مقدمه :
گیاه کاسنی از جمله گیاهان مفیدی است که تاریخ استفاده آن به دورانهای قبل از میلاد مسیح می رسد و مصرف آن بین ملل مختلف متداول بوده است ، بطوری که اطباء آن دوران از جمله جالینوس ، پلین ، دیوسکورید و عده ای دیگر برای کلیه قسمتهای این گیاه بعنوان درمان و بهبودی بیماریها اهمیت زیادی قائل بوده اند و هنوز هم به دلیل اعتقادی که بیشتر مردم به این گیاه دارند آن را برای مداوای بیماریهای مختلف مصرف می کنند که در این باره نیز به ویژه در کتابهای قدیمی و سنتی ایران از جمله مخزن الادویه ، قانون ابوعلی سینا و... توصیه هایی شده است . پس بر شهرت کاسنی افزوده شده است و امروزه علاوه بر جمع آوری گونه های وحشی آن ، بصورت اهلی نیز کشت می شود (۲) .
مشخصات سیستماتیک :
Class: DICOTYLEDONES
Sub . Cl: GAMOPETALIES
FAMI : COMPOSITAE / ASTERACEAE
GENUS : CICHORIUM
SP : INTYBUS (5)
Wild chicory , suceory نام انگلیسی :
Chieoree amere , chicoree , chicoree sauvage نام فرانسه :
Zichorien weg warte , wild cichorie , cichorien warzel نام آلمانی :
c. amara , Radicchio – baono , cicorea salvatica , cicoria نام ایتالیایی :
نام عربی : شِکوَریه ، سِرِش ، شاعَر گل (۱۱)
نام فارسی : کاسنی تلخ ، کاسنی ( ۴)
مترادف :
Cichorium caeruleum Gilib , C . commune Pall. (5)
مشخصات گیاه شناسی :
کاسنی گیاهی علفی خودروی یکساله ، دو یا چند ساله است ( ۴ ). دارای ساقه ای است که در حالت وحشی ، ارتفاعش به ۵/۰تا ۵/۱ متر می رسد ولی اگر پرورش یابد از دو متر نیز تجاوز می نماید .
از اختصاصات آن این است که ریشه ای قوی به قطر انگشت به درازی ۵/۰تا ۱ متر و به رنگ قهوه ای دارد ولی اگر قطع گردد ، رنگ مایل به سفید نمایان می سازد . در داخل ریشه آن ، شیرابه ای شیری رنگ جریان دارد (۵ ) .
۱.۲ ساقه
ساقه آن باریک ، استوانه ای و دارای انشعابات کم و منحصرا در قسمت انتهایی ساقه ، شاخه هایی با حالت فاصله دار از محور اصلی در گیاه مشاهده می شود .
۱.٣ برگ
برگهایی متناوب و پوشیده از تارهای فراوان در اطراف رگبرگ میانی دارد . شکل ظاهری برگهای قاعده ساقه آن با بقیه فرق دارد ، مانند آنکه در قاعده ساقه ، برگها عموماُ دراز ، منقسم به قطعات عمیق دندانه دار و منتهی به یک قسمت انتهایی مثلث شکل است و هرقدر به رأس ساقه نزدیک گردیم ، برگها کوچکتر می شوند و کناره تقریباُ ساده و وضع ساقه آغوش پیدا می کنند و برگهای پایینی ساقه بریده ، بریده و برگهای بالایی آن ساده است ( ۹) .
۱.۴ گل
گل های مجتمع آبی ، ندرتاُ صورتی یا متمایل به سفید است ( ۸) . به شکل گل آذین کاپیتول ، مرکب از گلهای زبانه ای است (۵ ) . کپه گل فاقد دمگل ، دوتایی یا سه تایی است و براکته ها و قطعات گریبان هم کرکدار و غده ای می باشند (٨ ) . گلها به تعداد زیاد و به شکل فاصله دار در طول محور ساقه و انشعابات آن شکفته می شوند (۵) . در هر کاپیتول کاسنی ۱٨تا ۲۰گل زبانه ای منتهی به۵ دندانه دیده می شود که در انولوکری سبز رنگ و مرکب از ۲ ردیف براکته واقع اند (۵) . گلها از بغل برگها می رویند و قطر تاج تقریباُ ۱۵تا ۴۵ سانتیمتر است .
۵.۱. میوه
میوه فندقه چهار وجهی ، خاکستری ، نسبتاُ مسطح و منتهی به مجموعه ای از فلسهای بسیار کوچک است ( ۵) . فندقه ، ٨ بار طویل تر از کرکهای جقه ای هستند ( ۸) .
از مشخصات آن این است که گل هایش در مقابل تابش نور خورشید ، حالت شکفته و باز شده بخود می گیرند (۱۰) . در حالی که هنگام غروب آفتاب یا موقع شب ، یا در هوای مه آلود و یا بارانی ، گلهای واقع بر روی کاپیتول ، بهم نزدیک می گردنند و آنرا بصورت تا شکفته جلوه می دهند ( ۵) .
۲. پراکنش جغرافیایی :
کاسنی در زمینهای نسبتاُ مرطوب کناره جاده ها ، اماکن بایر و دامنه های کم ارتفاع می روید (۱۳) .
۲-۱پراکنش در جهان :
در دامنه های کم ارتفاع غالب نواحی اروپا تا سوئد ، مناطق غربی و مرکزی آسیا و شمال آفریقا به حالت خودرو و در آمریکای شمالی به حالت نیمه وحشی می روید (٧ ) .
۲-۲پراکنش در ایران :
کاسنی دارای پراکنش وسیعی است و تقریبا در اغلب مناطق ایران می روید چنانکه در دامنه های کم ارتفاع البرز ، راه قزوین به رشت ، اطراف رودبار ، تهران – کرج ، اطراف تهران ، آذربایجان ، گیلان ، فارس ، بلوچستان ، آبادان و مناطق کوهستانی خراسان می روید (۱۱) .