مقدمه
در عصری که اطلاعات بعنوان یک کالای بسیار با ارزش در اداره جوامع و تحولات جهان ایفای نقش می‌نماید سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی نقش مهمتری نسبت به گذشته پیدا کرده‌اند. یکی از ویژگیهای عمده اطلاعات در این عصر سرعت مبادله آن و همچنین نقش بخش‌های غیردولتی در این مقوله است در حالیکه در گذشته علاوه بر فقدان تجهیزات پیشرفته ارتباطی، اطلاعات در انحصار دولتها بوده است. بنابراین در چنین شرایطی سازما‌های امنیتی که نقش عمده‌ای در حفظ امنیت ملی و امنیت عمومی جامعه ایفا می‌نمایند از مأموریت حساس‌تری برخوردار می‌گردند. لیکن این سازمانها نیز همانند سایر نهادها در معرض آسیبهای خاصی قرار دارند. و لذا هر چه سازمان پیچیده‌تر، حساس‌تر و مهمتر باشد شناخت آسیب و آفتهای آن نیز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
در این مقاله آسیبهایی که نیروهای اطلاعاتی را از درون و بیرون سازمان تهدید می‌کند مورد بررسی قرار گرفته است.
تفاوت عمده و اساسی انسان با دیگر جانداران که ملاک انسانیت اوست و منشأ چیزی به نام تمدن و فرهنگ انسانی گردیده در «بینشها و گرایشهاست.»
ارسطو بشر را اصولاً حیوان بیولوژیک میدانست و معتقد بود که برای تبیین طبیعت او باید خصوصیات، قابلیت‌های بدنی وارثی او را اصل قرار داد.
افلاطون فکر می‌کرد که بشر حاصل نوعی از اجتماع است و در جمهوری خیالی خود، معتقد بود که با به کار بردن نهادهای تربیتی و اجتماعی می‌توانیم طبیعت بشر را به هر صورت که بخواهیم، درآوریم (2)
امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «اتزعم انک جرم صغیر و فیک نطوی العالم الاکبر.»
ساختمان وجودی آدمی یک نظام تشکیلاتی فوق‌العاده ظریف و پیچیده است، این ساختمان آمادگی ورود به خیر و شر را دارد. انسان موجودی است که در هر دو جهت استعداد رشد را دارد، به خصوص در مشاغلی که با گناه و یا مطالبی رو به تزاید گناه، قرار گیرد. این انحراف در مسیر تربیت بشر با سرعت بیشتری حرکت خواهد کرد و زاویه کوچک انحراف در شروع، به فاصله‌ای عمیق تبدیل خواهد شد.
بررسی عوامل مختلف مانند انگیزه، نیت- زمینه‌های بروز استعدادهای طالب خیر و شر، و مسائلی از قبیل از وظایف پیشگیرانه یک سازمان حفاظت اطلاعاتی است.
دو باغ را در نظر بگیرید که از نظر آب و خاک و هوا و حرارت، درختان و بوته‌ها یکسانند. اگر باغبان یکی از آنها به آفات، آسیب‌ها و نابودی باغ خود توجه داشته باشد، آن باغ از طراوت، شادابی، شکوفه، گل و میوه‌های فراوان برخوردار خواهد بود ولی اگر باغبان دیگر به آفات و آسیبهای باغ خود توجه نداشته باشد، در نتیجه باغی پژمرده و میوه‌های کرم خورده خواهد داشت.
انسان نیز چنین است، اگر به آفات روحی و جسمی خود توجه نکند، عنصری خطرناک و آلوده خواهد شد و اگر همین انسان در محیطی مانند محیط اطلاعاتی و امنیتی که زمینه‌های آسیب شغلی در آن بیشتر فراهم است قرار گیرد ولی به آسیب‌ها و آفات توجه نداشته باشد با سرعت و شدت بیشتری به مرزهای آلودگی نزدیک خواهد شد.
سازمانهای امنیتی که مأموریت‌های خاص آن با پنهانکاری همراه است و برای اجرای ای مأموریت از ابزار و شیوه خاص پنهانکاری نیز استفاده می‌نمایند با آسیبهای پنهانی در درون و بیرون از سازمان مواجه هستند.
آسیبهای سازمانی
واقعیت این است که در تمام کشورها وجود سازمانهای اطلاعاتی، متضمن آرامش و حفاظت از منافع ملی در برابر مطامع و منافع بیگانگان است.
ساختار محرمانه چنین سازمان‌هایی و ارتباط تنگاتنگ آنها با نهادها، قدرت کارکردهایشان را متوجه نیروهای داخل نیز می‌کند. مهمترین نقش سازانهای اطلاعاتی و امنیتی پیاده‌سازی سیاست‌ها و اقدامات پنهان مربوط به حفظ امنیت ملی کشور می‌باشد (1)
بخاطر ویژگیهای دوگانه اقدامات پنهان که مخفی‌کاری و پیچیدگی اجرا می‌باشد، طبعاً افراد، ساختار و سازمانهای عادی کشور قادر به اجرای این مأموریتها نمی‌باشد لذا نقش سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی بعنوان یکی از ساختارهای مؤثر و کارآمد در حفظ امنیت ملی کشور بیش از پیش بارز می‌گردد.
حقیقت آن است که نوع شغل و ماهیت کار اطلاعاتی و کیفیت آن بنحوی است که در صورت وجود شرایط مناسب، زمینه انحراف، فساد و آسیب فی نفسه در نزد کارکنان براحتی مهیا می‌شود. طبعاً این دسته از انحرافات بصورت فردی و با انگیزه‌های شخصی صورت می‌گیرد. لذت به لحاظ ماهیت کار اطلاعاتی شناخت آسیبهای این مشاغل مهمتر از مشاغل دیگر است.
طبیعت انسان بسیار آسیب‌پذیر است و در مواردی که این مسئله به روان آدمی مربوط می‌شود آسیب‌پذیری افزایش پیدا می‌کند، حال اگر انسان در محیطی انباشته از زمینه‌های آسیب مانند سیستم اطلاعاتی قرار گیرد زودتر و آماده‌تر در مسیر آسیب پذیری قرار می‌گیرد.
نوع شغل، تعاملات موجود در کار، نقش ابزار اطلاعاتی، بروز شخصیت‌های کاذب، استفاده از احکام ثانویه پنهان و غیره در یک سازمان اطلاعاتی و امنیتی زمینه‌هایی برای آسیب‌پذیری نیروهاست.
بنابراین می‌توان گفت که یک نظام اطلاعاتی از ناحیه عوامل درون سازمانی و عوامل برون‌سازمانی در معرض آسیب قرار دارد.