-1 مقدمه
انسان از ابتدا برای زدودن پلیدیها از تن، جامعه، مسکن، اشیاء و ادوات خود از آب استفاده می نموده و این حلال پاک کننده، همگانی، فراوانی، فراوانی و ارزانی، هزاران سال متداولترین وسیله شستشو برای بشر بوده است. یکی از ویژگیهای بارز بشر متمدن، علاقه مندی قطری او به برطرف کردن پلیدیها و بوی ناخوشایند حاصل از آن و جایگزین ساختن آن با رایحه خوش بوده است. در واقع هنگامی که نخستین طلیعه تمدن در جهان پرتو افکند، انسان همواره به نظات شخصی و آراستگی ظاهری خود بویژه در ارتباط با همنوعان خود بها داده است. این روند که از استحمام در جریان رودخانه ها و دریاچه ها آغاز شد به موازات پیشرفت تمدن، راه ترقی و تعالی پیمود و صنایع شوینده و بهداشتی حاصل این تکامل است.
اینک بطور مختصری به وضعیت این صنایع و مقایسه میزان مصرف سرانه آن در ایران می پردازیم:
صابون
در ایران حدود 210 واحد تولید کننده صابون با ظرفیت اسمی حدود -/2900 تن در سال وجود دارد که انواع صابونهای آرایشی، بهداشتی، صنعتی، صابون، مایع و صابون بچه تولید می کنند در سالهای اخیر به دلیل کمبود مواد اولیه و سایر مشکلات تنها از 25 % ظرفیتهای نصب شده استفاده کرده اند. طبق آمار موجود، مصرف سرانه صابون طی سالهای اخیر 75/0 کیلوگرم برآورد شده و در مقایسه با کشورهای پیشرفته صنعتی و مطابق آمار، مصرف سرانه این محصول در آمریکا 9/1 کیلوگرم و در ژاپن 8/1 کیلوگرم بوده است.
پودر
در ایران شوینده های مرکب بصورت پودرهای بسته بندی شده از سال 1330 به تدریج وارد گردیده و به مصرف کنندگان معرفی شد. اولین محصول تجارتی با نام «فاب» به بازار ایران عرضه شد و سپس محصولات مشابهی یکی پس از دیگری وارد گردید و بتدریج مصرف‌کنندگان به مزایای آنی پی برده و مصرف این محصولات سیر صعودی تندی را در پیش گرفت. در سال 1338 اولین کارخانه‌ی تولیدی شوینده با ظرفیت 750 تن در سال شروع به کار نمود و سپس واحدهای تولیدی دیگر به ساخت و عرضه آن پرداختند. در حال حاضر پنج واحد تولیدی مجاز شناخته شده در سطح کشور وجود دارد که سه واحد در تهران، یک واحد در ساوه و یک واحد در قزوین به تولید پودر مبادرت می نمایند که عبارتند از: پاکسان، پاک وش، تولیپرس ، نیکان شیمی و پاکنام . ظرفیتهای اسمی نصب شده آماده بهره برداری حدود 800/347 تن در سال است که بعلت مشکلات مربوط به تأمین مواد اولیه مورد نیاز، طی سالهای اخیر زیر ظرفیت تولیدی و با 5/47 درصد ظرفیت اسمی کار کرده اند.
لازم به ذکر است که شرکتهای پاکنام و پاک وش طرح افزایش تولید خود را به ترتیب تا 72000 تن و 36000 تن در دست اقدام دادند و با احداث یک واحد تولیدی توسط شرکت شیمیایی بهداشتی با ظرفیت -/100 تن که در سال 74 به بهره ورداری رسیده است ظرفیت اسمی واحدهای تولیدی به -/530 تن خواهد رسید.
طبق آمارهای منتشر شده، مصرف سرانه پودر در سالهای اخیر 2/3 کیلوگرم بوده که بسیار پایین تر از استانداردهای بین المللی است. میانگین مصرف سرانه پودر در کشورهای پیشرفته بالاتر از 10 کیلوگرم و میانگین مصرف سرانه پودر که از سوی سازمان جهانی بهداشت اعلام گردیده است، حدود 7 کیلوگرم برای هر نفر بوده است.
جدول زیر مصرف سرانه پودر صابون را در ایران و جهان نشان می دهد.
|
نام کشور
|
صابون
|
پودر
|
جمع
|
|
انگلستان
|
0/2
|
6/10
|
6/12
|
|
فرانسه
|
9/0
|
5/11
|
4/12
|
|
آمریکا
|
9/1
|
3/10
|
2/12
|
|
کره جنوبی
|
0/5
|
1/6
|
1/11
|
|
یوگسلاوی
|
8/0
|
2/9
|
0/10
|
|
روسیه
|
6/3
|
3/6
|
9/9
|
|
سوریه
|
2/2
|
0/5
|
2/7
|
|
ایران
|
75/0
|
2/3
|
95/3
|
|
بنگلادش
|
347/0
|
02/0
|
37/0
|
جدول 1-1 آمار مقایسه ای مصرف سرانه مواد پاک کننده در جهان بر حسب کیلوگرم در سال
خمیردندان
در حال حاضر تعداد 39 واحد تولیدی خمیردندان در سطح کشور وجود دارد که در استانهای تهران، گیلان، مازندران، آذربایجان شرقی و غربی واقع هستند. تعداد زیادی از این واحدها هنوز موفق به دریافت پروانه ساخت نشده و خمیردندان تولید نمی کنند. ظرفیت اسمی واحدهای فعال حدود 7600 تن در سال می باشد که در چند سال اخیر به علت مشکلات مختلف با 20% ظرفیت اسمی فعالیت داشته اند.
2-1 تعریف مسئله
تقریباً اکثر بیماریهای شناخته شده به دلیل عدم رعایت از اصولی ناشی می‌شود که آنرا بهداشت پوست و بدن می نامند. یکی از تحولات مهم توسعه علوم و تکنولوژی که چهره جهان را دگرگون کرده است کاربرد محصولات مدرن شوینده و بهداشتی است که منجر به افزایش سطح بهداشت جوامع و کاهش انواع بیماریهای جسمی افراد شده است. گسترش بهداشت عمومی و بالا بردن میزان درصد سلامت مردم یکی از اهداف مهمی است که دولتها در هر کشوری دنبال می کنند. بگونه ای که امروزه شاخصهایی از قبیل امید زندگی (میزان متوسط عمر)، نرخ زاد و ولد، مرگ و میر، تعداد مراکز بهداشتی و بیمارستانها و ... از معیارهای اصلی ارزیابی کشورهاست. به تجربه ثابت شده است که هزینه های صرف شده برای گسترش بهداشت عمومی بسیار کمتر از هزینه هایی است که بابت بیماریهای عدم مصرف این هزینه ها پرداخت. بطور مثال عدم تأمین کافی و مصرف محصولات شوینده و پاک کننده نظیر صابون و پودر در جامعه باعث شیوع انواع بیماریهای پوستی، قارچی، انگلی و باکتریهای می شود و عدم تأمین کافی و مصرف محصولات بهداشتی نظیر خمیردندان باعث شیوع انواع بیماریهای دهان و دندان و به تبع آن انواع بیماریهای معده و قلبی و ... می شود و هزینه هایی که در جامعه باید برای علاج این بیماریها و تأمین انوع داروهای مرتبط با آن متحمل شود، بیشتر از هزینه هایی خواهد بود که برای تأمین کافی و در مصرف مواد پاک کننده می‌شد.
با توجه به اهمیت محصولات شوینده و بهداشتی و با عنایت به افزایش روزافزون جمعیت کشور، میزان تقاضا برای این محصولات روز بروز افزایش می یابد.
با توجه به اهمیت توسعه و گسترش صنایع شوینده و بهداشتی و با توجه به اینکه بیش از 90% از مواد اولیه مصرفی این صنعت از خارج وارد می گردد لزوم استفاده از روشهای کنترل کیفیت آماری جهت بهبود مرغوبیت تولیدات صابون، پودر و خمیردندان، به نحوی که فرآورده های صنعت فوق دارای فاکتورهای اساسی کیفیت که در ارتباط با سلامت جامعه است، بوده باشد، بیش از بیش احساس می شود. استفاده مناسب از شیوه های بازرسی برای رد یا قبول مواد اولیه، محصولات ساخته شده و همچنین استفاده از نمودارهای کنترل در طول فرآیند تولید موجبات جلوگیری شد دوباره کاری و ضایعات مواد اولیه، محصولات ساخته شده و انرژی را فراهم کرده، باعث کاهش هزینه‌های تولید مربوط به آن و افزایش مهم بازار (از طریق رضایت مصرف کننده) می شود. طبعاً صرفه جوییهای ارزی فراوانی بدنبال خواهد داشت.
همچنین صنعت شوینده و بهداشتی کشور ما در طول تاریخ گذشته خود با سربلندی و بطور عملی ثابت کرده است که قدرت در اختیا گرفتن بخشی از بازار صادرات بین المللی و منطقه ای را دارد و در این راستا و با توجه به دسترسی مشتریان خارجی به انواع محصولات بین المللی، رقابت در چنین بازارهایی مستلزم عرضه‌ی شوینده هایی است که سلیقه های مختلف منطقه‌ای را راضی نماید و از دیدگاه مدیریت استراتژیک، کیفیت بعنوان مهمترین و موثرترین عامل در عرضه رقابت داخلی و بازارهایی بین المللی و بعنوان ابزاری جهت افزایش سهم بازار و سودآوری مطرح می باشد.
3-1 فرضیه ها
در انطباق با مسئله مورد نظر و موارد مذکور در فوق، فرضیات مورد بررسی در این تحقیق بصورت زیر تعریف شده اند:
فرضیه اصلی:
کاربرد تئوریها و فنون کنترل کیفیت آماری در صنایع شوینده و بهداشتی باعث تحت کنترل درآمدن فرآیند تولید می شود.
فرضیه فرعی:
کاربرد تئوریها و فنون کنترل کیفیت آماری باعث کاهش در کل هزینه‌های تولید می شود.
4-1 هدف تحقیق
هدف اصلی از تحقیق، نحوه بکارگیری تئوریها و روشهای کنترل کیفیت آماری در صنایع شوینده و بهداشتی است. بطور دقیق تر اهداف زیر از نگارش پایان نامه دنبال شده است.