاه وجود اسید سیانیدریک ( HCN ) گزارش شده است (میرحیدر ، ح ، ۱۳٧۳) .
از تجزیه ۱٠٠ گرم میوه انگور فرنگی مواد زیر به دست آمده است :
آب ( ٨۴ تا ٩٠ گرم) قندها ( از نوع دکستروز و لولز ۶ تا ٨ گرم ) مواد آلبومینوئیدی ( ۵٧/٠درصد ) اسید های آلی (۴۲/۱گرم ) سلولز ( ۵۲/۳گرم ) سدیم ۳ میلی گرم ، منیزیم ۱۴میلی گرم ، فسفر ۳٠ میل گرم ، کلر ۱٠میلی گرم ، پتاسیم ۲٨٠میلی گرم ، کلسیم ۲٨ میلی گرم ، منگنز ۳٠/٠میلی گرم ، آهن ٨/٠میلی گرم ، مس ۱۳/٠میلی گرم ، روی ۲/٠میلی گرم ، ید ٠٠۱۵/٠میلی گرم (رجحان ، م ، ۱۳٨٠) .
خواص درمانی :
میوه انگور فرنگی به علت دارا بودن موسیلاژ و لعابی که در دانه ها آن است اثر ملین دارد (رجحان ، م ، ۱۳٨٠) . تقویت کننده حرکات دودی شکل روده و نرم کننده است از این نظر برای رفع یبوست مفید می باشد به علاوه اثر درمانی در رفع حالات التهابی دستگاه هضم و دفع ادرار دارد . مصرف میوه آن دارای اثر مدر ، مفرح ، خنک کننده است بویژه اگر قبل از رسیدن کامل به صورت نارس مصرف شود (زرگری ، ع ، ۱۳۶٧) .
بررسی ها نشان داده است که میوه انگور فرنگی اثر ضد احتقان کبدی یا ضد پرخونی کبد دارد (رجحان ، م ، ۱۳٨٠) . و مصرف آن موجب می شود که از تراکم خون در این عضو کاسته شود (زرگری ، ع ، ۱۳۶٧) .
مصرف دم کرده ۵٠گرم میوه خشک آن در یک لیتر آب سه نوبت در روز به میزان یک فنجان سبب افزایش ادرار می شود لذا برای برطرف کردن سنگ کلیه ، ورم شصت پا یا نقرس و همچنین رماتیسم مفید می باشد . نوشیدن آب میوه آن مخلوط با قند به صورت شربت عطشی که در اثر تب بوجود آمده باشد را تسکین می دهد . اگر دانه های آن را بدون هسته صبح ناشتا همراه با شکر مصرف کنید سبب افزایش آب دهان
ISHS Acta Horticulturae 505: VII International Symposium on Rubus and Ribes
GENETIC CHARACTERISATION OF RIBES NIGRUM, RIBES RUBRUM AND RIBES GROSSULARIA USING MOLECULAR MARKER
Authors:
P.G. Lanham, R.M. Brennan
Keywords:
blackcurrant, redcurrant, gooseberry, RAPD, anchored microsatellite
Abstract:
Genetic variation in three Ribes crop species was investigated using molecular markers and fingerprinting of individual genotypes was performed. Twenty one different genotypes of Ribes nigrum were fingerprinted using random amplified polymorphic DNA (RAPD) markers. Sixteen Ribes rubrum genotypes were fingerprinted using anchored microsatellite markers. Twelve Ribes grossularia genotypes were screened for RAPD and anchored microsatellite markers, however, of these, thirteen had individual molecular profiles but three could not be distinguished.