از سیستم عصبی مرکزی بدن، حساس ترین و حیاتی ترین عضو بدن، سپرهای حفاظتی زیادی مراقبت می کنند. یک جمجمه و ستون فقرات استخوانی و محکم، عضلات روی ستون فقرات، پوست روی آنها و ... در داخل خود این حفاظ های استخواهی هم چند لایه مختلف وجود دارند که مثل غلافی از سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) در برابر آسیب ها و عفونت ها حفاظت می کنند. این لایه ها مننژ نام دارند، اما گاهی پیش می آید که این لایه ها خودشان دچار التهاب و عفونت می شوند. مننژیت یا التهاب پرده های مغز و نخاع، بیماری التهابی و خطرناکی است که مننژ را آلوده می کند.
چه چیز به پرده مغز آسیب می زند؟
مننژیت می تواند در اثر عوامل مختلفی به وجود بیاید. هر چیزی که بتواند سیستم ایمنی را علیه مننژ تحریک کند و یا باعث التهاب سیستم ایمنی داخل این پرده ها بشود، التهابی ایجاد می کند که علائم مننژیت را به دنبال خواهد داشت. عفونت های ناشی از باکتری، عفونت های ویروسی آسیب ها، سرطان هایی خاص و بعضی از انواع داروها می توانند این غشاهای محافظ را ملتهب کنند و باعث فشار و آسیب به مغز بشوند. اما آنچه که ما بیشتر به عنوان مننژیت می شناسیم ناشی از عامل باکتریال یا گاهی ویروسی است. باکتری های هموفیلوس آنفلونزا، نیسریا مننژیتدیس و استرپتوکوک نومونیا شایع ترین باکتری هایی هستند که باعث ایجاد این بیماری می شوند.
این باکتری ها اغلب بدون هیچ مشکل و علامت خاصی در مخاط دهان و حلق افراد زندگی می کنند، اما گاهی اوقات ممکن است پیش بیاید که این باکتری های به ظاهر بیضرر از سد سیستم ایمنی بدن بگذرند و وارد مایع مغزی نخاعی فرد شوند. در این محیط که محیط مناسبی برای زندگی این باکتری ها به حساب می آید، باکتری ها با سرعت تکثیر می شوند و باعث التهاب و تورم مننژ می شوند. این همان زمانی است که علائم عفونت مننژیت به وجود می آید. عفونت های ویروسی هم مشابه باکتری ها عمل می کنند و با ورود به فضای دور مغز و نخاع و تکثیر باعث التهاب می شوند اما التهاب آنها معمولاً خفیف تر است.
مننژیت چه علائمی دارد؟
حدود 90 درصد بیماران سردرد را ذکر می کنند. تقریباً اولین علامتی که به وجود می آید سردرد است که به خاطر فشار به بافت مغز و تورم مننژ و افزایش مایع نخاعی به وجود می آید. به دنبال سردرد، سفتی گردن اتفاقی می افتد.گرفتگی و احساس سفتی در عضلات گردن که با معاینه خاصی می توان کاملاً آن را مشخص کرد. (پزشک برای تشخیص این علامت از بیماری می خواهد دراز بکشد و سر بیمار را به طرف سینه اش خم می کند. درد، مقاومت در خم کردن گردن و گاهی خم کردن زانو ها در واکنش به این کار نشانه سفتی گردن است.)
به دنبال سردرد و سفتی گردن هم تب به وجود می آید تا سه گانه علائم تشخیص مننژیت تکمیل شود. هر بیماری که دارای این علائم سه گانه باشد را باید به سرعت به بیمارستان منتقل کرد و اقدامات درمانی را برایش انجام داد. فتوفوبی یا ترس از نور، فنوفوبی یا ترس از صدا، تحریک پذیری، تغییرات سطح هوشیاری، خواب آلودگی، تهوع، استفراغ، هذیان و گاه تشنج از علایم دیگر مننژیت هستند. در نوزدان که نمی توان معاینات را به خوبی انجام داد و علائمشان هم با بزرگسالان متفاوت است، مننژیت را می توان از تب، کاهش فعالیت، تحریک پذیری، تهوع، شیر نخوردن و در نهایت تشنج، تشخیص داد. در نوزدان گاهی ملاج آنها به خاطر افزایش فشار مایع مغزی، تورم ایجاد می شود که می تواند نشانه مننژیت باشد.
علائم بیماری مننژیت و به خصوص آن علائم سه گانه، طی چند ساعت و گاهی یک تا 2 روز به وجود می آیند و در این مواقع باید بیمار را به سرعت به بیمارستان منتقل کرد چون زمان برای درمان این بیماران بسیار حیاتی است.
درمان مننژیت
مننژیت یک اوژانس پزشکی است. یعنی با مشاهده کوچک ترین علائمی از آن باید به بیمارستان مراجعه کرد و در شک به آن هم حتی باید بیمار را بستری کرد. نوزدان و بچه ها بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند چون هم بیشتر مبتلا می شوند و هم تشخیص علائم در آنها سخت تر است.
بعد از مراجعه به بیمارستان و معاینه بیمار توسط پزشک و مشاهده علائم بیماری، باید تشخیص قطعی شود در همین زمان هم نباید وقت را از دست داد و باید برای بیمار آنتی بیوتیک های وسیع الطیف که عفونت گونه های مختلف باکتری را درمان می کنند، تجویز شود اما قبل از آن باید برای بیمار یک آزمایش مخصوص انجام داد. آزمایش مایع نخاعی بیمار برای تعیین نوع باکتری.
دانستن علت اصلی ایجاد مننژیت بسیار مهم است چون در تعیین روش درمان نقش دارد، مثلاً ویروس ها معمولاً مننژیت نضیف و ملایمی ایجاد می کنند که خود به خود و ظرف یک تا دو هفته بهبود می یابد و اغلب درمان خاصی احتیاج ندارد و فقط باید درمان علامتی (یعنی تخفیف علامت ها) انجام شود. مثل تجویز کورتون برای کاهش تورم مننژ.
اما عفونت های باکتریال را باید دقیقاً مشخص کرد تا آنتی بیوتیک مخصوص به آن باکتری تجویز شود. آزمایش مایع نخاعی اصلی ترین آزمایشی است که برای این به بیماران انجام می شود. در این آزمایش پزشک در شرایط استریل توسط یک سوزن مخصوص، از انتهای ستون فقرات، مقدار کمی از مایع نخاعی خارج می کند و آن را برای بررسی به آزمایشگاه می فرستد. رنگ، قوام و فشار این مایع در همان زمان خارج شدن هم می تواند در تشخیص بیماری به پزشک کمک کند. به غیر از آزمایش مایع نخاعی یا LP ، آزمایش های دیگری هم انجام می شود. آزمایش خون، عکس قفسه سینه و گاهی سی تی اسکن و ام آر آی بعد از مشخص شدن نوع باکتری، آنتی بیوتیک وسیع الطیف به آنتی بیوتیک مخصوص آن باکتری تغییر می کند. به طور کلی درمان اولیه عفونت های باکتریال، تجویز سفر تیاکسون وسفوتاکسمی است که اغلب گونه های باکتری را پوشش می دهد. گاهی نیز ونکوماسیسین و درمان های ترکیبی دیگر تجویز می شود که بسته به نوع عفونت، سن بیمار و شرایط او و حتی اقلیمی که در آن زندگی می کند، متفاوت است.