شگفتا که رایانه ها از ۲۰ سال پیش تاکنون چگونه متحول شده‌اند و چگونه متحول کرده‌اند. حالا هر روز هزاران نفر به خیل کاربران این جعبه جادویی دوم اضافه می‌شوند و هر لحظه که می‌گذرد، مفهومی، شاخه‌ای یا رشته‌ای جدید به این دنیا پیوند می‌خورد. افزایش این شاخ و برگ اما هرگز باعث نشده که این درخت، پیر و کهنسال جلوه کند، که برعکس، گویی هر روز جذاب‌تر و با شکوه‌تر می‌نماید. حاصل این «پیوند»ها ثمراتی جدیدند و گل‌هایی جدید و خارهایی که باید آنها را جست و عمیقانه‌تر نگاهشان کرد.
شگفتا که رایانه‌ها از ۲۰ سال پیش تاکنون چگونه متحول شده‌اند و چگونه متحول کرده‌اند. حالا هر روز هزاران نفر به خیل کاربران این جعبه جادویی دوم اضافه می‌شوند و هر لحظه که می‌گذرد، مفهومی، شاخه‌ای یا رشته‌ای جدید به این دنیا پیوند می‌خورد. افزایش این شاخ و برگ اما هرگز باعث نشده که این درخت، پیر و کهنسال جلوه کند، که برعکس، گویی هر روز جذاب‌تر و با شکوه‌تر می‌نماید. حاصل این «پیوند»ها ثمراتی جدیدند و گل‌هایی جدید و خارهایی که باید آنها را جست و عمیقانه‌تر نگاهشان کرد. از ۲۰ سال پیش تاکنون مردی تلاش میکند تا از آزادی نرم‌افزار پاسداری کند. این مرد ریچارد.م.استالمن نام دارد که اختصاراً به RMS مشهور شده است. (خود او در نخستین ویرایش لغت‌نامه هکرها می‌نویسد. «ریچارد استالمن نام دنیوی من است، می‌توانید مرا rms صدا کنید.») استالمن بیست سال پیش بنیاد نرم‌افزار آزاد را تأسیس کرد و علیرغم تحولات جنبش نرم‌افزار آزاد طی دو دهه‌ای که از عمر آن می‌گذرد، او همچنان بر مواضع خود پافشاری میکند و قاطعانه به تبلیغ و ترویج مبانی آزادی نرم‌افزار می‌پردازد. چنانچه در طول گفت‌وگویی که ترجمه آن را پیش‌رو دارید باز هم به مصاحبه‌کننده (که خود یکی از مروجین سیستم‌های مبتنی بر BSD در ایتالیا است) یادآوری میکند که نباید مفاهیم مختلف آزادی را با یکدیگر اشتباه گرفت. اشتباهی که از تعدد معانی Free نشأت می‌گیرد. استالمن هم‌اکنون برای تبلیغ نرم‌افزار آزاد به کشورهای مختلف سفر میکند و به عنوان نمونه اخیراً به سوریه سفری داشته است. این مصاحبه به چند لحاظ حائز اهمیت است. استالمن در خلال گفته‌ها، بار دیگر به تبیین تفاوتهای نرم‌افزار آزاد و نرم‌افزار منبع‌باز می‌پردازد و به‌طور نسبی تصویر روشن‌تری را از صف‌بندی‌های موجود و عمق پیچیدگی‌های موضوع نمایان می‌سازد. نگاهی دوباره به نقش مجوزهای گنو (GNU) در بقای آزادی نرم افزار (Copy left) و مقایسه آنها با مجوزهای BSD حاوی نکات مهم و ارزشمندی است. موارد مذکور اگر چه به تفصیل و به کرات در پایگاه وب gnu.org و منابع دیگر یافت می‌شوند اما بررسی مختصر و یک‌باره آنها در کنار دیدگاههای استالمن در مورد جدیدترین وقایع مرتبط با جوامع آزاد و منبع‌باز در نوع خود جالب و خواندنی است. همچنین در شماره‌های ۳۳، ۳۵ و ۳۷ در مقالا‌تی تحت عنوان جنبش اپن‌سورس و در شماره ۳۹ ماهنامه شبکه نیز به نقش تاریخی استالمن پرداخته شده است.
• شاید گنو لینوکس (کل سیستم‌عامل) معروف‌ترین پروژه نرم‌افزار آزاد باشد، نظر شما در مورد این واقعیت که لینوکس (هسته) برای مدیریت کدهای سنجش از یک برنامه اختصاصی (متملکانه)(۱) استفاده میکند چیست؟
o نرم‌افزار آزاد توسط کاربر کنترل می‌شود. هنگامی که یک نسخه از آن را تهیه کنید مالک آن هستید. اگر یک خانه بخرید از جابه‌جایی خلاص می‌شوید. اگر نمی‌دانید چگونه می‌توانید آن را تغییر دهید می‌توانید یک نجار یا لوله‌کش استخدام کنید تا تغییرات را برای شما انجام دهند. در مورد نرم‌افزار هم چنین است. هر کاربر می‌تواند از مزایای آزادی برای تغییر نرم‌افزار نفع ببرد. اگر نرم‌افزار آزاد باشد می‌توانید پسرعموی برنامه‌نویس خود را وادار کنید تا آن را برای شما تغییر دهد. یا کسی را برای این‌کار استخدام کنید.نرم‌افزار غیرآزاد توسط توسعه‌دهنده آن کنترل می‌شود. توسعه‌دهندگان غالباً ویژگی‌های بداندیشانه‌ای را اضافه می‌کنند. مثلاً برای جاسوسی یا محدود کردن کاربر. گاهی اوقات آنها ویژگی‌های بداندیشانه را مخفی نگه‌می‌دارند. در عین حال آنها تصور می‌کنند که مردم آنقدر به این نرم‌افزار وابسته هستند که آن را حتی با ویژگی‌های بداندیشانه هم می‌پذیرند. کاربران نمی‌توانند این ویژگی‌ها را حذف کنند چون کدمنبع را ندارند. با نرم‌افزار آزاد چنین چیزی اتفاق نمی‌افتد. چون نرم‌افزار آزاد توسط کاربر کنترل می‌شود. حتی اگر یک برنامه آزاد یک ویژگی بداندیشانه داشته باشد، هر برنامه‌نویس می‌تواند آن را حذف و نسخه اصلاح شده را منتشر کند و همه کاربران از جمله کسانی که برنامه‌نویس نیستند از آن نسخه استفاده خواهند کرد. مجبور نیستید که این تغییرات را خودتان انجام دهید. چون شخص دیگری این کار را قبل از اینکه آن را تهیه کنید انجام داده است. کاربران نرم‌افزار آزاد همچنین تصمیم می‌گیرند که آن را چگونه توسعه دهند. در بسیاری موارد خواسته بسیاری از کاربران یکسان است. دیر یا زود کاربرانی که با برنامه‌نویسی آشنا هستند یا کسانی که میتوانند برای تغییرات پول بپردازند، تغییر موردنظر شما را انجام می‌دهند.
• فکر نمی‌کنید مشکل این باشد که چه کسی و به چه منظوری توسعه آن را کنترل میکند؟
o مشکل نرم‌افزار اختصاصی این است که یک توسعه‌دهنده خاص توسعه آن را کنترل میکند نه شمای کاربر. هر برنامه غیرآزاد یک ارباب و رییس دارد و اگر از این برنامه استفاده کنید او رییس شما می‌شود. روِسای متفاوت نیات متفاوتی هم دارند. بعضی بهتر از بقیه هستند. اما مقایسه یک رییس با رییس دیگر باعث دور شدن از مشکل اصلی می‌گردد که همان آزادی است. آزادی به معنی نداشتن رییس است. با نرم‌افزار آزاد مجبور نیستید نگران باشید که هدف رییس برای توسعه برنامه چیست چون شما آزادید که برای خودتان تصمیم بگیرید.
• نظر شما در مورد این خبر که سان یک پروژه منبع باز در مورد سیستم‌عاملش، یعنی سولاریس ۱۰، ایجاد خواهد کرد چیست؟
o متوجه نمی‌شوم که این دقیقاً چه معنایی دارد. من مدافع منبع‌باز نیستم. اگر سان سیستم‌عامل سولاریس را به یک نرم‌افزار آزاد تبدیل کند پس به آزادی کاربر احترام خواهد گذاشت. این کار خوبی است. ساختن سولاریس آزاد می‌تواند یک کمک و همکاری اساسی و مهم برای جامعه نرم‌افزار آزاد باشد. اما از آنجا که ما پیش از این نرم‌افزاری داشته‌ایم (گنو لینوکس) که کم یا بیش مشابه آن است، این همکاری به اندازه اپن آفیس یا آزاد کردن جاوا اهمیت نخواهد داشت.