..زکریای رازی
ابوبکر محمد پسر زکریای رازی فیلسوف و عالم طبیعی و شیمی دان و پزشک بزرگ ایران عالم اسلامی و ملقب به جالینوس المسلمین از مفاخر مشاهیر جهان و یکی از نوابغ روزگار قدیم است. تولد او در اوایل شعبان سال 251 هجری در ری اتفاق افتاد و در همین شهر به تحصیلات خود در فلسفه و ریاضیات و نجوم و ادبیات مبادرت کرد و بعید نیست که توجه او به تحصیل علم کیمیا نیز در ایام جوانی جلب شده باشد.
توجه و اشتغال وی به علم طب بعد از سنین جوانی و بنابر قول ابوریحان بیرونی پس از مطالعات و تجارب آن استاد در کیمیا جلب و عملی شده و نتیجه عارضه پی بوده که در چشم وی از تجارب کیمیا وی پدید آمده بود نوشته اند:
رازی در سی سالگی به بغداد رفت و چون بر بیمارستان مقتدر گذر کرد به طب دلبستگی یافت و به تحصیل این علم پرداخت و چون در آن چیره دست شد، به ری بازگشت و به خدمت منصوربن اسحاق حاکم ری در آمد و سرپرست بیمارستان ری شد. بعدها به بغداد رفت و ریاست بیمارستان مقتدر را بر عهده گرفت و شهرت وی در بغداد به جایی رسید که سابقه نداشت.
محل و تاریخ وفات محمد رازی به درستی مشخص نیست، بیرونی وفات او را در ماه شعبان سال 313 هجری نوشته و تعداد تألیف های وی را بیش از پنجاه و شش کتاب و رساله دانسته است.
از مهمترین آثار او یکی «الحاوی» است که به نظر از «قانون» ابن سینا مهمتر است. این کتاب چند قرن مورد مطالعه و مراجعه، بلکه تنها کتاب اصلی درسی طب به شمار می رفته است. الحاوی دائره المعارفی بوده که اکنون تمام آن در دست نیست.
محمد رازی این کتاب را به صورت یادداشتهای متعددی تهیه کرده بود و بعد از مرگ وی به دستور ابن عمید از روی یادداشتهای او کتاب را استنساخ و تنظیم کردند. مقدار زیادی از نتایج آزمایشها و مطالعات رازی در این کتاب جمع است.
اثر دیگر رازی «طب المنصوری» است که به نام منصور بن اسحاق حاکم ری تألیف و تنظیم شده است. طب المنصوری و برخی از رساله های طبی دیگر محمد رازی به زبان لاتینی ترجمه و چاپ شده و مورد استفاده اروپاییان بوده است.
کتاب «من لا یحضره الطبیب» اثر دیگر وی شامل دستورهای ساده برای معالجات گوناگون است. کتاب دیگر او «برء الساعه» است.
در علم کیمیا باید رازی را سرآمد دانشمندان اسلامی دانست. از کارهای مهم او که متکی به آزمایشهای متعدد بوده، کشف جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) و الکل است.
محمد رازی کتابهای متعدد در کیمیا به رشته تحریر در آورده است که از آن جمله «کتاب الاکسیر» و «کتاب التدبیر» را باید نام برد.
این فیلسوف و پزشک نامی ایران علاوه بر علم وسیع کیمیا و پزشکی جهانگیر، در فلسفه نیز دارای تحقیقات عمیقی است که مورد توجه و اهمیت می باشد. از کتابها و آثار فلسفی او اکنون جز تعداد معدودی در دست نیست، ولی آن چه از فهرست بیرونی و سایر مأخذ بر می آید. وی کتابهای متعدد در کلیات مسایل طبیعی و منطقیات و ما بعدالطبیعیه داشته است و آنها عبارتند از کتابهای: سمع الکیان الهیولی الصغیر و الهیولی الکبیر. (ابن ندیم: کتاب الهیولی المطلقه و للجسم محرکا من ذاته طبعا – فی العاده – المدخل الی المنطق – کتاب البرهان – کیفیه الاستدلال – العلم الالهی علی رای سقراط العلم الالهی الکبیر فی الفلسفه القدیمه – رساله در انتقاد اهل اعتزال – قصیده الهیه – الحاصل فی العلم اللهی – الشکوک علی ابرقلس – ردنامه فرفوریس به انابون المصری – النفس الصغیر – النفس الکبیر – الطب الروحانی - فی السیره الغلسفیه – امارات الاقبال الدوله و چند رساله دیگر فلسفی که در رد بر مخالفان خود در مسئله قدم هیولی و لذت و معاد و ناقدان خود بر علم الهی ورد بر سیس ثنوی نگاشت.
کتاب دیگری نیز در رد نبوات و در نقض ادیان داشت به نام «فی النبوات» و شاید برای تکمیل اقوال خود در همین کتاب، کتاب معروف دیگر خود را به نام «حیل المتنبین» مشهور به «مخاریق الانبیاء » نگاشته بوده است.
محمد رازی علاوه بر تالیف های فلسفی، شروح و جوامعی هم از آثار متقدمین مانند ارسطو و افلاطون داشت. از افلاطیون رساله طیماوس را شرح کرد و از ارسطو جوامعی در منطق چون جوامع قاطیفوریاس و باری ارمینیاس و انالوطیقا ترتیب داد و نیز کتابی در منطق به روش و با اصطلاحات متکلمین اسلام تدوین کرد. دائره المعارف دانشمندان علم و صنعت درباره محمد بن زکریای رازی آمده است.
محمد رازی نه فقط در طب به تجربه دست می زد بلکه آزمایش را در کلیه مباحث علوم طبیعی ضروری می دانست. وی آزمایشهای شیمیایی خود را با چنان دقتی تشریح و توصیف کرده که امروزه هم هر شیمی دانی می تواند عیناً آن را مجددا به معرض آزمایش درآورد. رازی مواد شیمیایی را طبقه بندی کرد، در بابی وزن مخصوص تحقیقاتی به عمل آورد و به اکتشافات مهمی از قبیل اکتشاف الکل و اسید سولفوریک نایل آمد. وی نخستین کسی است که کلیه اشیای عالم را به سه طبقه حیوانات، نباتات، جامدات تقسیم کرده است.
مسعودی در کتاب التنبیه و الاشراف گفته است که: رازی در سال 310 هجری کتابی در سه مقاله راجع به فلسفه فیثاغوری نگاشت و بعید نیست این توجه به فلسفه فیثاغوری جدید نتیجه تعلم رازی نزد ابوزید بلخی بوده باشد که از شاگردان کندی و متوجه فلسفه فیثاغوری جدید بود.
محمد رازی در پایان عمر به سبب کثرت کار و مطالعه نابینا شد.
«ابوبکر محمد بن زکریای رازی» از مفاخر دانشمندان ایران و جهان و کاشف الکل در 5 شهریور ماه سال 209 هجری شمسی در ری متولد شد. رازی هوشی سرشار و حافظه ای قوی در فراگیری علوم داشت و با اینکه از 40 سالگی بطور جدی به کسب علوم پرداخت در مد ت 20 سال به پیشرفتهای خارق العاده ای در علوم مختلف دست یافت. رازی کاشف بزرگ ایرانی دهها تألیف از خود به یادگار گذاشته است که از آن جمله به آثارش در «علوم پزشکی، ریاضیات، نجوم، الهیات و کیمیا» و دهها کتاب دیگر درباره موضوعات مختلف می توان اشاره کرد. «الحاوی» یکی از مهمترین کتاب های رازی است که شامل همه نظرات پزشکی قبل از خود اوست و به قول مورخان اروپایی بزرگترین دایره المعارف طبی به زبان عربی است اما عمر زکریای رازی مهلت نداد تا آن را به اتمام برساند. 412 صفحه از کتاب «الحاوی» درباره داروسازی است و نیز یکی از آثار ارزنده رازی کتابی است که در موزه آستان قدس موجود است. او در این کتاب شکل گیاهان دارویی را نیز ترسیم کرده است. رازی این نابغه علم شیمی و داروسازی علاوه بر تألیفات ارزشمند متعدد، بزرگترین نتیجه تحقیقات علمی خود یعنی «الکل» را که کشف آن کاری در خور ستایش و خدمتی ارزنده به جهان علم بود از خود به یادگار گذاشت. سالروز تولد زکریای رازی در ایران روز داروسازی نام گرفته است.
محمد‌بن زکریای رازی کاشف آلرژی است و نخستین کسی است که مطلب علمی نگاشته است.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران واحد علوم پزشکی تهران، دکتر حسن تاج‌بخش، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در مقاله‌ای با بیان تاریخچه آسم و آلرژی آورده است: آسم کلمه‌ای یونانی و بیانگر حالتی است که وجه مشخصه آن بروز مکرر حملات تنگی نفس، همراه با خس خس، سرفه و احساس خفقان است که همگی ناشی از انقباض تشنجی و متناوب نایژه‌ها بوده و سبب عمده آن، حساسیت به ماده حساسیت‌زای ویژه‌ای است. آسم را در زبان فارسی، تنگی نفس، دشواری دم زدن نامند.
ابن سینا در کتاب سوم قانون نیز زکام ناشی از بوییدن داروهای گرم و وزیدن باد شمالی را ذکر می‌کند که همانا آلرژی دارویی و زکام فصلی است.
دکتر تاج‌بخش در ادامه این مقاله تصریح کرده است: ابن سینا، در فصل سی و ششم کتاب سوم قانون آسم (ربو) را از جمیع جهات مورد دقت قرار داده، نشانی‌ها، سبب‌ها و درمان آن را به دقت و مشروحاً تجزیه و تحلیل کرده است همچنین سید اسماعیل جرجانی در ذخیره خوارزمشاهی بوی مشک، جند بیدستر و غیره را یکی از سبب‌های بروز زکام می‌داند بوی داروها و عطرهای گرم، برخی طعام‌ها و آشامیدنی‌ها را یکی از علل بروز سرفه‌های خشک محسوب می‌دارد.
موسی‌بن میممون معروف به ابن میمون نیز می‌نویسد که آسم (ربو) با بروز حمله ناگهانی گرفتگی نفس و احساس خفگی مشخص می‌شود.
در اروپا پیش از سده شانزدهم، گزارشی از آسم و زکام آلرژی در دست نیست. «لئوناردو بوتالوس» در 640 سال پس از درگذشت محمد‌بن زکریای رازی و 56 سال پس از مرگ بهاءالدوله رازی، برای نخستین‌بار در اروپا اعلام داشت که سر درد، عطسه و خارش سوراخ‌های بینی ممکن است بر اثر بوییدن گل سرخ باشد. در جریان سده نوزدهم، گزارش‌های زیادی در مورد تب یونجه‌ای و آسم وجود دارد. «روبرت کخ» در 1880 افزایش حساسیت تاخیری یا افزایش حساسیت وابسته به یاخته را در جریان کشفی که به «پدیده کخ» معروف است، مشخص کرده است.
در سال 1902 «ریشه و پورتیه» انافیلاکسی را کشف کردند. در آغاز سده بیستم «ون پریکه» پزشک اتریشی «بیماری سرمی» یعنی واکنش تاخیری که پس از دومین تزریق سرم غیری ضد «استرپتوکوکوس» بروز می‌کند را مورد بررسی قرار داد. «ون پریکه» در سال 1906 واژه آلرژی را که به معنای واکنش تغییر یافته بدن است، وضع کرد. از آن به بعد این واژه گسترش یافته و تمام پدیده‌های حساسیت را در برمی‌گیرد.
وی می افزود: کمی بعد «ولف ایزنز» اظهار نظر کرد که تب یونجه‌ای باید واکنش افزایش حساسیت باشد و درستی این نظریه در سال 1921 با تجربیات «پروسنیتز و کوستنر» در مورد پادگن‌های مختلف به اثبات رسید.
«باروج بناسراف» آمریکایی نیز پژوهش‌های ارزنده‌ای در مورد افزایش حساسیت تاخیری انجام داد و ژن‌های پاسخ ایمنی را در دستگاه MHC نشان داد. «رایلی و وست» در 1953، وجود هیستامین را در «ماست سل‌ها» به اثبات رسانیده و «دانیل بووت» پژوهش‌های ارزنده‌ای در مورد داروهای ضد هیستامینی انجام داد.
دکتر تاج بخش در پایان این مقاله تاکید می کند که بیش از سه هزار و پانصد سال است که بشر آسم را می‌شناسد ولی هنوز این بیماری سالانه میلیون‌ها انسان را رنج می‌دهد و هزاران قربانی می‌گیرد چراکه ستیز میان بیمار و بیماری، سنت طبیعت است