تحقیق مقاله نماد و نشانه شناسی شهرستان آستانه اشرفیه

چکیده :

در این تحقیق آنچه به عنوان نمادها و نشانه های شهری مطرح می شود ، در دو مفهوم مورد بررسی قرار می گیرد :

1.  شکل ؛ این بخش شامل توصیف خصوصیاتی از افراد و اشیاء می باشد که ما به عنوان ناظردرآن پدیده ها مشاهده می کنیم که بیشتر شامل خصوصیات ظاهری آن ها می باشد.

 2. کارکرد وکاربری ؛ این بخش بدان معناست که در کنار مفهوم شکل و ظاهر پدیده یا پدیده ها ،  مجموعه ی این اشکال در کنار یکدیگر معنایی را ایجاد می کنند که نمی توان آن را جدای از این شکل یا اشکال دانست ، بلکه به عبارتی می توان گفت که روح و معنای جسم و ظاهر افراد و اشیاء         می باشند .

در این تحقیق می خواهیم ببینیم که چه مواردی ( نمادها و نشانه هایی ) در شهرستان آستانه اشرفیه وجود دارند که نشان می دهند محیطی که ما از آن صحبت می کنیم یک شهر ا ست و بعد می خواهیم بدانیم  که این عوامل با توجه به چه معیارهایی یا به عبارت بهتر با داشتن چه ویژگی هایی نشان از یک شهر شمالی (شهری که در شمال کشورایران قرار دارد با ویژگی های خاص این منطقه) می دهد ؟

البته آنچه در این تحقیق آورده می شود با تأکید خاص بر چند نقطه ی مهم ( پل ، بازار ،            فلکه ی کیاشهر (میدان جمهوری) ، حرم آقاسید جلال الدین اشرف) درخیابان اصلی شهر می باشد .

میدان تحقیق ، شهرستان آستانه ی اشرفیه از شهرستان های استان گیلان می باشد که در شرق استان  قرار دارد .

کلید واژگان :

آستانه اشرفیه   بازار   زمان   شکل شهر فضا کارکرد

مقدمه :

آنچه که از آن به عنوان انسان شناسی شهری صحبت  می کنیم  ، «مطالعه بر انسان را با حرکت و بر اساس محوریت پدیده ی « شهر» در دستور کارخود قرار می دهد.» ( فکوهی ،1383 ، ص25)

 در انسان شناسی شهری ما با دو مفهوم اصلی انسان و شهر و رابطه ی متقابل آن ها سرو کار داریم.

اما در این  مطالعه ی ما در کنار این دو مفهوم کلی با مفاهیم بی شماردیگری سرو کار داریم که در ارتباط با هم و تأثیرات متقابلی که بر روی یکدیگر می گذارند ، در نهایت از مطالعه ی مجموع آن ها به چیزی می رسیم که به مثابه روح یک جسم می باشد .

تا آنجا که ما به کار توصیف این وضعیت (توصیف خود مفاهیم ) می پردازیم بیشتر از حوزه ی

مردم نگاری صحبت می شود و از آنجایی که به تحلیل توصیفات می رسیم ( مطالعه و تحلیل مفاهیم در کنار هم ، نه صرفاً توصیف یک مفهوم جدا از سایر مفاهیم ) ، به روح مطلب می رسیم از  حوزه ی انسان شناسی صحبت می کنیم .

در این تحقیق سعی محقق بر این بوده است که پا را فراتر از توصیف پدیده ها و مفاهیم نهد و بتواند در کنار توصیف شکل پدیده ها  به کارکرد آنان نیز بپردازد و  تا حد امکان بحث را وارد حوزه ی انسان شناسی نماید .

در این تحقیق شیوه ی کار بدین طریق است که چند نقطه ی مهمی را که در خیابان اصلی شهرستان آستانه اشرفیه قرار دارد مورد  مطالعه و بررسی قرار دهیم و همانطور که در این تحقیق به آن ها اشاره می شود ، این نقاط به عنوان نشانه ای برای مردم شهر عمل می کنند .

برای مطالعه ی شهرستان از چندین روش استفاده شده است .

محقق خود درکنار یک شناخت کلی که از شهر در ذهن داشته است ، برای جلوگیری از اشتباهات و همچنین عدم قضاوت در مورد مکانی که سال ها در آن زندگی نموده است ، در ابتدا ی کار چندین بار مسیر خیابان اصلی شهر را پیاده طی نموده تا بتواند از آنچه که در مورد ویژگی های شهر وجود دارد   یادداشت برداری کند ، در کنار این روش از روش عکس برداری نیز استفاده شد که کمک بسیاری در پیشبرد کار تحقیق نمود و همچنین گفتگو هایی با افراد محلی نیز داشته است ، در کنار کار میدانی از روش اسنادی و اینترنت استفاده شد .

 مشاهده ی شهر در طی دو نوبت ، فروردین(عید نوروز) و خرداد ماه صورت گرفته است.

در اینجا جا دارد از همه ی عزیزانی که مرا در به انجام رساندن این تحقیق یاری رساندند تشکر نمایم، دستفروشان عزیزی که در حین فعالیت به بنده اعتماد نموده و سؤالاتم را با حوصله فراوان پاسخ دادند، از شهرداری شهرستان آستانه ی اشرفیه به ویژه جناب آقای مهندس بی باک ، و خانم ها مولود و هاجر الماسی ماشک و درآخر باید یک تشکر ویژه از استاد گرامی ام ، جناب آقای دکتر فکوهی به خاطر تمامی راهنمایی های مفیدشان  که در زمان تحقیق  برای  اینجانب داشته اند ، داشته باشم .

امید آنکه بتوانیم با تمرین هایی از این دست ، گام های هرچند کوچک امّا مؤثری را در جهت شناخت و رفع مسایلی که ناشی از این عدم شناخت وجود دارد برداریم.

خرداد 86

طرح مسأله :

آنچه در این تحقیق به عنوان نمادها و نشانه های شهری از آن صحبت می شود ، در دو مفهوم مورد بررسی قرار می گیرد : 1. شکل 2. کارکرد وکاربری

اما پیش از پرداختن به این مسأله گفتن نکاتی حائز اهمیت می باشد:

پس مهمترین سؤالاتی که مطرح می شود به این شکل می باشدکه :

به طور کل ما در این تحقیق می خواهیم ببینیم که نمادها و نشانه ها به چه اشکالی در شهر وجود          دارد ؟ نشانه های شهری دارای چه کارکردهایی در شهر می باشند؟ چگونه نمادها و نشانه ها در شهرستان آستانه اشرفیه نشان می دهند محیطی که ما از آن صحبت می کنیم یک شهر (شهر شمالی ) است؟

بنابراین برای نیل به این هدف ،کار تحقیق را با  تمرکز بر روی این دو  نکته پی می گیریم:  

 1) شکل : این بخش شامل توصیف خصوصیاتی از افراد و اشیاء می باشد که ما به عنوان ناظردرآن پدیده ها مشاهده می کنیم که بیشترشامل خصوصیات ظاهری آن ها می باشد ؛ مثلا ًدرمورد انسان ها [شکل اجزای بدن(چگونگی اجزای صورت و...)،خصوصیات گفتاری افراد(نوع صدا،لهجه و...)، پوشاک آنان و نقش آنان و ...  ] و در مورد اشیاء که شامل ساختمان ها [ نوع مصالح به کار گرفته شده در آن ها ، شکل سقف،نوع ساختمان ها ] ، و میدان ( نقطه ی قرار گیری آن ، .... ) می باشد .

2) کارکرد و کاربری : اما تمامی مواردی که در مفهوم شکل به آن ها اشاره شد ، در کنار شکل ظاهری خود (آنچه که ناظر مشاهده می کند ) دارای کارکردهایی نیز می باشند،این بدان معناست که این شکل و یا مجموعه ی این اشکال در کنار یکدیگر معنایی را ایجاد می کنند که نمی توان آن را جدای از این شکل یا اشکال دانست ، بلکه به عبارتی می توان گفت که روح و معنای جسم و ظاهر افراد و اشیاء می باشند. مثلا ً نوع پوشش خاص زن دستفروش( نوع بستن روسری و چادر و...) و یا نوع لهجه و بیان کلمات و حتی نوع محصولات و مکان فروش محصولات او ، همه ی این ها در مجموع علایم و نشانه هایی هستند که به ما این معنا را منتقل می کند که این دستفروش متعلق به شهری شمالی می باشد و در مراحل نهایی ارتباط این دستفروش با سایر ویژگی های شهرکه در نهایت ، مجموعه ای از این ویژگی ها در کنار هم سبب تمایز یک شهر شمالی با مثلا ً یک شهر در مرکز کشور یا یک شهر جنوبی می شود و به عبارتی ما در نهایت به طور ناخود آگاه ویژگی های خاص و عام این شهررا با سایر شهرها را بدست می آوریم که ما را به یک شناخت خوبی از یک شهر می رساند.

1-1-    پرسشهای تحقیق :

آنچه که بعد از حضور در میدان، محقق را به ادامه ی کار تحقیق به صورت سازمان یافته تر و      جدی تر واداشت سؤالاتی بود که از مجموعه ی مشاهدات از شهر و  متمرکز کردن ذهن بر روی مواردی که در شهر برای اهالی نقاطی حساس به شمار می آمده اند و اینکه با توجه به موضوع تحقیق (نماد و نشانه های شهری)  این موارد می توانند به عنوان نشانه عمل کنند یا خیر ، برایم مطرح شدند، که در صدد پاسخگویی به این سؤالات بر آمدم البته پاسخگویی به پرسش سوم (به دلیل اینکه به نوعی کلیت تحقیق در این بخش تعریف می شود)را در قسمت نتیجه گیری بیان می کنم  .

نمادها و نشانه ها به چه اشکالی در شهر وجود دارد ؟

نشانه های شهری دارای چه کارکردهایی در شهر می باشند؟

چگونه نمادها و نشانه ها در شهرستان آستانه اشرفیه نشان می دهند محیطی که ما از آن صحبت می کنیم یک شهر ( به ویژه شهر شمالی ) است ؟

1-2-    روش های تحقیق :

محقق خود درکنار یک شناخت کلی که از شهر در ذهن داشته است ، برای جلوگیری از اشتباهات و همچنین عدم قضاوت در مورد مکانی که سال ها در آن زندگی نموده است ، در ابتدا ی کار چندین بار مسیر خیابان اصلی شهر را پیاده طی نموده تا بتواند از آنچه که در مورد ویژگی های شهر وجود دارد   یادداشت برداری کند ، در کنار این روش از روش عکس برداری نیز استفاده شد که کمک بسیاری در پیشبرد کار تحقیق نمود و همچنین گفتگو هایی با افراد محلی نیز داشته است ، در کنار کار میدانی از روش اسنادی و اینترنت استفاده شد .

مشکلی که در زمینه کار در میدان وجود داشت ، این مطلب بود که متأسفانه  توضیح دادن برای تک تک افراد ی که از آن ها عکس گرفته می شد ، دشوار بود و به همین دلیل در یک مورد یکی از دستفروشان اجازه نمی دادند که از آن محل عکس بگیرم .

 بعد از اینکه برایشان توضیح دادم که این عکس ها برای چه کاری است و با وجود اینکه توضیحم کاملاً منطقی بود ، چون از ابتدا برایشان سوءتفاهم پیش آمده بود قبول نکردند.

که این برای خودم یک تجربه ی بسیار خوبی بود تا این اشتباه را در کارهای بعدی تکرار نکنم.

این مسأله به این دلیل است  که متأسفانه شهرداری بساط دستفروشان را جمع می کنند و به همین دلیل بعضی اوقات افراد این پرسش را مطرح می کردند که آیا شما از طرف شهرداری آمده اید؟ 

یک مشکل دیگر اینکه در مورد جمع آوری اطلاعات در مورد بنای حرم مطهر منابع کمی داشتم و یا اگر هم بودند توضیح کاملی نداشتند و این مسأله مرا در نوشتن کار اتنو گرافی با مشکلاتی مواجه نمود.

 به طور کلی روش های مورد استفاده در این تحقیق عبارتند از :

مشاهده ، عکس برداری ، گفتگو با افراد محلی ( نه به شکل مصاحبه ی عمیق ) ، روش کتابخانه ای و اینترنت .

1-3-    معرفی تاریخی   جغرافیایی میدان تحقیق :

1-3-1-                        تاریخچه:

در کتابهای تاریخی آمده است که شهرستان آستانه اشرفیه در گذشته چورکوچان نامیده می شد و چور در زبان گیلکی به معنای زمین بایر و بلااستفاده ( لم یزرع ) بکار می رود.اما پس از تدفین حضرت سید جلال الدین اشرف ( ع ) پسر امام موسی کاظم (ع) و برادر حضرت امام رضا (ع) در این شهر نام آن به آستانه اشرفیه تغییر یافت .( www . Astaneh Ashrafiyeh .com )

«این شهر در قدیم «کوچان » نام داشته است .کاشانی در تاریخ اولجایتو از کوچیان نام برده است که احتمالاً صورت دیگر همین نام است.اسکندر بیک ترکمان ، نام این روستا را آستانه ، یاد کرده و آن را از توابع لاهیجان به شمار آورده است.» (فقیه محمدی جلالی ، 1383، ص 369 )

« مرحوم جهانگیر سر تیپ پور معتقد است که نام کوچان از عهد عضالدوله دیلمی بر کوچان باقی مانده باشد که او طوایف کوچ و بلوچ را مغلوب کرده و گروهی از آنان را کوچاند ، ای بسا عده ّ ای از آنان را به این نواحی کوچانده باشد . »(فقیه محمدی جلالی ، 1383، ص 41 )

در کتاب گیلان ،گیلان دارای هشت شهرستان بوده است که است که عبارت بوده است از : رشت ،بندر پهلوی ، لاهیجان ، رودسر فومن ، طالش ، رودبار ،آستارا که آستانه در اینجا ،یکی از بخش های شهرستان لاهیجان معرفی شده است . (کشاورز ، 1347، ص 94 78 )

 رابینو نیز آستانه را چنین توصیف نموده است : « در ساحل شرقی سفیدرود مجاور چورکوچان و نیاکوه قرار دارد . این ناحیه را ظهیرالدین پلته آستانه  Astana  Plata نامیده که شاید اشتباهی از کلمه ی پیله آستانه باشد . می گویند که این قریه زمانی در ساحل چپ سفیدرود قرار داشته . شهرت آستانه بواسطه ی وجود مقبره ی حضرت سید جلال الدین اشرف است که این محل را برای مردم گیلان به صورت زیارتگاهی قابل احترام در آورده است . در فصل ابریشم  زائران به سوی این زیارتگاه سرازیر می شوند و بازاری که در آستانه ساخته شده به عنوان منبع در آمدبزرگی مورد استفاده ی صاحبانش قرار می گیرد.» (رابینو ، 1366، ص373 372 )