تحقیق مقاله کاشت - داشت - برداشت زرشک

مقدمه

اعضاء مختلف درختچه زرشک ( ریشه ، پوست ، ساقه ، برگ ومیوه ) ازنظرخواص طبی ودرمانی ( مانندوجوداکسی آکانتین وبربرین درریشه ) ومصارف خوراکی ( طعامها، آشهاوغیره ) وصنعتی ( رنگرزی ، تانن سازی ، منبت کاری وخاتم سازی ) وسایرمصارف آن ( ازقبیل تهیه ژله ، مرباوتهیه نوشابه ها) ازدیربازموردتوجه مردم ایران وسایرملل بوده وهست .قدمت زرشک رابه دوره اثوسن نسبت می دهند1ودرایران هم ازسالیان قبل تابه امروزگیاه شناخته شده مردم بوده است .بطورطبیعی ووحشی درمناطق مختلف ایران می روید.تنهادراستان خراسان بصورت کاشته شده نوع بی دانه آن موردبررسی قرارداشته است ولی چندسالی است که به علت بالارفتن قیمت ، کشت وپرورش آن بصورت یک گیاه اهلی بویژه درخراسان رونق گرفته است وبصورت منبع درآمدجدیدی برای کشاورزان وباغداران درآمده است .اهمیت وتوسعه روزافزون آن ایجاب می کندازطرف وزارت کشاورزی تحقیقاتی درزمینه های به نژادی وبه زراعی به عمل آید. آزمایشات وتحقیقات درزمینه های گوناگون مانندمیزان کودموردنیاز، شناخت واقعی آفات وبیماریهاوغیره بطورجدی صورت گیردتابتوان درآینده بابهبودکیفی وکمی آن ، زرشک رادرزمره اقلام صادراتی محصولات غیرنفتی قرارداد، وازاین راه درتأمین ارزموردنیازکشورسهمی داشته باشد.فعلاً صادرات آن بطورمحدودودرسالهای 1345 بمقدار98 کیلوگرم بهمراه سماق ودرسال 1360 بمیزان 550 کیلوگرم بخارج ازکشورصادرشده است .

شک نیست درصورت بازاریابی صحیح واصولی ، می توان صادرات آنرابطورچشمگیری افزایش داد.

نام زرشک

زرشک رابه نامهای سرشک ، دارشک ، زارج ، زراچ ، زرک ، زراک ، زرسک ، زرنگ وزرتک ( بروزن زرشک ) ، زاج ، زریک ، اترار، عودالریح ، عودالصلیب ، زنبل ، هروک ، زنبر، امبرباریس ( یونانی ) ، انبرباریس

(عربی ) 32 وبرباریس گفته اند.درزبان فرانسه (( vinegrette )) و

(( epine   vinette)) ودرخت زرشک را((  vinettier ))ودرزبان انگلیسی

(( barberry   tree )) ومیوه اش را(( barberry )) گویند.

زرشک ازخانواده ((  berberidaceae )) ونام علمی آن (( berberis   vulgaris )) وچندگونه است 33 ، ازجنس (( berberis )) تاسال 1975 تعداد662 گونه نام برده شده است 34 وبرخی ازگونه های آن که درایران می رویندبه این شرح است :

دیدگاه یک بیگانه مقیم ایران : دکترشلمیرهلندی 35 درحدودصدسال پیش درایران اقامت داشته وی پزشک دارالفنون ورییس بهداری تهران بوده است اوطی یادداشتی درباره زرشک نوشته است .

(( … درایران مردم آب زرشک می نوشند36 .باغذازرشک می خورند.مرباهم ازآن تهیه می کنند، این مربابسیارخوشمزه است .

دم کرده زرشک راباسنبل طیب ، برای پیشگیری ازخونریزی می نوشند،درصنعت ، زرشک رابرای رنگ آمیزی پارچه های پشمی ، ابریشمی وپنبه ای به کارمی برند.))

بربرین راازریشه درخت زرشک استخراج می کنند.مخلوط آن بازاج ، رنگ زردخالص به دست می آیدکه برای رنگ آمیزی چرم استفاده می شود.

شربت زرشک

برای تهیه شربت زرشک ، نیم کیلومحصول تازه آن رادریک لیوان آب خیس می کنند.دوساعت بعدآب آن رامی گیرند.نیم کیلوشکربه آن می افزایندسپس می جوشانند.شربت به دست آمده درشیشه ای سربسته ، مدتهاقابل نگهداری است وبتدریج می توان ازآن استفاده کرد.نوعی نوشابه بسیارگواراوطبیعی نیزازآب زرشک می سازند.

اندازه محصول زرشک درهکتار

نهال زرشک تاحدودپنج سال دستاورداقتصادی چشمگیرندارد.محصول درخورتوجه ازسال پنجم آغازمی شود.ازسال هفتم میانگین محصول زرشک درهرهکتارحدوددوتن خواهدبود.باافزایش سن درخت ، محصول بیشترمی شود.عمردرخت زرشک نسبتاًزیاداست .درناحیه بیرجندوقاین درختانی وجودداردکه سن آنهابه پنجاه یاشصت سال می رسد.این درختان به خوبی محصول می دهند.البته باردهی درخت یک سال درمیان است .خوشه های زرشک درروی شاخه های دوساله به بالا پدیدارمی شود.چنانچه هرس انجام نگیردمحصول کاهش می یابد.

میانگین زرشک خشک به دست آمده ازهردرختچه :

نهالهای پنج ساله یک کیلو، هفت ساله هفت کیلوودوازده ساله بیست کیلوگرم خواهدبود… دوره باردهی درخت زرشک تاحدودهشتادوپنج سالگی می باشد.

بیشترین اندازه باردهی ازسالهای چهارده وپانزده آغازوتابیست وپنج سالگی ادامه دارد.ازهرچهارکیلوگرم زرشک تازه ، یک کیلوگرم زرشک خشک به دست می آید.

1-کراتی ژینا: این گونه جنگلی است ودردامنه های جنوبی البرز

( فیروزکوه تاطالقان ) می رویدودرختچه ای است به بلندی یک متر، بلندی خارهای آن تاسه سانتی مترمی رسد.

2-انترژریما: بیشتردرشمال آذربایجان ( ناحیه خوی ، قطور) ودردیگرنقاط نیزازمنجیل تازنجان ، گرگان ، سمنان ، خراسان ، اصفهان ، فارس ، تهران (پس قلعه وکرج ) ، کاشان وکرمان وجوددارد.این گونه به بلندی تاسه مترمی رسد.

3-اریان تالیس : ازالموت تاسمنان ودرکوههای ساوه وکاشان هم دیده شده است وتادومترقدمی کشد.

4-وولگاری : این گونه درختچه ای است که تاحدوددوونیم متربلندمی شود.بیشتردرآذربایجان مازندران وگرگان می روید.

5-براکیوپوتری : درکوهستانهای فیروزکوه دیده شده است .

6-شنیدر: به صورت درختهایی تابلندی چهارمتردیده شده ودرناحیه شمال ، مازندران وگرگان می روید.

7-گونه جدید: این گونه به وسیله گروه گیاه شناسان (( فلوراایرانیکا)) درخراسان بین ناحیه بجنوردومراوه تپه کشف وبررسی شده است .گونه نورابه نام خراسانیکا((  khorasanika )) نامگذاری کرده اند.

انتخاب محل وخاک :

این درختچه هادرمنطقه وسیعی ازخاکها، ازلومی شنی گرفته تالومی رسی به خوبی رشدمی کنند.بنابراین انتظارمی رودکه درهرخاک باغی معمولی موفق شود، اگرچه برخی ازانواع زرشک هامحل سایه متوسط رادوست دارندولیکن بهترین نتیجه ازکشت این گیاهان درجاهای آفتابی ( یاجزئی سایه ) بدست می آید.دراراضی آهکی بخوبی عمل می آیدودرخاکهای سیلیسی موفقیت چندانی دربرندارد.زرشکهای خزان داردرخاکهای ضعیف وشرائط سخت به خوبی رشدمی کنند.

روشهای تکثیروفصل کاشت :

1-تکثیربه روش بذرکاری :

تکثیرزرشک معمولاًازطریق بذوررسیده وجداشده ازمیوه صورت می گیردویابذورمیوه راپس ازرسیدن بمدت دوماه درمحلی خنک بادرجه حرارت 5 درجه سانتی گرادبصورت استراتیفه نگهداری کرده وسپس اقدام به کشت بذرمی کنند.درصورتیکه درفصل پاییزاقدام به کشت بذورگردددربهارسال بعدجوانه می زنند.یااینکه دراوایل بهاردرشاسی سرد، بذرآنرادرداخل جعبه هایی یاداخل گلدانهای محتوی دوقسمت لوم ، یک قسمت خاک برگ ویک قسمت شن ، شسته شده می کارند.نهال های جوان رادرداخل جعبه هایی نشاءمی کنند ( ازجعبه یاگلدان اولی درآورده وبه جعبه ویاگلدان دیگری انتقال می دهند) یااینکه وقتی نهال هاباندازه کافی بزرگ شده باشند، هرنهالی رابه تنهایی بداخل گلدانهای کوچکی انتقال می دهندودرنتیجه ازگلدان درآورده ودرحاشیه ذخیره ( reserve   border ) نشاء میکنند. بذوررادربسترآماده ودریک جای سایه دارنیزمی توان کاشت . بایدتوجه داشت که نهالهای بدست آمده ازبذردارای همه خواص مادری نمی باشندوبه علت اختلاط دانه گرده ، ارقام گوناگونی ممکن است ازآنهابه دست آید.

2-تکثیربروش قلمه :

تکثیرزرشک ازاین طریق به آسانی امکان پذیراست . قلمه هارابایدازبوته هایی که دارای بهترین خواص می باشندانتخاب کرد. قلمه هاراازشاخه های چوبی یانیمه چوبی به طول 90 یا120 سانتی متردراواخرتیریامردادماه تهیه می کنندوآنهارادرشاسی سردودرداخل بستری ازخاک شنی نشاءمی کنند. حدود6 ماه طول می کشدکه قلمه هابه اندازه کافی ریشه دارشده وبرای نشاء کردن آماده بشوند.

3-تکثیربروش پاجوش :

دراین روش به جای قلمه ازپاجوش هاکه به فراوانی دوربوته های مسن زرشک به وجودمی آینداستفاده می کنند. برای تکثیربایدپاجوش هاراازبوته های بزرگ مادری جداکرده وبه طورجداگانه کشت کنندانواع همیشه سبز

( بویژه  b . stenophylla  ) رابایستی قبل ازاینکه ارتفاع آنهابه 30 تا60 سانتی متربرسدبه محل اصلی منتقل کرد. زیرانهال های بزرگ تربآسانی این نقل وانتقال   راتحمل نمی کنند.

4-تکثیربروش خوابانیدن :

این عمل به وسیله خوابانیدن شاخه های جوان دراوایل ماه خرداددرماسه ودربسترگرم سایه دارانجام پذیراست .

5-تکثیرازطریق پیوند:

به علت سهولت ازدیادزرشک ازطریق قلمه وپاجوش بندرت ازپیوندبرای ازدیاداستفاده می کنند، مگردرموارداستثنایی که رقم موردنظرراروی پایه های بذری برآن پیوندکرد.

تذکر: ریشه زرشک به هوابسیارحساس است لذاپس ازبیرون آوردن ریشه آن رافوراًمی نشانندیااینکه ریشه هایش رادرکیسه ای درخاک نگه داری می کنندوقابل توجه است که به عقیده کشاورزان پیوندقبول نمی کند.

هرس

اگردرختچه های زرشک رابه حالت طبیعی پرورش دهندبه صورت درختچه های خوش ترکیب که ازساقه هامی رویندوبه هرس مرتب ومنظمی نیازندارند.ولی چنانچه بخواهندکمی پابلندعمل بیاورند. لازم است باحذف شاخه های پایین روی تنه اصلی ، پایه کوتاهی به وجودبیاورندکه شاخه های بلندبارده ازآن منشعب خواهدشد. بااین طرزفرم دادن برداشت میوه رامی توان آسانتروکم خرج ترانجام داد.

کاشت زرشک

زرشک بهترین فصل کاشت آن پاییزمی باشدبرای کاشت آن گودالی به عمق دویاسه وجب درعمق زمین کنده می شودودرزمینهای سخت یک وجب شن ریخته می شودتازرشک بتواندریشه کنددرهنگام کاشت بایدتوجه داشت که درخت ریشه دارباشدودرهر15000 متربرای اینکه درخت به خوبی رشدکندیک درخت کاشته می شودوبرای آبادی آن دربهاریادرهرفرصتی(پاییز) می توان ازکودهای حیوانی استفاده کردکودهای شیمیایی کمترمورداستفاده قرارمی گیردزیرابه زمین ضررمی رساند. وبعدازکاشت برای اینکه درخت خودرابگیردوخشک نشودآب داده می شودوهر12 روز یا24 روزبایددرخت بایدآب داده شودچنانچه زرشک درزمین خوبی کاشته شده باشد

( زمینی که شنی یاریگی نباشد) ودراول پاییزکوبیده شود

( یاکوبنده شودیعنی خاک آن زیروروشود) چنانچه درزمستان به وسیله باران یاآبیاری شده باشددرزمستان آب نخوردخشک نمی شودبااین وجوددرموارددیده شده کم آبی یکی ازعوامل کاهش زرشک یابرگ زردی زرشک بوده وحتی درچندسال اخیرکه باخشکسالی منطقه بیرجندوقاینات روبروبودیم بسیاری ازدرختان میوه خشک شدکه زرشک هم ازاین دایره

مثتثنی نبود.

دریک قطعه زمین که متعلق به حاج غلامحسین ازروستای چهکندوروشناوندبودودرآن حدوداً 70 درخت زرشک وجودداشت فقط 16 عددپس ازآبیاری نشدن ظرف دو، سه سال باقی ماندکه آن هم بخاطراین بودکه 16 درخت درکنارجوی آب ورودخانه فصلی قرارداشت البته این قطعه زمین شنی بودوحاج غلامحسین نتوانسته بودبه علت فلج شدن پایش به آن رسیدگی کندوعلاوه براین دوساعت آب که داشت متعلق به یکی ازخانهای منطقه بودکه ازپیرمردآن راآن خان گرفت واین موردهنگام باخشکسالی اخیربودزرشک حتی درآب شورقادربه رشدمی باشد

 ( نه درآب که ازآن حتی می توانندنمک استخراج کنندوزیادشورهست که درآن هیچ درختی رشدنمی کند) درمواردی که می توان به استفاده ازآب شوراشاره کرددرمنطقه بیرجنددرروستاهای کندر، اشنحاباد، چهرک ، قابل ذکراست که فاصله خوب یک درخت زرشک ازدیگری هفت مترمی باشد.