از زمانی نه چندان دور هر سال با فرارسیدن فصل گرما، معضل کم آبی شهرهای کشور و نگرانی از پیامدهای اجتماعی آن، دغدغه ی خاطر متولیان و مسؤلان شهری کشور است. هر سال که می گذرد بر تعداد شهرهای کم آب کشور افزوده می شود، گستره ی بی آبی و کم آبی از شهرهای کوچک عبور می کند و شهرهای بزرگ و حتی پایتخت کشور را فرا می گیرد. این در حالی است که در دهه اخیر و در سال های پس از جنگ تحمیلی، به ویژه در دهه ی گذشته بخش قابل توجهی از سرمایه گذاری های ملی در بخش آب هزینه شده است و علاوه بر مهار آب ها و توسعه ی تأسیسات گوناگون آبی، با نهادینه ساختن بخش آب و فاضلاب شهری، زمینه ی توسعه ی پایدار در این بخش فراهم شده و دستاوردهایی فراتر از هدف های پیش بینی شده در دو برنامه ی اول و دوم توسعه به دست آمده است. اما به رغم این تلاش ها، باز هم دامنه ی معضل کم آبی در شهرهای کشور سال به سال فزونی می یابد.
نباید از یاد برد که کم آبی، به عنوان تفاضل مثبت تقاضا و تولید، یک معلول است که همچون سایر مجهولات، برای فایق آمدن بر آن باید در ابتدا علت را جست و جو کرد. چه در صورتی که علت ها به درستی تببین و شفاف شود، دستیابی به راه حل ها چندان دشوار نخواهد بود. بروز معضل کم آبی در شهرهای کشور در دو بخش فقدان ساختار مدیریت هماهنگ شهری مناسب و محوریت مدیریت آب بر توسعه ی سازه یی و غفلت از مدیریت تقاضا (مصرف) قابل بررسی و تحلیل است.
شرکت های آب و فاضلاب که عهده دار تهیه و توزیع آب شهرهای کشور هستند، همچون سایر نهادهای شهری، واحدهای خدماتی محسوب می شوند که عملکرد آنها در مجموعه ی خدمت دهی های شهری معنا می یابد. واقعیت این است که هر چند خشکسالی سال های اخیر، رخداد تنش های آبی را در بخش های شهری و کشاورزی تشدید کرده است، اما موضوع خشکسالی و کم آبی در پهنه ی وسیعی از این سرزمین، نه مسئله ی دیروز و امروز که پیشینه یی طولانی دارد و با تاریخ این سرزمین عجین است. مشاهده ی بناهای آبی باستانی در گوشه و کنار و تأثیر شگرف آب در آداب و رسوم و فرهنگ مردمان ما، گواه آن است که آب و تأمین آن یکی از دغدغه های مهم فکری گذشتگان ما بوده است. و هر چند که پیشینیان توانستند با افزایش دانش فنی خود در مهار و استحصال آب ها (مدیریت تأمین)، مصرف این کالای حیاتی را با توانایی های خود و امکانات طبیعی بهینه به سامان درآورند (مدیریت تقاضا)، اما امروزیان به دلایل گوناگون و به رغم برخورداری از فناوری های نوین، به دلایلی از انجام این مهم درمانده‌اند که دلایل نیازمند بررسی است.
مدیریت آب شهری به عنوان یکی از ارائه کنندگان خدمات زیربنایی، تنها زمانی قرین موفقیت خواهد بود که برنامه ها و عملکرد آن در قالب مدیریت شهری و هماهنگ با فعالیت سایر نهادهای خدماتی به انجام رسد. فقدان برنامه ریزی و مدیریت شهری مناسب و کارآمد که توسعه ی بی رویه ی شهرها، مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و ظهور کلان شهرها تنها نمونه هایی از آن است، همراه با انبوهی جمعیت و عدم تناسب امکانات موجود شهری برای پاسخگویی به نیازمندی های آن سبب شده است تا نهادها خدماتی، هر یک بدون توجه به هدف های مجموعه ی مدیریت واحدهای شهری، گاه در تقابل با یکدیگر عمل کنند. پیامد عدم جامع نگری در برنامه های شهری و توسعه ی بی رویه و برنامه ریزی نشده ی شهرهای کشور، بدون در نظر داشتن شیوه ی تأمین و ارایه ی خدمات آن بوده است تا دشواری های زندگی شهری روز به روز ابعاد وسیع تری یابد. دشواری هایی همچون ترافیک، خدمت دهی‌های درمانی و آموزشی، آلودگی هوا و به تازگی کم آبی، همگی از فقدان برنامه و مدیریت شهری کارآمد حکایت دارد و درست به همین دلیل است که در بخش آب شهری، به رغم دستاوردهای سترگ در توسعه ی تأسیسات و نهادینه ساختن خدمت دهی ها، معضل کم آبی همچنان رخ می نماید.
خشکسالی سال های اخیر کشور نشان داد که موفقیت در مدیریت آب تنها با تکیه بر توسعه ی سازه یی ممکن نیست و علاوه بر مدیریت تأمین که هدف آن پاسخگویی به تقاضای آب از طریق توسعه ی منابع و تأسیسات است، رویکردهای مدیریت تقاضا (مدیریت) نیز با هدف ایجاد توازن میان ظرفیت تأسیسات و منابع با میزان تقاضا مبنی بر بهره وری بهتر از تأسیسات و افزایش کارآمدی مصرف باید مورد توجه قرار گیرند. نباید تصور شود که مدیریت تقاضا، تنها بر جنبه های تبلیغاتی و جلب توجه همگانی متمرکز است. مدیریت تقاضا نیز همچون سایر مدیریت ها، از زیر مجموعه های متعددی همچون فنی و مهندسی، اقتصادی و سرانجام فرهنگی بهره می برد که تنها در بخش فنی و مهندسی آن، استفاده بهتر از آب در تأسیسات با تذکید بر بازچرخانی و کاهش هدرروی آن، کنترل فشار در شبکه ی توزیع و استفاده از لوازم و تجهیزات صرفه جویی آب، و فعالیت های فرهنگی تنهایی یکی از رویکردهای مدیریت تقاضا را تشکیل می‌دهد و بخش قابل توجهی از برنامه های آن به درون سازمان و ارتقای کارآمدی آن باز می گردد.
جان کلام آن که موفقیت در مدیریت آب شهری تنها در قالب مجموعه ی سازگار مدیریت شهری و هماهنگ با سایر نهادهای خدماتی ممکن خواهد بود و در مجموعه ی وزارت نیرو نیز علاوه بر مدیریت تأمین، پی ریزی نهادهای مدیریت تقاضا با زیرساختی مطمئن و کارآمد و هدف هایی تعریف شده برای ایجاد توازن میان تولید و مصرف ضروری است و در مدیریت تقاضا روی سخن قبل از آن که با جامعه و مردم باشد، متوجه سازمان و مسؤلان آن خواهد بود.
مقدمه
شهر محمودآباد از شهرهای ساحلی استان مازندران و در5215 طول شرقی و3636 عرض شمالی و 80 کیلومتری مرکز استان مازندران واقع شده است.
جمعیت این شهر در سال72 برابر16647 نفر و در سال75 برابر 19252 نفر می باشد عمده فعالیت مردم منطقه کشاورزی و صیادی بوده و همچنین در بخش توریسم هم فعالیت دارند. این شهر از شهرهای توریستی مازندران که هر ساله در فصل تابستان پذیرای هزاران مسافری است که خواهان استفاده از آب دریای خزر می باشند، و این امر نیازمند محیطی بهداشتی می باشد معهذا عدم رعایت نکات بهداشتی مانند تخلیه زباله در معابر عمومی و تخلیه فاضلاب در انهار نمای زشتی به این شهر داده که جای دارد از طرف مسئولین مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
در شرایط فعلی جمعیت شهر بالغ 25430 نفر (سال85) می باشد.
مشکلات دفع فاضلاب و آب های سطحی شهر محمودآباد
همانطوری که قبلاً ذکر شده است محمودآباد در قسمت ساحلی مازندران قرار دارد و به علت بالا بودن سطح آب های زیرزمینی، امکان استفاده از چاه های جذبی وجود نداشته و همچنین عدم وجود شیب کافی و مسطح بودن شهر، موجب بروز مشکلات عدیده ای در دفع فاضلاب و آب های سطح گردیده است.
جهت جمع آوری آب های سطحی در سطح شهر از کانال های سرپوشیده و کانیوهایی با ابعاد مختلف استفاده شده که بسیاری از آنها بدون رعایت مسائل فنی اجرا شده است، کانال فوق نهایتاً وارد شبکه اصلی شده و به رودخانه می ریزد.
متأسفانه مشکل دفع فاضلاب خانگی باعث شده که اکثر مردم جهت تخلیه فاضلاب از این کانال ها استفاده نمایند که ضمن آلودگی محیط زیست و از بین بردن آبزیان، منظره بسیار زشتی به محیط شهر داده است.
با توجه به بررسی های به عمل آورده در سطح شهر مشاهده شده است نهرهای موجود پر از آشغال و تخلیه گاه فاضلاب خانگی می باشد و همچنین عدم شیب مناسب در کف بستر نهرها و رودخانه ایجاد ماند نموده که این موضوع باعث سیاه شدن رنگ آب که نشان دهنده ی (بی هوازی) شدن نهر و ایجاد بوهای زننده و رشد و تکثیر حشرات موذی می گردد.
از آنجایی که دسترسی کودکان به نهرها آسان و گاهاً در حاشیه آن به بازی می پردازند، شیوع انواع بیماری های واگیر محتمل می باشد. لازم به ذکر است که نهرهای داخل شهر به رودخانه ای به نام « شهر رود» تخلیه می گردند و رودخانه فوق نیز پس از طی مسافت چند صد متر به دریا می ریزد و از آنجائی که در کنار دریا مردم منطقه و مسافرین هم مشغول شنا کردن می باشند، منجر به تماس مستقیم آنها با فاضلاب خانگی می گردد که این امر می تواند شیوع گسترده بیماری های واگیر و منطقه به وسیله آب را در پی داشته باشد.
پیشنهادات
با توجه به مشکلات موجود و عدم دفع بهداشتی فاضلاب، طراحی و اجرای شبکه جمع آوری فاضلاب و تصفیه خانه برای شهر ضرورت خاصی دارد و چنان چه این امر صورت نگیرد می تواند مشکلات شدید بهداشتی و زیست محیطی را در منطقه ایجاد نماید.
ضمن بازدید از منطقه مشخص شد که تعدادی از لوله های جمع آوری آب های سطحی به نهرهای داخل شهر تخلیه می گردد، ولی عمق لوله در محل تخلیه به رودخانه بدون در نظر گرفتن ارتفاع آب رودخانه بوده است. لذا در موقعی که آب رودخانه بالا می آید خصوصاً در مواقع بارندگی، آب های سطحی منتقله به وسیله لوله قادر به تخلیه در رودخانه نبوده و در جهت عکس در لوله ها به جریان درمی آید، لذا با توجه به اجرای غیر اصولی شبکه آب های سطحی نیاز به طراحی شبکه ای فنی و محاسبه شده می باشد تا بتوان به نحو مطلوب آب های سطحی منطقه را جمع آوری و دفع نمود.
در کوتاه مدت نیز شهرداری می باید از تخلیه فاضلاب خانگی در کانیوها و لوله های اصلی جمع آوری آب های سطحی و نهرهای موجود جلوگیری نماید، همچنین شهرداری می تواند نسبت به لایروبی و جمع آوری آشغال و مواد جامد از نهرهای سطح شهر اقدام نماید که این امر علاوه بر تسهیل در جریان نهرها و جلوگیری از باعث زیبایی منظره شهر می گردد.
نتیجه گیری
اجرای شبکه جمع آوری و تصفیه و دفع فاضلاب و شبکه جمع آوری آب های سطحی در شهر محمودآباد ضمن بالا بردن سطح بهداشت عمومی و جلوگیری از آلودگی محیط زیست منجر به کاهش هزینه های درمانی شده و از نظر اقتصادی نیز مهم می باشد.
با بالا بردن سطح بهداشت و زیباتر شدن شهر در اثر رعایت بهداشت، توریست بیشتری جذب شهر شده و ضمن افزایش تعداد مسافران، اقتصاد شهر نیز پیشرفت قابل ملاحظه‌ای خواهد نمود و بازار کار بیشتری برای اهالی منطقه ایجاد می گردد.
به طور کلی تأمین آب شرب شهر محمودآباد از چهار حلقه چاه می باشد و ظرفیت مخازن این شهر در مجموع7300 متر مکعب می باشد.
ناگفته نماند که آب ورودی به مخزن از قبل با سیستم کلرفیاتور گازی کلرینه می شود. و سیستم کلرزنی گازی در بالا دست یعنی در محل چاه شماره3 لاصفا قرار دارد. مجموع آبدهی کل چاه ها146 لیتر در ثانیه می باشد.