علما و دانشمندان اسلامی بر وحی بودن این حروف و رمز بودن آنها میان خداوند و پیامبر اسلام (ص) اتفاق نظر دارند، نکته مهم ضرورت پرهیز از تفسیر به رأی حروف مقطعه است .
حجت الاسلام حسن رضا رضایی پژوهشگر قرآنی و استاد حوزه و دانشگاه در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با راز و رمز حروف مقطعه قرآن اظهار داشت: پیش از پرداختن به راز و رمز حروف مقطعه قرآن باید چند نکته را درنظر گرفت.
وی افزود: خداوند در آیاتی از قرآن تأکید دارد که هیچکدام از الفاظ قرآن بیهوده نیست، از این رو شک نیست که حروف مقطعه داری فلسفه است و بیهوده در قرآن قرار نگرفته است.
دربرخی آیات قرآن تأکید شده است در قرآن هیچ شک و شبه ای نیست و آیات قرآن متقن و محکم است، از این رو نمی توان حروف مقطعه را عبث تصور کرد.
حجت الاسلام رضایی با اشاره به اینکه تمام سوره ها، الفاظ و کلمات قرآن معجزه است گفت: حروف مقطعه نیز جزء الفاظ و حروف قرآن هستند که دارای اعجاز بوده و بار معنایی خاصی نیز دارند و عدم درک ما دلیل بر اضافه بودن آن نیست.
اصل حروف مقطعه مسئله ای است که دانشمندان به وجود آن در قرآن اتفاق نظر دارند، بدین معنا که حروف مقطعه در قرآن حادث نشده است بلکه از ابتدا بوده و بخشی از وحی بوده است. کسی آن را حذف و اضافه نکرده است، این حروف هم لفظ و هم معنای آن وحی است.
۲۹ سوره با حروف مقطعه آغاز می شوند
حجت الاسلام رضایی در رابطه با رمز و راز حروف مقطعه اظهار داشت: در قرآن ۲۶ سوره مکی و ۳ سوره مدنی است که با حروف مقطعه شروع می شوند، یعنی از ۱۱۴ سوره ۲۹ سوره با حروف مطقعه شروع شده اند .
استاده حوزه و دانشگاه یادآور شد: این که چرا سوره های مکی بیشتری با حروف مقطعه شروع شده پرسشی است که دانشمندان اسلامی هنوز پاسخ قانع کننده ای برای آن نیافته اند. مسئله قابل توجه اینجاست که سوره های مکی بیشتر به مسائل اعتقادی توجه دارند و در آنها بیشتر حرف از قیامت، بهشت و جهنم و عالم برزخ بوده و ایمان و رسیدن به خدا مورد تأکید قرار دارند.
پس از حروف مقطعه که در آیات اولیه سوره ها آمده است مطلب بعدی به کتاب وحی، قرآن و ذکر اشاره می کند و کنار هم گذاشتن این مطالب وحی الهی را نشان می دهند و بی تردید نشان دهنده اسراری است که در این حروف نهفته شده است.
وی گفت: برخی از این حروف مقطعه تک حرفی است مثل "قاف" و "صاد" ، برخی دو حرفی و برخی سه حرفی است که دارای رمز، راز و اسراری است که دانشمندان هنوز به آن دسترسی پیدا نکرده اند.
رضایی اظهار داشت: برخی افراد این ۱۴ حرفی که حروف مقطعه را تشکیل می دهند را روی هم گذاشته و مطلبی بر اساس خواسته و اعتقاد خود استخراج کردند و این جمله " صِراطُ عَلَیٍّ حَقٌ، نُمْسِکُهُ " (راه علی (ع) حق است و ما به دامن او چنگ می زنیم) اما این امر تفسیر به رأی حروف مقطعه است .
چرا که صرف روی هم گذاشتن این حروف مقطعه اسرار آن را مشخص نمی کند. ممکن است پیروان سایر مذاهب نیز با روی هم گذاشتن این حروف مقطعه مطلب مطابق با خواست خود را استخراج کنند.
حجت الاسلام حسن رضا رضایی اضافه کرد: آیت الله خویی اشاره زیبایی در این رابطه داشته و گفته است که در دست داشتن مواد خام و اولیه هنر نیست، هنر ترکیب این مواد خام و اولیه است.
شمشیر ذوالفقار علی (ع) اگر در دست هرکس قرار بگیرد تنها آهن پاره ای است، اما هنگامی که با شجاعت، همت، و جرأت علی ترکیب می شود تبدیل به ذوالفقار می شود.
از این رو قرآن معجزه محسوب می شود چرا که تا امروز نیز هیچکس نتوانسته سوره و حتی آیه ای نظیر آن بیاورد.
سوره های دارای حروف مقطعه همسان، مضمون و سیاق مشابه دارند
وی گفت: علامه طباطبایی نیز در این رابطه نکته ای را مورد اشاره قرار داده که استنباط زیبایی از این حروف است.
علامه طباطبایی اشراف کامل بر کل سوره های قرآن داشته و با بررسی کل حروف مقطعه به این نتیجه رسیده که سوره هایی که دارای حروف مقطعه همسان هستند مثلا "الم" و "الر" دارای مضامین و سیاق مشابه هستند.
همچنین سوره اعراف که با الف لام میم و صاد آغاز شده جامع سوره هایی است که با الف لام میم و صاد شروع می شوند.
رضایی در ادامه تأکید کرد: عده ای چون رشاد خلیفه اعتقاد دارند سوره هایی که با حروف مقطعه شروع می شود حروف مقطعه آن در همان سوره بیشتر به کار رفته است.
برای مثال حروف مقطعه الف لام میم در سوره بقره، حرف الف در این سوره از سایر حروف بیشتر کاربرد داشته، پس از آن کاربرد حرف لام بیشتر بوده و در آخر کاربرد حرف میم در این صورت قابل توجه بوده است.
حجت الاسلام رضایی با بیان اینکه در برخی احادیث آمده است حروف مقطعه ای که در سوره های قرآن آمده ترکیبی از اسماء الهی است گفت: در سوره بقره الف لام میم به " انا الله الملک " اشاره دارد. در سوره عمران الف لام میم به " انا الله المجید" اشاره دارد.
گروه دیگری از دانشمندان و مفسرین اظهار داشتند که حروف مقطعه جزء رموز قرآن بوده، ما آن را درک نمی کنیم پس چرا باید دنبال ارائه تفسیری برای آن باشیم و از قرآن تفسیر به رأی ارائه کنیم؟
در قرآن هم اشاره شده است که برخی آیات قرآن به گونه ای است که تفسیر آن را تنها معصومین درک می کنند.
حروف مقطعه تفسیر به رأی نشوند
این پژوهشگر قرآن با اشاره به اینکه برخی ها اظهار می دارند که حروف مقطعه قرآن به تعداد آیات و سوره ها اشاره دارند، گفت: برخی معتقدند الف لام میم با رمز و رموزی که دارد اشاره می کند که آیات و سوره ها چه تعداد هستند. عده ای دیگر اعتقاد دارند حروف مقطعه قرآن سوگند است مثل والتین و والزیتون.
برخی ها هم اعتقاد دارند که حروف مقطعه قرآن باید براساس حروف ابجد بررسی شوند و نباید به دنبال معنا و تفسیر آنها باشیم، عده ای دیگر هم اظهار داشتند که پیام اجمالی سوره در حروف مقطعه نهفته است.
رمزی میان خالق و پیامبر
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: برخی هم گفته اند که این حروف به کسانی اشاره می کند که نسخه هایی از قرآن را در اختیار داشتند. در زمان رسول الله چند کاتب این آیات را می نوشتند و حروف مقطعه اول نام نویسندگان این آیات است تا مشخص شود که کاتب قرآن چه کسانی است.
وی در نهایت تأکید کرد: اشتراک این نظرات این است که حروف مقطعه رمزی بین خدا و پیامبر است به این معنا که گوینده نمی خواهد دیگران این رمز را بفهمند و تنها برای مخاطب خود این رمز را آشکار ساخته است.
سورههایی که با یک نوع حروف مقطعه آغاز میشوند، مطالب مشترکی دارند.برای مثال در سورههایی که با«حم»شروع میشوند، بلافاصله بعد از آن جملهی«تنزیل الکتاب من اللّه» یا چیزی که به معنای آن نزدیک است، قرار گرفته، در سورههایی که با«الر»شروع میشوند، بعد از آن«تلک آیات الکتاب»و یا شبیه آن و در سورههایی که با«الم»آغاز میشوند، به دنبال آن«ذلک الکتاب لا ریب فیه»یا مفهوم آن آمده است.
از این جا میتوان حدس زد که میان حروف مقطعه و محتوای این سورهها ارتباط خاصی وجود دارد؛تا آن جا که مثلا سورهی اعراف که با«المص»شروع شده، مضمون و محتوایش جامع میان مضمون سورههای«الم»و سورهی «ص»است.البته این ارتباط ممکن است بسیار عمیق و دقیق باشد و افهام عادی به آن راه نیابند. 2
مؤلف کتاب علوم قرآنی، زیر بنای اساسی آرا و نظریات دانشمندان اسلامی را به سه دسته تقسیم کرده است:
دستهی اول:حروف مقطعه از متشابهات قرآن هستند که هرگز قابل حل نبودهاند، از جمله مجهولات مطلق محسوب میشوند