تحقیق مقاله قرآن

تعریف قرآن .

در فرهنگ اسلام و تشیع قرآن را همواره با صفت کریم به صورت قرآن کریم ( اهل سنت ) با صفت مجید , به صورت قرآن مجید ( اهل تشیع ) مى نامند و این دو صفت منشا قرآنى دارد. از قرآن مجید دوگونه تعریف مى توان به دست داد. نخست تعریف ساده و عرفى که قرآن را کتاب مقدس و آسمانى اسلام و وحى الهى بر حضرت محمد (ص ) مى داند. دوم تعریف علمى که قرآن را وحى نامه اعجازآمیز الهى مى داند که به زبان عربى , به عین الفاظ توسط فرشته امین وحى , جبرئیل , از جانب خداوند و از لوح محفوظ , بر قلب و زبان پیامبر اسلام (ص ) هم اجمالا یکباره و هم تفصیلا در مدت بیست و سه سال نازل شده و حضرت (ص ) آن را بر گروهى از اصحاب خود خوانده و کاتبان وحى ( از میان اصحاب ) آن را با نظارت مستقیم و مستمر حضرت (ع ) نوشته اند و حافظان بسیار , هم از میان اصحاب , آن را حفظ و به تواتر نقل کرده اند و در عصر پیامبر (ص ) هم مکتوب بوده ولى مدون نبوده است , و در عصر عثمان با نظارت او طى چند سال , منتهى به حدود سال 28 هجرى , مدون بین الدفتین ,از سوره فاتحه تا ناس , در 114 سوره , مى گردد. و متن آن مقدس و متواتر و قطعى الصدور است و تلاوت آن مستحب مؤکد است . ایمان به قرآن مجید به توصیفى که گفته شد و نیز معجزه الهى و سند نبوت دانستن آن و محفوظ بودنش از خطا و هرگونه افزود و کاست ( تحریف ) , از ضروریات اسلام و مذهب تشیع است . قرآن به زبان عربى بسیار شیوایى که مایه اعجاب فصحاى عرب ( و بعدها اقوام دیگر ) گردیده و در تاریخ زبان عربى , سابقه و همانندى نداشته , در طى مدت بیست و سه سال , یعنى سراسر زمانى که حضرت رسول (ص ) به وظیفه رسالت و ابلاغ پیام الهى و دعوت به اسلام اشتغال داشته اند , به صورت بخش بخش ( منجما یا نجوما ) بر حضرت رسول (ص ) وحى شده است و چنانچه اشاره شد حافظان , حفظش کرده و کاتبان با نوشت افزارهاى بسیار ابتدایى , با خطى که هنوز نقطه و نشان و علائم اعراب نداشته است , و کوفى نام داشته است , در چندین نسخه بازنویس شده است .

2 - اندازه و حجم و تقسیمات قرآن .

قرآن کتابى است که در مقایسه با سایر کتابها , کتابى است متوسط الحجم و مى توان گفت حجم آن برابر است با عهد جدید ( اناجیل اربعه و رسالات وابسته به آن ) یا دیوان حافظ. طبق دقیقترین آمار تعداد کل کلمات قرآن 77807 کلمه است . ( فرهنگ آمارى کلمات قرآن کریم , دکتر محمد روحانى , 1/23 ). قرآن داراى 114 سوره و کلا 30 جزء است . هر جزئى چهار ( یا دو ) حزب است . نیز هر پنج آیه را خمس [ خ ] و هر ده آیه را عشر [ ع , و این عمل را تعشیر ] نامیده اند ( تاریخ قرآن , رامیار 543 ). تقسیم درونى و تفصیلى دیگر قرآن , تقسیم آن به رکوعات است . منظور از رکوع , بخشى و گروهى از آیات است که در یک موضوع آمده و اتحاد مضمونى دارد که با شروع آن موضوع , رکوع آغاز مى گردد و با تغییر و تحول کلام به موضوعى دیگر , ختم مى شود. پیداست که شماره آیات مندرج در هر رکوع , کم و زیاد است , به خلاف جزوها و حزبها که به طور مساوى تقسیم شده است . وجه تسمیه رکوع را مى توان از آنجا دانست که در نمازهاى شبانه روزى , پس از خواندن سوره حمد در رکعت اول و دوم , مى توان به خواندن سوره هاى دیگر , یا لااقل چند آیه اکتفا کرد. پیرو این عقیده , بعضى که قرآن شناس بوده اند , اوایل هر چند آیه اى را که یک عنوان و موضوع را تشکیل مى دهد , معین ساختند و از آن جهت که بعد از قرائت آن بخش , نمازگزار به رکوع مى رود , نام هر بخش را رکوع گذارده اند. عدد رکوعات قرآن طبق مشهور 540 رکوع است ( به طور متوسط و تقریبى هر صفحه از قرآن یک رکوع دارد ) ( مقاله قرآنهاى چاپى نوشته کاظم مدیر شانه چى , در مشکوه , شماره دوم , بهار 1362 ش , ص 151 - 152 ). گفتنى است که در قرون جدید , ابتدا خوشنویسان قرآن نویس در امپراتورى عثمانى و سپس در مصر و لبنان و سوریه , کوشیده اند و توانسته اند که قرآن مجید را با رعایت قواعدى از جمله آغاز هر صفحه با اول آیه , و پایان صفحه به پایان یک آیه , بنویسند و هر جزء را در بیست صفحه و لذا کل قرآن را در 604 کتابت کنند ( 4 صفحه اضافى مربوط به صفحات آغازین و پایانى است ). در این شیوه کتابت که در معتبرترین قرآن جهان اسلام ( مصحف المدینه , به کتابت عثمان طه , خطاط هنرمند سورى و طبع دارالقرآن عربستان سعودى در مدینه , و متن مبناى همین ترجمه هم هست نیر رعایت شده , هر صفحه داراى 15 سطر است . بعضى از غرابت گرایان قرآن را در 30 صفحه عادى ( هر جزء در یک صفحه ) به خط بسیار ریز یا غبار , کتابت کرده اند. و کسانى که غرابت گراتر بوده اند , کل قرآن را در یک صفحه - که ابعاد آن از سراسر یک صفحه روزنامه عادى فراتر نیست - کتابت و چاپ کرده اند که طبعا براى قرائت نیست , و براى به همراه داشتن از جهت حفظ و تعویذ به قرآن است , و حتى با ذره بین نیز قابل خواندن نیست . همچنین قرآن را با تعداد صفحات عادى , فى المثل همان 604 صفحه , ولى با ابعاد بسیار کوچک در حدود یک - دو سانتیمتر , بر روى کاغذى بسیار نازک ( حتى نازکتر از کاغذ خاص کتاب مقدس ) به طبع رسانده اند , که آن نیز فایده هاى غیر قرائتى دارد. از سوى دیگر و نقطه مقابل این ابعاد کوچک , قرآن را در ابعاد بسیار بزرگ نیز کتابت کرده اند که یکى از مشهورترین نمونه هاى تاریخى آن , قرآن مکتوب به خط محقق ( ولو معروف به ثلث ) به قلم شاهزاده هنرمند تیمورى , بایسنقر میرزا ( 802 - 838 ق ) است که اوراق پراکنده آن , به ابعاد تقریبا بیش از یک متر در نیم متر , در موزه ها و کتابخانه ها , از جمله در موزه قرآن کتابخانه آستان قدس رضوى , محفوظ است . کتیبه هاى مساجد در جهان اسلام نیز نمونه اى از درشت نویسى آیات قرآن مجید است .

3 - آیه و سوره .

الف ) آیه .

واحد کوچک قرآن کریم , آیه است . در بیشتر موارد هر آیه یک جمله است . ولى گاه آیاتى هست که متشکل از چند جمله و یک پاراگراف است ( نظیر مثلا آیه الکرسى یا آیه نور ). و گاه حتى به اندازه چند پاراگراف است . مانند آیه دین ( که آیه تداین و مداینه هم گفته اند ) که بلندترین آیه قرآن است و در کتابت عثمان طه ( مصحف المدینه ) درست یک صفحه پانزده سطرى است . گاه هست که آیه نه فقط از یک جمله کمتر است , بلکه فقط یک کلمه است مانند مدهامتان ( الرحمن , 64 ) , یا از آن هم کمتر مانند اغلب حروف مقطعه یا فواتح سور نظیر طه , یس یا الم . شناخت حد آیه توقیفى و از سوى شارع است . زیرا حتى در فواتح سور فى المثل المص را یک آیه شمرده اند , ولى نظیر آن یعنى المر را یک آیه نشمرده اند. یا حمعسق [ حم . عسق ] را دو آیه شمرده اند. ولى باز کهیعص یک آیه شمرده شده است . کلمه آیه و جمع آن آیات , به معناى همین جملات یا جمله واره هاى قرآن , در خود قرآن هم آمده است . ( آیه : بقره , 106 ; نحل , 101 , آیات ; بقره , 252 ; آل عمران , 7 ; یوسف , 1 ; نور , 1 ). پر آیه ترین سوره قرآن کریم سوره بقره است ( 286 آیه ) ,و کم آیه ترین سوره قرآن , سوره کوثر است ( 3 آیه ). در تعداد کل آیات اقوال متعددى هست . طبق معتبرترین قول که ابوعبدالرحمن عبداللّه بن حبیب سلمى از امیرالمؤمنین على (ع ) نقل کرده و امام شاطبى آن را در ناظمه الزهر آورده است , تعداد کل آیات قرآن , 6236 آیه است ( تاریخ قرآن , رامیار , 570 ). ترتیب و توالى آیه ها , اعم از اینکه طى یک فقره وحى یا طى یک سلسله وحى متوالى نازل شده باشد , توقیفى است . یعنى خود این امر نیز جزو وحى است و به امر الهى و رهنمایى جبرئیل انجام گرفته است . در مواردى هم که حضرت رسول (ص ) آیه یا آیاتى را جابجا مى کردند و مى فرمودند : این آیه یا آیات را در فلان سوره بین کدام آیات قرار دهید , باز به رهنمود وحى بوده است . بعضى از آیات قرآن , برجستگى و شهرت خاصى یافته اند و با نام کلمه یا معنایى از خود آیه مشهور شده اند که بعضى از آنها عبارتند از : آیه اخوت ( حجرات , 10 ) , آیه اذن یا آیه تصدیق ( توبه ,61 ) ; آیه اکمال ( مائده , 3 ) ; آیه امانت ( احزاب , 72 ) ; آیه انذار ( شعراء 214 ) ; آیه تبلیغ ( مائده , 67 ) ; آیه تداین ( یا دین یا مداینه , بقره , 282 ) ; آیه تسمیه که همان بسم اللّه الرحمن الرحیم است در آغاز کلیه سوره ها , جز سوره توبه ; آیه تطهیر ( احزاب , 33 ) ; آیه حجاب ( نور , 30 - 31 ) ; آیه حفظ ( حجر , 9 ) ; آیه خمس ( انفال , 41 ) ; آیه سیف [ آیه قتال ] ( توبه , 5 ) ; آیه الکرسى ( بقره , 255 ) ; آیه مباهله ( آل عمران , 61 ) ; آیه مشیت ( کهف , 23 - 24 ) ; آیه نور ( نور , 35 ) ; آیه و ان یکاد ( قلم , 51 ) ; آیه ولایت ( مائده , 3 ) ( براى تفصیل و شرح آنها دایره المعارف تشیع , ذیل کلمه آیه ... ) . آیات قرآنى به مکى و مدنى و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه تقسیم مى گردد که شرح هر یک خواهد آمد. ب ) سوره . واحد بزرگ قرآن کریم , سوره است . سوره در لغت یعنى بریده شده و در اصطلاح گروهى مستقل از آیات قرآن که مطلع و مقطعى دارد , و گفته اند که به این معنى از سورالمدینه ( دیوار دور شهر ) گرفته شده است . کلمه سوره به همین معنى در خود قرآن هم به کار رفته است ( از جمله در بقره , 23 ; توبه , 64 , 86 ; نور , 1 ) همچنین جمع آن سور ( بر وزن گهر ) نیز در قرآن به کار رفته است ( هود , 13 ). قرآن مجید , کلا 114 سوره دارد که کمابیش به ترتیب بلندى طول مرتب شده اند. بلندترین سوره قرآن سوره بقره است ( 286 آیه , برابر با 48 صفحه در کتابت عثمان طه - مصحف المدینه ) و کوتاهترین سوره , سوره کوثر است ( داراى 3 آیه ). بعضى سوره هاى قرآن , نام گروهى دارند : الطوال السبع [ السبع الطوال ] : ( هفت گانه بلند ) که عبارتند از : بقره , آل عمران , نساء , مائده , انعام , اعراف و در مورد هفتم , اختلاف نظر است که آیا شامل انفال و توبه است ( که بین آنها بسم اللّه الرحمن الرحیم فاصله نینداخته است ) یا یونس . المئون [ المئین ] : ( صدگانه ها ) به سوره هایى اطلاق مى گردد که تعداد آیات آنها از 100 آیه بیشتر است . ( مانند یونس , هود , یوسف , نحل , کهف ). المثانى : سوره هایى است که کمتر از صد آیه دارد ( مانند قصص , نمل , عنکبوت , یس و ص ). المفصل : سوره هاى اواخر قرآن که نخستین آنها به اختلاف اقوال سوره ق یا حجرات است . نامهاى گروهى دیگر نیز براى بعضى از سوره ها به مناسبتهاى خاصى نهاده اند.