مقدمه:
1- فلسفه حجاب
بدون شک، در عصر ما که بعضی نام آن را عصر برهنگی و آزادی جنسی گذارده اند، و افراد غرب زده، بی بند وباری زنان را جزئی از آزادی او می دانند، سخن از حجاب گفتن برای این دسته ناخوشایند و گاه افسانه ای است متعلق به زمان های گذشته !
ولی مفاسد بی حساب، مشکلات و گرفتاریهای روز افزونی که از این آزادیهای بی قید و شرط به وجود آمده سبب شده که تدریجاً گوش شنوائی برای این سخن پیدا شود.
البته در محیط های اسلامی و مذهبی، مخصوصاً در محیط ایران بعد از انقلاب جمهوری ا سلامی، بسیاری از مسائل حل شده، و به بسیاری از این سؤالات عمده پاسخ کافی و قانع کننده داده شده است، ولی باز اهمیت موضوع ایجاب می کند: این مسأله به طور گسترده تر مورد بحث قرار گیرد.
مسأله این است: آیا زنان با (نهایت معذرت) باید برای بهره کشی از طریق سمع،بصر و لمس (جز آمیزش جنسی) در اختیار همه مردان باشند؟ و یا باید این امور، مخصوص همسرانشان گردد؟
بحث در این است: آیا زنان در یک مسابقه بی پایان در نشان دادن اندام خود و تحریک شهوات و هوس های آلوده مردان درگیر باشند؟ و یا باید این مسائل از محیط اجتماع بر چیده شود، و به محیط خانواده و زندگی زناشوئی اختصاص یابد؟!
اسلام، طرفدار برنامه دوم است و حجاب، جزئی از این برنامه محسوب می شود، در حالی که غربی ها و غرب زده های هوسباز، طرفدار برنامه اولند!.
اسلام، می گوید: کامیابی های جنسی اعم از آمیزش و لذت گیری های سمعی، بصری و لمسی مخصوص به همسران است و غیر از آن گناه، و مایه آلودگی و ناپاکی جامعه می باشد که جمله «ذلِکَ أََزکی لَهم» در آیات فوق اشاره به آن است.
تفسیر آیات 31و60 سوره نور از تفسیر نمونه آیت ا... مکارم شیرازی درمورد موضوع حجاب: (آیه 31 سوره نور)
وَ قْل لِلمْؤمِناتِ یَغضْضنَ مِن أبصارِهِنّ وَ یَحفَظنَ فزوجهن و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها و لیضربن بخمر هن علی جیوبهن و لا یبدین زینتهن الا لبعولتهن او آبائهن أو آباء بعولتهن أو أبنائهن أو أبناء بعولتهن أو إخوانهن أئو بنی إخوانهن أو بنی أخواتهن أو نسائهن أو ما ملکت أیمانهن أو التابعین غیر أولی الا ربه من الرجال أو الطفل الذین لم یظهرو علی عورات النساء و لا یضربن بأرجلهن لیعلم ما یخفین من زینتهن و توبوا ألی الله جمیعاً أیّها المؤمنون لعلکم تفلحون
و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را از (نگاه هوس آلود) فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را- جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند، و (اطراف) روسری های خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود)، و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان یا پدرشوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم کیششان یا بردگانشان (کنیزانشان) یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند، یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند؛ و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود. (و صدای خلخال که بر پا دارند به گوش رسد) و همگی به سوی خدا باز گردید ای مؤمنان، تا رستگار شوید!
تفسیر: در این آیه به شرح وظائف زنان در این زمینه می پردازد، نخست به وظائفی که مشابه مردان دارند اشاره کرده می گوید: «و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را فرو گیرند (و از نگاه کردن به مردان نامحرم خودداری کنند) و دامان خود را حفظ نمایند» «وَ قٌل لِلمُؤمِناتِ یَغضُضنَ مِن أبصارِهِنّ و یَحفَظنَ فُرُوجَهُنَّ»
و به این ترتیب، «چشم چرانی» همان گونه که بر مردان حرام است بر زنان نیز حرام می باشد، می پوشانید عورت از نگاه دیگران، چه از مردان و چه از زن برای زنان نیز همانند مردان واجب است.
پس از آن به مسأله حجاب که از ویژگی زنان است ضمن سه جمله اشاره فرمودند:
1- «آنها نباید زینت خود را آشکار سازند جز آن مقدار که طبیعتاً ظاهر است»
«وَ لا یُبدِینَ زِینَتَهُنَّ إلاّ ما ظَهَرَ مِنها»
در این که منظور از زینتی که زنان باید آن را بپوشانند و همچنین زینت آشکاری که در اظهار آن مجازند چیست؟ در میان مفسران سخن بسیار است.
بعضی، زینت پنهان را به معنی زینت طبیعی (اندام زیبای زن) گرفته اند، در حالی که کلمه «زینت» به این معنی کمتر اطلاق می شود.
بعضی دیگر، آن را به معنی «محل زینت» گرفته اند، زیرا آشکار کردن خود زینت مانند گوشواره و دستبند و بازوبند به تنهائی مانعی ندارد، اگر ممنوعیتی باشد مربوط به محل این زینت ها است، یعنی گوش ها و گردن و دستها و بازوان.
بعضی دیگر، آن را به معنی خود «زینت آلات» گرفته اند منتها در حالی که روی بدن قرار گرفته، و طبیعی است که آشکار کردن چنین زینتی توام با آشکار کردن اندامی است که زینت بر آن قرار دارد.
(این دو تفسیر اخیر از نظر نتیجه یکسان است هر چند از دو راه مسأله تعقیب می شود.)
حق این است که ما آیه را بدون پیشداوری و طبق ظاهر آن تفسیر کنیم که ظاهر آن همان معنی سوم است و بنابراین، زنان حق ندارند زینت هائی که معمولاً پنهانی است آشکار سازند، هر چند اندامشان نمایان نشود، و به این ترتیب آشکار کردن لباس های زینتی مخصوصی را که در زیر لباس عادی یا چادر می پوشند مجاز نیست، چرا که قرآن از ظاهر ساختن چنین زینت هائی نهی کرده است.
در روایات متعددی که از ائمه اهل بیت نقل شده نیز همین معنی دیده می شود که زینت باطن را به قلاده: «گردنبند»، دملج: «بازوبند» و خلخال: «پای «برنجن» همان زینتی که زنان عرب در مچ پاها می کردند» تفسیر شده است.
و چون در روایات متعدد دیگری زینت ظاهر به «انگشتر»، «سرمه» و مانند آن تفسیر شده، می فهمیم منظور از زینت باطن نیز خود زینت هائی است که نهفته و پوشیده است (دقت کنید).
2- دومین حکمی که در آیه بیان شده این است: «آنها باید خمارهای خود را بر سینه های خود بیفکنند» «وَ لیَضرِبنَ بَخُمُرهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ»
«خمر» جمع «خمار» (بر وزن حجاب) در اصل، به معنی پوشش است، ولی معمولاً به چیزی گفته می شود که زنان با آن سر خود را می پوشانند (روسری).
«جیوب» جمع «جیب» (بر وزن غیب) به معنی یقه پیراهن است، که آن تعبیر به «گریبان» می شود و گاه به قسمت بالای سینه به تناسب مجاورت با آن نیز اطلاق می‌گردد.
از این جمله استفاده می شود که: زنان قبل از نزول آیه ، دامنه روسری خود را به شانه ها یا پشت سر می افکندند، به طوری که گردن و کمی از سینه آنها نمایان میشد، قرآن دستور می دهد روسری خود را بر گریبان خود بیفکنند تا هم گردن و هم آن قسمت از سینه که بیرون است مستور گردد. (از شأن نزول آیه که قبلاً آوردیم نیز این معنی به خوبی استفاده می شود.)
3- در سومین حکم، مواردی را که زنان می توانند در آنجا حجاب خود را برگیرند و زینت پنهان خود را آشکار سازند، با این عبارت شرح می دهد:
«آنها نباید زینت خود ار آشکار سازند» «وَ یُبدِینَ زِینَتَهُنَّ»
«مگر (در دوازده مورد):
برای شوهرانشان » «إلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ»
«یا پدرانشان» «أو آبائِهِنَّ»
«یا پدران شوهرانشان» «أو آباءِ بُعُولَتِهِنَّ»
«یا پسرانشان» «أو أَبنائِهِنَّ»
«یا پسران همسرانشان» «أوْ أبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ»
«یا برادرانشان» «أو إخْوانِهِنَّ»
«یا پسران برادرانشان» «أو بَنی إخْوانِهِنَّ»
«یا پسران خواهرانشان» «أو بَنی أخَواتِهِنَّ»
«یا زنان هم کمیششان» «أو نِسائِِهِنَّ»
10- «یا بردگانشان» (کنیزانشان) «أو ما مَلَکَتْ أیْمانُهُنَّ»
11- «یا پیروان و طفیلیانی که تمایلی به زن ندارند» (افراد سفیه و ابلهی که میل جنسی در آنها وجود ندارد» «أو التّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الإرْبَه ِ مِنَ الرِجّالِ»
12- «یا کودکانی که از عورات زنان (امور جنسی) آگاه نیستند» «أَوِ الطّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُ واعَلی عَوْراتِ الِنّساءِ»
4- و بالاخره چهارمین حکم را چنین بیان می‌کند: «آنها به هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود» (و صدای خلخالی که بر پا دارند به گوش می رسد) «وَ لا یَضْرِبْنَ بِأرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَ مِن زینَتِهِنَّ»
آنها در رعایت عفت و دوری از اموری که آتش شهوت را در دل مردان شعله ور می‌سازد و ممکن است منتهی به انحراف از جاده عفت شود، آنچنان باید دقیق و سختگیر باشند که حتی از رساندن صدای خلخال را که پای دارند به گوش مردان بیگانه خودداری کنند، و این گواه باریک بینی اسلام در این زمینه است.
و سرانجام با دعوت عمومی همه مؤمنان، اعم از مرد و زن، به توبه و بازگشت به سوی خدا آیه را پایان می دهد، می گوید: «همگی به سوی خدا باز گردید ای مؤمنان! تا رستگار شوید» «وَ تُوبُو إلَی الله جَمیعاً أیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ»
و اگر در گذشته، کارهای خلافی در این زمینه انجام داده اید یا اکنون که حقایق احکام اسلام برای شما تبیین شد، از خطاهای خود توبه کنید و برای نجات و فلاح، به سوی خدا آئید که رستگاری تنها بر خانه او است، و بر سر راه شما لغزشگاه های خطرناکی وجود دارد که جز با لطف او، نجات ممکن نیست، خود را به او بسپارید! درست است که قبل از نزول این احکام، و عصیان نسبت به این امور مفهومی نداشت، ولی می دانیم قسمتی از مسائل مربوط به آلودگی های جنسی جنبه عقلانی دارد و به تعبیر مصطلح، از «مستقلات عقلیه» است که حکم عقل در آنجا به تنهائی برای ایجاد مسئولیت کافی است.»
آیه 60 سوره نور:
وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِسّاءِ اللاّتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرّجاتٍ وَ أنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ وَ الله سَمِیعٌ عَلِیمٌ
و زنان از کار افتاده ای که امید به ازدواج ندارند، گناهی بر آنان نیست که لباس های (روئین) خود را بر زمین بگذارند، به شرط این که در برابر مردم خود آرائی نکنند؛ و اگر خود را بپوشانند برای آنان بهتر است؛ و خداوند شنوا و داناست.
تفسیر:
در آیه مورد بحث، استثنائی برای حکم حجاب زنان بیان می‌کند و زنان پیر و سالخورده را از این حکم مستثنی می شمرد، می گوید: «زنان از کار افتاده ای که امیدی به ازدواج ندارند، گناهی بر آنان نیست که لباس های (روئین) خود را بر زمین بگذارند به شرط این که در برابر مردم خود آرائی نکنند»
«وَ الْقَواعدُ مِنَ النِشّاءِ اللاّتِی لا یرَْجُونَ نکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبّرِ بِزِِینَه ٍ»
در واقع برای این استثناء دو شرط وجود دارد:
نخست این که: به سن و سالی برسند که معمولاً امیدی به ازدواج ندارند، و به تعبیر دیگر جاذبه جنسی را کاملاً از دست داده اند.
روشن است: با این دو قید مفاسد کشف حجاب در مورد آنان وجود نخواهد داشت و به همین دلیل، اسلام این حکم را از آنان برداشته است.
این نکته نیز روشن است: منظور برهنه شدن و بیرون آوردن همه لباس ها نیست، بلکه تنها کنار گذاشتن لباس های رو است که بعضی روایات از آن تعبیر به چادر و روسری کرده است (اَلْجلْبابُ وَ الْخِمار) .
در حدیثی از امام صادق علیه السلام در ذیل همین آیه، می خوانیم: الْخِمارَ وَ الْجِلْبَابَ قُلْتُ بَیْنَ یَدَیْ مَنه کَانَ؟ فَقَالَ , بَیْنَ یَدَیْ مَنْ کَانَ غَیْرَ مُتَبِّرجَه ٍ بِزِینَه ٍ :
«منظور روسری و چادر است، راوی می گوید از امام پرسیدم: در برابر هر کسی که باشد؟ فرمود: در برابر هر کس که باشد، اما خود آرائی و زینت نکند»