مقدمه:
نقش بازیمهمترین فصل کودک است، بازی مهمترین جلوه حیات کودکی است، بازی یکی از نیازهای اساسی کودکان به شمار می رود که در عین سر گرم کردن کودک کار کرد های مهم دیگری را داراست که هر یک از این کارکردها به جنبه ای از زندگی کودک مربوط می شود، که او را برای ورود به زندگی بزرگسالی آماده می سازد. بازی همواره و همیشه در تاریخ وجود داشته است. بازی همزاد و همنشین نوزادان کودکان و جوانان بوده است. تصور دنیایی بدون کودکان و کودکانی بدون بازی اگر نگوییم نا ممکن دست کم بسیار دشوار است. پرداختن به موضوع بازی فرصت مناسبی است تا یاد و خاطره روزهای کودکی دوباره مرور شود، گرگم به هوا، کلاغ پر ، عمو زنجیر باف، قایم باشک، لی لی حوضک ، یادش به خیر صداقت و پاکی کودکی قهر های زود گذر و دوستیهای لطیف و صورتی، آن سالهای خوش که آسمان آبی رفیق روز هایمان بود و زمین مهربان دشتی بزرگ برای بازی های بی انتهایمان.
ضرورت و اهمیت بازی:
علاقه کودک به بازی امری فطری است و یکی از نیاز های جسمی و روحی او بازی و حرکت است. بازی وسیله طبیعی کودک برای بیان خود است بازی عاملی است برای رشد نیروهای خام و آماده سازی آنها برای استفاده در زندگی. (آلفرد دادلر)روانشناس معروف می گوید هرگز نباید به بازی به عنوان روشی برای وقت کشی نگاه کرد، و(گری لندرث) اظهار می کند بازی کردن برای کودک مساوی است با صحبت کردن برای یک بزرگسال. بازی و اسباب بازی کلمات کودک هستند بازی ساده ترین زبان برای کودک برای بیان خودش است. کودک عاشق بازی است و شاید بدترین جریمه برای او آن باشد که از بازی محرومش نمایند. بازی برای رشد اجتماعی، عاطفی، جسمی و ذهنی کودک اهمیت دارد. بازی روشی است که به واسطه آن می تواند اندام خودش و دنیای پیرامونش را بهتر بشناسد. متخصصان رشد همیشه تکرار می کنند که بازی کار و شغل کودک است. مهارت ها و ویژگی های کلیدی از قبیل: استقلال، خلاقیت، کنجکاوی، اطمینان، ایمنی، اتکا به نفس، دستیابی به دور اندیشی، رشد زبان و توانایی حل مسائل
همه و همه در بازی کودکان متجلی می شود. برای پی بردن به ارزش و اهمیت بازی باید بازی کودکان و نحوه انجام آن را بشناسیم. و هرگز بازی کودکان را بیهوده تلقی نکنیم، چرا که بازی راهی است که کودک آنچه را که کسی نمیتواند به او بیاموزد، از طریق آن فرا می گیرد. زمان بازی زمان به دست آوردن دانش و تجربه است، در واقع اطلاعاتی که کودکان از طریق بازی به دست می آورند، نه تنها به زندگی حال بلکه به زندگی آینده آنها ارتباط پیدا می کند. در حقیقت بازی فرآیندی جهت آماده سازی کودکان برای آینده است.
تعاریف بازی از دیدگاه صاحبنظران:
فعالیت ها ی که آگاهانه و به قصد حصول نتیجه انجام نمی شود(جان دیویی)
فعالیت ها ی در جهت تداوم شادمانی(شاند)
بازی یعنی یکی ساختن واقعیت با خود(ژان پیاژه)
فعالیتی فی نفسه آزاد،بی هدف،سرگرم کننده یا تفریحی(لازاروس)
تمرینی غریزی و بی هدف از اعمالی که در زندگی آینده نقش اساسی دارند(گروس)
تعریف کلی:
به هرگونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدف دار گفته می شود که به صورت فردی یا گروهی انجام می پذیردو موجب کسب لذت و اقناع کودک می شود.
ویژگیهای اساسی بازی:
1)از درون برانگیخته می شود.
2)لذت بخش است.
3) آزادانه انتخاب می شود.
4)واقعیت گریز است.
5)بازیکنان به طور فعال در آن شرکت می کنند.
انواع بازی:
1)بازی جسمی: ازقدیمی ترین نوع بازی هاست، به ابزار مخصوص نیازمند است، هم به صورت فردی و هم به صورت گروهی انجام می شود.
2)بازی نمایشی: کودک در تقلید از بزرگترهااز لباس و وسایل مخصوص آنها استفاده می کند مانند پسری که کت پدر را برتن کرده ویا دختر بچه ای که کفش پاشنه دار مادر راپوشیده و به زحمت راه می رود.
3)بازی تقلیدی:کودک به تقلید نقش هایی می پردازد که آنها را باور کرده است معمولاً بهترین شخصیت ها برای شروع ایفای نقش،والدین،برادران،خواهران و دوستان هستند.
4)بازی نمادین:کودک نیازها و آرزو های خود را با استفاده از وسایل نمادین و از طریق بازی بیان می کندبرای مثال کودک بر تکه چوبی سوار شده واین طرف و آن طرف می رود مانند اینکه سوار بر اسبی شده و آنرا هدایت می کند.
5)بازی آموزشی:مهمترین وسیله آموزش کودک استفاده از وسایل مناسب است ماننده مکعب های چوبی که کودک با جور کردن و دسته بندی کردن آنها می تواند با مسائل اساسی اما ساده و آسان ریاضی آشنا شود.
نقش بازی در رشد اجتماعی کودک:
1)موجب ارتباط کودک با محیط بیرون می شود و دنیای اجتماعی اورا گسترش می دهد.
2)رقابت را می آموزد و شکست را به طور واقعی تجربه می کند.
3)موجب شکوفایی استعدادهای نهفته و بروز خلاقیت می شود.
4)با رعایت اصول و مقررات آشنا می شود.
5)حمایت از افراد ضعیف را می آموزد.
6)همانند سازی بابزرگسال را می آموزد.
7)همکاری ،همیاری و مشارکت کودک توسعه می یابد.
8)قدرت ابراز وجود پیدا می کند و از ترس ،کمرویی وخجالت بیهوده رها می شود.
نقش بازی در رشد ذهنی کودک:
1)در یادگیری زبان نقش بسزایی دارد.
2)در رشد هوش کودک بسیار موثر است.
3) با مفاهیم ساخت،فضاوشکل آشنا می شود.
4)رفتارهای هوشمندانه کودک تقویت می شود.
5) موقعیت استفاده از قوه تخیل در کودک به وجود می آید.
6)زمینه ی بهتری برای تفکر فراهم می کند.
نقش بازی در رشد عاطفی کودک:
1)نیاز به برتر ی جویی را ارضا می کند.
2)تمایل به جنگجویی و ستیزه گری را کم می کند.
3)برون نگری کودک را افزایش می -دهد.
4)موجب ابراز احساسات ،عواطف،ترس ها و تردیدها،مهر و محبت ،خشم ،کینه و نگرانی می شود.
نقش بازی در رشد جسمی کودک:
1)موجب رشد هماهنگ دستگاه ها و اعضای مختلف بدن می شود.
2)باعث تقویت حواس کودک می شود.
3)نیرو و انرژی بدن را به بهترین شکل مصرف می کند.
4)کودک به توانمندیهای فکری و بدنی خود آگاهی پیدا می کند.
آثار تربیتی بازی در کودکان:
1)بازی و آموزش شیوه زندگی فردی:
بازی وسیله ای برای برآوردن نیازها و عواطف وتحت کنترل در آوردن آن است، و به کودک درس نظم و ترتیب می دهد. بازی به طفل می آموزد که برای دستیابی به هدف چگونه باید نقشه کشید.
2)بازی و آموزش شیوه رفتار اجتماعی:
بازی موجب میشود که کودک بتواند با دیگران رابطه صحیح برقرار ساخته و رفتارهای خود را متعادل نماید، از راه آن دوست داشتن همکاری در فعالیتهای گروهی بیاموزد و تمرین کند، و به حقوق دیگران احترام گذارد.
3)بازی و آموزش قانون و مقررات:
در بازی قواعد و مقرراتی وجود دارد که کودک ناگزیر باید آنها را رعایت کند،و نیز اصولی وجود دارد که او می بایست آنها را بپذیرد. این پذیرش در حقیقت نوعی تحمیل است و به همین منظور باید به تدریج انجام گیرد، و تا حد امکان دلایل این تحمیل برای کودک روشن شود تا او از ان طریق راه و رسم زندگی را بیاموزد.
4)بازی و آموزش نقش های اجتماعی:
کودک از طریق بازی می تواند با انواع نقشهای اجتماعی از قبیل نقش کارگر، کشاورز، مدیر، فروشنده،پزشک، معلم، معلم و... آشنا شود.آموزش این نقشها خود موجب تحریک و تشویق جهت جلب شدن به یکی از آنها میگردد و باعث یافتن زمینه ای برای انجام آن در سنین بزرگسالی میشود.
5)بازی و کسب آگاهی از جهان خارج:
از طریق بازی می توان افقهای وسیعی را در زمینه آگاهیهای مربوط به این جهان در برابر چشم کودک گشود و اطلاعات مورد نیاز را جهت زندگی بعدی در اختیارش گذاشت. کودک از طریق بازی جهان واجزای آن را می شناسد و با مسایل و مشکلات آن اشنا میشود.
6)بازی و آموزش اخلاق:
بازی وسیله خوبی برای آموزش وتهذیب اخلاق است. ارزشهای اخلاقی را شکوفا می سازد، و مسایل و ابعاد آن را مقابل کودک قرار می دهد. از طریق بازی می توان به کودک درس دفاع از خود تلاش برای احیای حقوق، اصلاح و... داد.
فایده های درمانی بازی:
بازی به کودکان اجازه می دهد احساسات خود را به صورتی کار آمد بیان کنند و برای لنجام این کار، بازی کاری طبیعی است.
بازی به بزرگسالان اجازه می دهد ته وارد دنیای کودکان شوند، و به کودکان نشان می دهند تا آنها را به رسمیت بشناسند و بپذیرند. وقتی یک بزرگسال با یک کودک بازی میکند، نوعی تساوی قدرت موقتی وجود دارد و کمتر احتمال دارد که کودک از جانب بزرگسال احساس تهدید کند.
مشاهده کودکان در حین بازی، به بزرگسال کمک می کند تا بهتر آنها را درک کند.
از آنجا که بازی برای کودکان لذتبخش است، کودکان را ترغیب می کند تا آرام باشند، و از این رهگذر اضطراب و حالت دفاعی آنان را کاهش می دهد.
بازی فرصتی را برای کودکان فراهم می سازد، تا مهارت های اجتماعی ای را که ممکن است در سایر مو قعیت ها سودمند باشند، به دست آورند.
بازی به کودکان فرصت می دهد، تا نقش های جدید را بازی کنند و در محیطی ایمن، رویکردهای گوناگون حل مسئله را مورد آزمایش قرار دهند.