مقدمه:
قدرت الکتریکی در نیروگاه های مختلف آبی، حرارتی، اتمی و غیره تولید می شود که این منابع تولید معمولاً در مجاورت مصرف کننده ها نیستند. مثلاً سدها که نیروگاههای آبی محسوب می شوند معمولاً در نقاط کوهستانی دور از شهرها و مناطق صنعتی واقع می باشند از این رو قدرت الکتریکی لازم است توسط خطوط انتقال که معمولاً هوایی هستند از منابع تولید به نزدیکی مصرف کننده ها برده شود.
از نقطه نظر فنی و اقتصادی معمولاً تولید و انتقال جریان متناوب سه فاز مناسب تر از سایر انواع( مثلاً یک فاز و یا جریان مستقیم) می باشد و برای کم کردن افت ولتاژ، تلفات قدرت و وزن سیم مصرفی، انتقال قدرت با ولتاژهای بالا انجام می گیرد. هرچه برای انتقال یک قدرت معین ولتاژ را زیاد کنیم جریان داخل سیم های انتقال کمتر گشته و در نتیجه تلفات خط
() و نیز افت ولتاژ که مناسب با جریان است و همچنین مقطع سیم و در نتیجه وزن سیم مصرفی کمتر می گردد.
از آنجا که ساختن مولدهای برق با ولتاژ تولیدی زیاد ( بیش از 15 کیلوولت) از نظر فنی دشوار و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست برای انتقال با ولتاژ زیاد در ابتدا خط یک ترانسفورماتور افزاینده ولتاژ قرار می دهند. البته زیاد کردن بیش از حد ولتاژ نیز معایبی دارد که عبارتند از:
افزایش قیمت ترانسفورماتورهای ابتدا و انتها خط لرزم ازدیاد فاصله بین سیمها در نتیجه بزرگتر شدن دکلها ، بزرگتر کردن مقره ها و در نتیجه افزایش قیمت دکلها و مقره ها به طور کلی تجهزات انتقال.
ولتاژ خطوط بستگی به قدرت انتقال و نیز مسافت دارد ، با ازیاد قدرت انتقالی ولتاژ های بالاتری را باید انتخاب نمود ولتاژ های استاندارد برای خطوط انتقال در ایران عبارتند از 380،230،132،63 کیلو ولت .
پس از انتقال قدرت توسط خطوط هوایی چون از نظر ایمنی نمی توان خطوط فشار قوی (ولتاژ بالا) را به نقاط مختلف شهر برد معمولاً در یک یا چند محل در نزدیکی شهر بنام (( پست فشار قوی )) ولتاژرا توسط ترانسفورماتورها پایین آورده سپس توسط کابلهای زیر زمینی و با خط هوایی با ولتاژ کمتر به پستهای فشار قوی دیگر در نقاط مختلف شهری می برند . که این امر سبب لزرم ترانسفورماتور توزیع در شبکه های قدرت می شود .
ترانسفورماتور توزیع یکی از اجزاءاساسی شبکه توریع بوده که در پستهای 20KV/400KV مورد استفاده قرار می گیرند . ترانسفورماتور توزیع تا قدرت 1600KV/A از نظر طرح به سه نوع تراسنفر ماتور های روغنی ، خشک و رزینی تقسیم می شوند. به دلیل موجود بودن تکنولوژی ساخت ترانسفورماتورهای روغنی در داخل کشور این ترانسفورماتورهای در شبکه های توزیع کاربرد وسعی دارند . از ترانسفورماتورهای رزینی نیز به دلیل غیر قابل احتراق بودن در مناطق مواجه با خطرات آتش سوزی و یا در ساختمانهای عمومی و مسکونی استفاده می شوند.
فصل اول : سیستمهای توزیع
1-1- کلیاتی در مورد شبکه های توزیع :
در شبکه های توزیع نیز مثل خطوط انتقال چون مصرف کننده های مختلف ( خانه ها ، مغازه ها ، خیابان ها ، کارگاه ها و غیره ) واقع در یک شهر پراکنده و فاصله اکثر آنها از منابع قدرت ( نیروگاه های داخل شهر و یا خطوط توزیع فشار قوی مجاور شهر ) زیاد است ، لذا برق را با ولتاژ نسبتاً زیادی توسط خطوط توزیع فشار قوی که معمولاً کابل های زیر زمینی هستند به ایستگاه های بنام (( پست توزیع)) برده و در آنجا پس از پایین آوردن ولناژ توسط ترانسفورماتور برق را به مصرف کننده های اطراف پست توزیع پخش می کند، در شهرهای بزرگ با قدرت مصرفی زیاد دو نوع پست توزیع یکی اصلی و دیگری فرعی وجود دارد.
پستهای توزیع اصلی ، برق را از نیروگاههای واقع در شهر و با خطوط انتقال اطراف شهر در یافت کرده و سپس خطوط توزیع اصلی با ولتاژ نسبتاً زیاد ( مثلاً63KV) برق را به پستهای فرعی می برند. این پستهای فرعی ممکن است فقط بصورت واحد های ترانسفورماتورها 20KV/280V بوده و در نقاط مختلف یک منطقه قرار داشته باشند. از این ترانسفورماتورها
برای تغذیه خانه ها ، مغازه ها و روشنایی معابر استفاده می شود .
یک شبکه خوب باید طوری طرح شده باشد که در زمانهای حداکثر مصرف ،افت ولتاژ در هیچ یک از مصرف کننده ها از درصد معین تجاوز نکند ( افت ولتاژ مجاز بین %3 تا %5 می باشند.)
لازم به تذکر است که در شهر ها و یا مناطق کوچکتر که فاصله مصرف کننده ها از منابع زیاد نیست و نیز قدرت مصرفی زیاد نیست خطوط فوق توزیع 63KV نه اقتصادی است ونه از نظر فنی لازم می باشد . لذا توزیع معمولاً با ولناژ های کمتر مانند 380V و20KV انجام میشود .
باید توجه داشت که ولتاژ تحویلی به مصرف کننده های مختلف همیشه سه فاز نیست ،بلکه متناسب با قدرت مورد نیاز ، ولتاژ تحویلی تفاوت می کند مثلاً در خانه ها با مصرف کم (حداکثر 3KW ) برق یک فاز 220 ولت کافی است برای مصرف کننده هایی با قدرت بالا برق سه فاز 380 ولت داده می شود.
1-2- طرح ریزی سیستم توزیع :
طرح ریزی سیستم اساساً برای اطمینان از آن است که بتوان افزایش تقاضای برق را با توسعه سیستم توزیعی پاسخ گفت که از نظر فنی مناسب و از نظر اقتصادی خردمندانه باشد. گر چه در گذشته زمان کوششهای فراوانی در بکارگیری نوعی روش اصولی در طرح ریزی تولید و انتقال صورت گرفته است، اما متأسفانه کاربرد آن را در طرح ریزی سیستم های توزیع تا حدی نا دیده گرفته اند. در آینده سیستم برق رسانی، بیش از گذشته ، به یک ابزار برای طرح ریزی سریع و اقتصادی نیاز داردتا نتایج شقوق پشنهادی مختلف و اثر آنها را بر بقیه سیستم ارزیابی کند وانرژی الکتریکی لازم و اطمینان بخش ، اقتصادی و ایمن را برای مشترکان فراهم کند .
هدف طرح ریزی سیستم توزیع، کسب اطمینان از پاسخ گویی بهینه به افزایش تقاضای برق است که به صورت آهنگ رشد فزاینده و چگالی بر زیاد نمود دارد . این کار از طریق ایجاد سیستمهای توزیع دیگری بین هادیهای دومین و پستهای قدرت اصلی است بطوری که هم از دیدگاه فنی مناسب وهم از نظر اقتصادی معقول باشد همه این عوامل وعوامل دیگر مانند کمبود زمینهای موجود در حوزه های شهری و ملاحظات بوم شناسانه، حل و مسئله طرح ریزی سیستم توزیع اقتصادی را ورای قدرت ذهنی صرف انسان قرار می دهد.
طرح ریزان سیستم توزیع باید مقدار بار و موقعیت جغرافیایی آن را معین کنند. سپس اندازه و مکان پستهای توزیع را چنان برگزینند که خدمت رسانی به بار از طریق کمینه کردن اتلافهای خوراننده ها( فیدرها) و هزینه های ساخت، و با توجه به محدودیتهای اطمینان بخشی کار، در با صرفه ترین بها صورت گیرد.
پیش از این طرح ریزی بخشهای مختلف سیستم منبع قدرت برق و سیستم توزیع را عموماً مقامات شرکتهای برق رسانی، بدون باز نگری یا هم آهنگی با طرح های دراز مدت صحه می گذاشتند. افزایش بهای انرژی، تجهیزات و نیروی کار، بهبود طرح ریزی سیستم را به کمک تکنیکها و روشهای مؤثر طرح ریزی ناگزیر و الزامی می کند. سیستم توزیع به دلیل:
نزدیکی کاملش به مشترکان
هزینه سرمایه گذاری بالایش اهمیت ویژه ای در برق رسانی دارد.
چون در هر سیستم منبع قدرت، سیستم توزیع به مشترک نزدیکتر است، بنابراین خرابیهای آن تأثیر مستقیم تری بر خدمت رسانی به مشترک دارد تا مثلاً خرابیهای سیستمهای انتقال و تولید که معمولاً موجب قطع خدمت رسانی به مشترک نمی شود.
بنابراین طرح ریزی سیستم توزیع از سطح مشترک شروع می شود. تقاضا، نوع، ضریب بار و دیگر مشخصه های بار مشترک، نوع سیستم توزیع لازم را معین می کنند. وقتی بارهای مصرفی تعیین شد آنها را برای خدمت رسانی از خطوط دومین متصل به ترانسفورماتورهای توزیع کاهنده ولتاژ گروه بندی می کنند. سپس بارهای ترانسفورماتورهای توزیع را ترکیب می کنند تا تقاضای بار سیستم توزیع یکمین بدست آید. آنگاه بارهای سیستم های توزیع یکمین به پستهای کاهنده ولتاژ زیر انتقال ( فوق توزیع) تخصیص می یابد. بارهای سیستم توزیع به نوبه خود، اندازه و مکان سیستمها نیز مسیر و ظرفیت خطوط زیر انتقال مربوط را تعیین می کنند به عبارت دیگر هر مرحله از این روند، ورودی مرحله بعدش را فراهم می آورد.
1-3- انواع شبکه های توزیع:
بر حسب اینکه چگونه و از چه طریق به مصرف کننده موجود در یک شبکه برق رسانی گردد، شبکه های مختلفی وجود دارد که در زیر سه نوع اصلی که مورد استفاده بیشتری دارند ذکر می شود:
1-3-1- شبکه شعاعی یا درختی:
مشخصه اصلی شبکه های شعاعی آن است که هر مصرف کننده فقط از طریق یک مسیر به پست توزیع و یا منبع متصل شده است. یک نمونه شبکه شعاعی در شکل نشان داده شده است چنانچه در شکل زیر ملاحظه می شود در خطوط با ولتاژ زیاد از کلیدهای خودکار فشار قوی
( کلید K ) و در مسیرهای با ولتاژ کم از فیوز (F علامت فیوز است) استفاده شده است.