سوره جاثیه
این سوره در ((مکه )) نازل شده , و داراى 37 آیه است .
محتواى سوره :.
محتواى این سوره را مى توان در هفت بخش خلاصه کرد:
1 عظمت قرآن مجید و اهمیت آن .
2 بیان گوشه اى از دلائل توحید در برابر مشرکان .
3 ذکر پاره اى از ادعاهاى ((طبیعى مسلکان )) و پاسخ قاطع به آن .
4 اشاره کوتاهى به سرنوشت بعضى از اقوام پیشین همچون بنى اسرائیل .
5 تهدید شدید نسبت به گمراهانى که اصرار و پافشارى بر عقائد انحرافى خود دارند.
6 دعوت به عفو و گذشت در عین قاطعیت و عدم انحراف از مسیر حق .
7 اشارات گویایى به حوادث تکان دهنده قیامت .
نام این سوره ((جاثیه )) است به تناسب آیه 28 این سوره جاثیه یعنى ;Š کسى که به زانو درآمده و اشاره به وضع بسیارى از مردم در صحنه قیامت در دادگاه عدل الهى است.
فضیلت تلاوت سوره :.
در حدیثى از پیامبر(ص ) مى خوانیم : ((کسى که سوره جاثیه را بخواند (و البته در آن اندیشه کند و در زندگى خود به کار بندد)خداوند عیوب او را روز قیامت مى پوشاند و ترس و وحشت او را به آرامش مبدل مى سازد)).
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر.
(آیه ).
همه جا نشانه هاى اوست :.
این سوره ششمین سوره اى است که با حروف مقطعه ((حامیم )) (حم ) آغازشده است .
مفسر معروف ((طبرسى )) در آغاز این سوره مى گوید: بهترین سخن این است که گفته شود ((حم )) نام این سوره است ;Š و نامگذارى این سوره به ((حم )) اشاره به این است که این قرآن که سراپا اعجاز است از حروف الفبا تشکیل شده .
(آیه ) و شاید به همین دلیل بلافاصله از عظمت قرآن یاد کرده , مى گوید:((این کتاب از سوى خداوند عزیز و حکیم نازل شده است )) (تنزیل الکتاب من اللّه العزیز الحکیم ).
((عزیز)) به معنى قدرتمند و شکست ناپذیر, و ((حکیم )) به معنى کسى است که از اسرار همه چیز آگاه است و تمام افعالش روى حساب و حکمت مى باشد.
(آیه ) سپس به بیان آیات و نشانه هاى عظمت خدا در آفاق و انفس پرداخته , مى گوید: ((در آسمانها و زمین نشانه هاى فراوانى است براى آنها که اهل ایمانند و طالب حقند)) (ان فى السموات والا رض لا یات للمؤمنین ).
عظمت آسمانها از یک سو, و نظام شگفت انگیز آنها که میلیونها سال مى گذرد و برنامه هاى آنها بدون کمترین انحراف و دگرگونى ادامه مى یابد از سوى دیگر, و ساختمان زمین و عجائب آن از سوى سوم هریک آیتى از آیات خداست .
(آیه ) پس از این آیات آفاقى به آیات انفسى پرداخته , مى گوید: ((و درآفرینش شما و جنبندگانى که در سراسر زمین پراکنده ساخته نیز نشانه هایى است براى جمعیتى که اهل یقینند)) (وفى خلقکم وما یبث من دابه آیات لقوم یوقنون )آرى ! هریک به نوبه خود آیت و نشانه اى از علم و حکمت و قدرت بى پایان مبدا آفرینش است .
(آیه ) در این آیه از سه موهبت بزرگ که هریک نقش مهمى در حیات انسان و موجودات زنده دیگر دارد, و هریک آیتى از آیات خداست , نام مى برد:مساله ((نور)) و ((آب )) و ((هوا)).
مى فرماید: ((درآمد و شد شب و روز, و رزقى را که خداوند از آسمان نازل کرده و به وسیله آن زمین را بعد از مرگش حیات بخشیده , و همچنین در وزش بادها,نشانه هایى است براى جمعیتى که تعقل و اندیشه مى کنند)) (واختلا ف اللیل والنهار وما انزل اللّه من السما من رزق فاحیا به الا رض بعد موتها وتصریف الریاح آیات لقوم یعقلون ).
مساله نظام ((نور و ظلمت )) و آمد و شد شب و روز که هریک با نظام خاصى جانشین و خلیفه دیگرى مى شود بسیار حساب شده و شگفت انگیز است .
در مرحله دوم از رزق حیاتبخش آسمانى , یعنى باران , سخن به میان آمده که نه در لطافت طبعش کلامى است , و نه در قدرت احیاگریش سخنى , و همه جا نشانه زندگى و طراوت و زیبائى است .
و در مورد سوم سخن از وزش بادها است بادهایى که هواى پراکسیژن زنده راجابه جا مى کنند, و در اختیار جانداران مى گذارند, هواى آلوده به کربن را براى تصفیه به دشتها و جنگلها و صحراها مى فرستند, و پس از تصفیه به شهرها و آبادیهامى برند, و عجب این که این دو دسته از موجودات زنده یعنى ((حیوانات )) و((گیاهان )) درست بر ضد هم عمل مى کنند, اولى اکسیژن را مى گیرد و گاز کربن مى دهد, و دومى کربن را مى گیرد و اکسیژن مى دهد تا تعادل در نظام حیات برقرارگردد, و با گذشت زمان ذخیره هواى مفید زمین نابود نشود.
وزش بادهایى که علاوه بر این , تلقیح گر گیاهان , و بارورکننده آنها, و افشاننده انواع بذرها در سرزمینهاى مختلف , و پرورش دهنده مراتع طبیعى و جنگلها, و موج آفرین در دل اقیانوسهاست , موجى که به دریا حیات و حرکت مى بخشد, و آب را ازعفونت و فساد حفظ مى کند, و نیز همین بادها کشتیها را بر صفحه اقیانوسها به حرکت در مى آورند.
(آیه ) سپس در این آیه به عنوان یک جمع بندى نسبت به بحثهاى گذشته , و بیان عظمت و اهمیت آیات قرآن , مى فرماید: ((اینها آیات الهى است که ماآن را به حق بر تو تلاوت مى کنیم )) (تلک آیات اللّه نتلوها علیک بالحق ).
به راستى اگر آنها به این آیات ایمان نیاورند به چه چیز ایمان خواهند آورد؟.
و لذا در پایان آیه مى افزاید: ((پس این گروه کافر به کدام سخن بعد از سخن خدا و آیاتش ایمان مى آورند))؟! (فباى حدیث بعد اللّه وآیاته یؤمنون ).
آرى ! به راستى قرآن مجید آن چنان محتوائى از نظر استدلال و براهین توحیدى و همچنین از نظر پند و اندرز دارد که هر دلى کمترین آمادگى در آن باشد,او را به سوى خدا و پاکى و تقوا دعوت مى کند, هرگاه این آیات بینات در کسى اثرنبخشد هرگز امیدى به هدایت او نیست .
(آیه ).
واى بر دروغگوى گنهکار!.
آیات گذشته نشان مى داد که گروهى هستند که سخنان الهى با انواع دلائل توحیدى و مواعظ و اندرزها را مى شنوند ولى در آنها اثر نمى کند, در اینجا از این گروه و عواقب اعمال آنها بطور مشروح سخن مى گوید.
نخست مى فرماید: ((واى بر هر دروغگوى گنهکار))! (ویل لکل افاک اثیم ).
((افاک )) به معنى کسى است که بسیار دروغ مى گوید, و گاه به کسى که دروغ بزرگ مى گوید هرچند زیاد هم نباشد گفته شده .
از این آیه به خوبى روشن مى شود که موضع گیرى خصمانه در برابر آیات الهى کار کسانى است که سرتاپا آلوده گناه و کذب و دروغند, نه پاک نهادان راستگو.
(آیه ) سپس به چگونگى موضع گیریهاى آنها اشاره کرده , مى افزاید:((پیوسته آیات الهى را که بر او تلاوت مى شود مى شنود اما بر اثر تکبر همواره اصراربر مخالفت دارد گوئى اصلا آن را نشنیده )) (یسمع آیات اللّه تتلى علیه ثم یصرمستکبرا کان لم یسمعها).
و در پایان آیه آنها را شدیدا به کیفر سختى تهدید کرده , مى گوید: ((چنین کسى را به عذاب دردناک بشارت ده ))! (فبشره بعذاب الیم ).
همان گونه که او دل پیامبر و مؤمنان را به درد آورده ما نیز او را به عذاب دردناکى مبتلا مى سازیم .
(آیه ) سپس مى افزاید: ((و هرگاه (این مستکبر لجوج ) چیزى از آیات ما رابداند و از آن آگاه شود آن را به باد استهزا مى گیرد)) (واذا علم من آیاتنا شیئا اتخذهاهزوا).
او همه آیات ما را چه آنها را که دانسته و چه آنها را که ندانسته به استهزا وسخریه مى گیرد!.
واین نهایت جهل و بى خبرى است که انسان چیزى را انکار یا مسخره کند که اصلا نفهمیده است , و این بهترین دلیل لجاج و عناد آنهاست .
و در پایان آیه مجازات این گروه را چنین بیان مى کند: ((براى آنها عذاب خوارکننده اى است )) (اولئک لهم عذاب مهین ).
(آیه ) این آیه ((عذاب مهین )) را چنین شرح مى دهد: ((پشت سرشان دوزخ است )) (من ورائهم جهنم ).
تعبیر به پشت سر, با این که دوزخ جلو آنها قرار دارد, و در آینده به آن مى رسند, ممکن است از این نظر باشد که آنها اقبال به دنیا کرده , و آخرت و عذاب الهى را نادیده گرفته و پشت سر انداخته اند.
و به هر حال در دنباله آیه مى افزاید: اگر آنها گمان مى کنند اموال سرشار, وبتها وخدایان ساختگیشان , گرهى از کار آنها مى گشاید سخت در اشتباهند, چرا که ((هرگز آنچه را به دست آوردند آنها را (از عذاب الهى ) نجات نمى بخشد و نه اولیائى که غیر از خدا براى خود برگزیدند)) مایه نجاتشان خواهند بود (ولا یغنى عنهم ماکسبوا شیئا ولا مااتخذوا من دون اللّه اولیا).
و چون هیچ راه فرار و نجاتى نیست باید در آتش قهر و غضب الهى بمانند ((وعذاب بزرگى براى آنهاست )) (ولهم عذاب عظیم ).
آنها آیات الهى را کوچک شمردند, خداوند عذاب آنها را بزرگ مى کند, آنها بزرگى فروختند خدا نیز عذاب عظیم به آنها مى دهد.