ذکر به معنای: " یاد کردن" و " به خاطر آوردن "است و در عین حال چون معتقدان به شریعت ذکر را به کار ببرند مراد و مقصود آنان همان یاد خداوند بزرگ است و همچنین قرآن ودیگرکتب آسمانی را بدین اعتبار ذکر گویند که یادآور خداوند بزرگ بوده و نیز به یاد دادن مواعظ و علوم آخرت مبادرت ورزیده است.
درآیات قرآنی گاهی با کلمه تعلم مواجه می شویم و گاهی نیز با کلمه تذکر.
تذکر یعنی یاد آوردن وتعلم یعنی یادگرفتن است. با استفاده ازمفهوم ظاهری و معنای ساده آن به دست می آید که, تعلم در جایی بکار می رود که فرد نسبت به موضوعی هیچگونه اطلاع و آگاهی قبلی نداشته و با ذهنی خالی از موضوع معین درصدد یادگیری آن موضوع برمی آید, ولی تذکر در جایی بکار میرود که فرد موضوعی را دقیقا" می دانسته و نسبت به آن آگاهی داشته است ولی به علت یا عللی آن موضوع راازخاطر برده و به دست فراموشی سپرده است و اینک سعی دارد آنرا مجددا" به خاطر بیاورد. پس در تعلم دو گام وجود دارد یکی جهل ودیگری علم ولی در تذکر سه گام قرار دارد,اول" علم" دوم " نسیان وفراموشی" سوم " تجدید خاطره علم وآگاهی اولیه و به خاطر آوردن آنچه که در ضمیر انسانی محفوظ بوده است.
شناخت خداوند و پرستش وی عهد و میثاقی بوده که در طول زمان به دست فراموشی سپرده
شده وخداوند بزرگ با ارسال یکصد و بیست و چهار هزار پیغمبر یکی پس از دیگری ,از آدم
تا خاتم,فلسفه ای جز این را منظور نداشته که توسط این مردان الهی انسانها متذکر آن حقیقت
و میثاق فراموش شده باشند و مجددا" آن عهد و پیمان را به خاطر آدمیان بیاورند و به دنبال آن
همگان در آن خط که نهایتش پس از ذکر خدا منتهی می شود رهبرو رهنمون باشند تا بشر به کمال مطلوب و معهود, و نهایت سعادتش در دنیا و آخرت نایل آید.
اینک برای این مطلب به سراغ قران که بزرگترین مرجع فکری و تربیتی بشر می باشد می رویم تا این مطلب را از ایات قرانی استنتاج کرده , به نتیجه ئ مطلوب خو یش نایل آئیم .
قران در ایات زیادی از عهد و میثاق و پیمانی که با بشر بسته است یاد میکند و همواره از نوع
بشر گله می کند که چرا پا بند میثاق و عهد و پیمان خویش نبوده است مواردی که به این حقیقت اشاره می کند .
آیاتی است که به عهد الست یا میثاق الست مشهور گشته است:
و اذ ربک من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم واشهد هم علی
اناانفسهم الست بربکم قالوا بلی شهدنا ان تقولوا یوم القیامت
کنا عن هذا غافلین او تقلوا انما اشرک آباو من قبل و کناذریته من بعدهم افتهلکنا بما فعل المبطلون. سوره اعراف / 172-173
و (ای رسول ما )یاد آر (و خلق را متذکر ساز) هنگامی که خدای تو از پشت فرزندان آدم ذریه آنها را بر گرفت و آنها را بر خود گواه ساخت , که آیا من پروردگار شما نیستم ؟ همه گفتند بلی, ما به خدایی تو گواهی می دهیم ,که دیگر در روز قیامت نگویید ما از این واقعه غافل بودیم,یا آنکه نگوییدکه چون منحصرا" پدران ما به دین شرک بودند .ما هم فرزندان بعد از آنها بودیم , پس پیروی پدران خود کردیم,آیا به عمل زشت اهل باطل ما را به هلاکت خواهی رساند.
بر طبق این آیه حقیقت فراموش گشته که رسولان الهی موظف به تذکر دادن آن میباشندگواهی دادن بر خدایی خداست,که او پروردگار همه عالمیان است,فلسفه’ بعثت انبیاوارسال رسل دقیقا" قسمتی این است که مردم را به آن حقیقت مطلق مرتبط ساخته و آن عهد ومیثاق را به یادشان بیاورد ولذاست که می بینیم خداوند بزرگ در قرآن کریم مهمترین وظیفه’ رسول اکرم را و شاید هم وظیفه’ انحصاری وی را تذکر دادن میداند:
فذکرانما انت مذکر. سوره غاشیه / 21
پس تو ذکر کن و بیادشان بیاور (یاد آوری کن)به درستی که آنچه بر توست ذکرکن
ویاد آوری نمودن می باشد.
اهمیت ذکر
اهمیت یاد خدا علاوه بر اینکه از طریق تکرار بیش از حد در قرآن مشخص می شود,در آیاتی اشاره مستقیم به کثرت ذکر و ذکر کثیر و نیز شدت ذکر میکند و خداوند از بندگان خودمی_
خواهد که وی را بسیار یاد کنند ,ما ذیلا" چند نمونه از این آیات را متذکر می شویم.
یا ایها الذین آمنوا اذکروالله ذکرا" کثیرا" سوره احزاب / 41
ای کسانی که به خدا ایمان آورده اید ذکر حق و یاد خدا (به دل وبه زبان )بسیار کنید.
یا ایها الذین امنوا اذا لقیتم فئه فاثبتوا و اذکرو الله کثیرا"لعلکم تفلحون
ای کسانی که ایمان آورده اید هرگاه با فوجی از دشمن رویاروی شدید پایداری و مقاومت کنیدو ثابت واستوار باشید وخداوند را پیوسته یاد آرید باشد که فاتح گردید. انفعال / 46