زمین شناسی ساختمانی از واژه Structral به معنی ساختار یا ساختمانی Geologg به معنی زمین شناسی گرفته شده است.
دیدکلی
هر کسی که با زمین شناسی سروکار داشته باشد, تشخیص می دهد که پوسته زمین در طی تاریخ زمین شناسی یک واحد ثابت و غیرمتغیری نبوده است بلکه به کرات دربرابر عوامل داخلی و خارجی در آن تغییر شکل ایجاد شده است. شاهد این مدعی وجود نواحی عظیم چین خورده یعنی سلسله کوههاست که در آن رسوبات و سنگهای دیگر فشرده شده و فرم آنها تغییر کرده است.
عامل دیگر رسوبات دریایی است که اینک در قلل مرتفع کوهها دیده می شود و در برخی موارد هزاران متر از سطح دریا بالاتر قرار گرفته است . این خود ناپایداری قشر زمین را نشان می دهد. بطور کلی می توان گفت که زمین شناسی ساختمان و تکتونیک, درباره ساختمانهای مختلف سنگهای تشکیل دهنده پوسته زمین, چگونگی تشکیل و ارتباط آنها با عوامل داخلی زمین بحث می کند.
اهمیت و کاربرد زمین شناسی ساختمانی
زمین شناسی ساختمانی دربین سایر علوم زمین شناسی, موقعیت خاصی را داراست. مثلاً تهیه نقشه زمین شناسی محل, بدون آگاهی به نوع ساختمانهای منطقه, غیر ممکن است. زیرا بدون توجه به ساختمانهای موجود, ارتباط واحدهای مختلف زمین شناسی امکان پذیر نیست. از سوی دیگر مواد معدنی, در ساختمانهای خاص زمین شناسی متمرکز می شوند.
مثلاً نفت و گاز طبیعی بیشتر در قسمتهای بالای تاقدیسها جمع می شوند. و با شناسایی این ساختمانهاست که می توان امکان وجود آنها را بررسی کرد. همچنین بسیاری از موارد معدنی بصورت رگه تشکیل می شوند که این رگه ها , معمولاً در امتداد گسلهای موجود در منطقه تشکیل می شوند. در بسیاری موارد, در اثر وجود گسلها و شکستگیها, گسترش ماده معدنی در یک منطقه قطع می شودو برای پیدا کردن مجدد آن, آگاهی به مشخصات تکتونیکی منطقه, ضروری است.
آشنایی به وضعیت ساختمانی منطقه, کمک مؤثری در مطالعه آبهای زیر زمینی است. زیرا گسلها و شکستگیها, مجراهای مناسبی جهت عبور آبهای زیرزمینی می باشد. شناسایی دره ها و گسلهای ناحیه, یکی از بهترین مراحل مقدماتی حفر تونلها و احداث سدها به شمار می آید.
انواع بررسی های زمین شناسی ساختمانی
بررسی بر اساس وضعیت هندسی
در این نوع تقسیم بندی, ساختمانهای مختلف زمین از نظر شکل هندسی مورد توجه قرار گرفته و به انواع چین ها, گسل, درزه ها و... تقسیم می شوند.
بررسی از نقطه نظر سینماتیکی
در این بررسی, اشکال مختلف زمین شناسی, از نقطه نظر نحوه حرکات پوسته زمین, که منجر به ایجاد ساختمان مزبور شده است, مورد بررسی قرار می گیرن. در حقیقت در این حالت چگونگی تشکیل ساختمانهای مختلف, مطالعه می شود.
بررسی تاریخی
مقصود از این بررسی ها, مطالعه چگونگی تشکیل ساختمانهای مختلف, در دوره های خاص زمین شناسی است. زیرا بطوری که می دانیم, در دوره های مختلف دوران زمین شناسی, حرکات تکتونیکی مختلفی وجود داشته است.
بررسی از نظر دینامیکی
در این بررسی, رابطه نیروهای مؤثر برسنگهای زمین و ساختمانهای حاصله ناشی از آنها مورد بررسی قرار میگیرد.
زمین شناسی ساختمانی و سایر علوم زمین شناسی
پترولوژی
این شاخه از علوم زمین از منشاء پیدایش و شرایط تشکیل سنگها و همچنین رابطه موجود این سنگها گفتگو می نماید وارتباط نزدیکی با زمین شناسی ساختمانی دارد, مخصوصاً تغییر شکلهایی که در اعماق با تبلور مجدد یا دگرگونی سنگها همراه است.
رسوب شناسی
رسوب شناسی و رسوب گذاری از رخدادهای تکتونیکی, شواهد و مدارک زیادی ارائه می نمایند, زیرا تغییر شرایط ته نشینی و انباشته شدن رسوبات با تغییر شکل حوضه های رسوبی همراه است.
چینه شناسی
اغلب اوقات وضع چینه شناسی به موقعیت ساختمانی طبقات وابسته است که بدون دانستن سرگذشت تکتونیک منطقه, امکان بررسی ترتیب چینه شناسی وجود ندارد.
ژئومورفولوژی
ژئومورفولوژی در نواحی که تحت تأثیر تکتونیک جدید قرار گرفته است, دارای اهمیت زیادی است.
زمین شناسی کاربردی
نیروها ی عمل کننده بر زمین باعث ایجاد تغییر در پوسته زمین و تأثیرگذاری بر روی سازه های احداث شده بر روی آن می شود. بنابراین شناخت پدیده های ساختمانی و تکتونیکی کمک مؤثری به برنامه ریزی در اینگونه تشکیلات می نماید.
زمین شناسی اقتصادی
بسیاری از مواد معدنی بصورت رگه در امتداد گسلها و شکستگیهای موجود در منطقه تشکیل می گردد و یا نفت و گاز طبیعی بیشتر در ساختمانهای خاص زمین شناسی(تاقدیس) جمع می شوند که برای شناخت این ساختها و استفاده بهینه از مخازن موجود آگاهی از مشخصات تکتونیکی و ساختمانی منطقه لازم است.
هیدروژئولوژی
آشنایی به وضعیت ساختمانی منطقه کمک مؤثری در مطالعه مخازن زیرزمینی است, چون گسلها و شکستگیها علاوه بر جابجایی لایه های آبدار, مجرای مناسبی جهت عبور آبهای زیرزمینی هستند.
فتوژئولوژی
امروزه بررسیهای زمین شناسی ساختمانی با استفاده از عکسهای هوایی و مطالعه مستقیم در روی زمین(زمین شناسی صحرایی) صورت می گیرد و اصولاً این دو علم لازم و ملزوم یکدیگرند.